de noodwendige dingen tot des Menſchen leven, en vermits deſe dingen veelerleye en verſcheyden zijn, daer uyt geſchiet het, dat de konſten oock veelerleye zijn. Ariſtoteles onderſcheytſe in dryerleye ſlagh, terwijl hy ſeyt, de gebruyckende konst is ’t ſeylen ter Zee door de eervaerentheyt, ’t werckende is als die daer ’t hout klooft, en die gebiedende is als de Bouwkonst. Plato onderſcheytſe in twee, als die ’t werck opmaeckt en die ’t oeffent. Maer voor als nu wil ick geen ander onderſcheyt nemen, als ’t ſelve datter genomen wordt van de eyndlijcke oorſaecken: Wy mogen in ’t beeld van de Natuyre wel ſeggen, dat het eynde en ’t wit van de Natuyre was, het goede te beoogen, en om dat de Konſt een Naevolghſter van de Natuyre is, ſoo ſal ’t geen wonder zijn, dat zy mede het goede beooght. Het goede nu, nae de onderſcheidinge der Philoſophen, is oock tweederley, ’t eene, dat geheel en voor ſich ſelf goed is: ’t ander, dat iemant ten goede en ten nutte kan gebruycken. Het eerſte is het goed datmen het eerbaere noemt, het ander dat ten dienſte van den Menſch, nut en vermaecklijck is: en daerom ſeggen wy, dat ſich alle konſten oeffenen in nutte en nootwendige of in vermaeckelijcke dingen, die tot het leven der Menſchen behooren.
Om nu deſe beeldniſſe uyt te drucken, ſullen wy ſeggen, dat de Konſt bedaeght wort afgebeelt, om dat een Ionghman, van veele dingen, geen eervaerentheydt kan hebben, vermits hy hem daer in weynigh heeft geoeffent: Oock om dat de oude luyden, door haere ſwackheyt, de kracht niet konnen te werck leggen, ’t geene zy met groote arbeyt en moeyte, door lange tijd, hebben geleert. ’t Welck inſonderheydt gebeurt, in ſwaere wercklijcke konſten. Xenophon ſeyt, de leeden door den arbeyt ontſenuwt, moeten noodſaecklijck de gemoederen verſwacken, en ſoetjes aen wercken.
Met groen wort zy om veele reedenen gekleet. Ten eerſten, dewijl door ’t middel van de konſten, alle dingen, die tot het leven der Menſchen noodigh zijn, van nieuws worden hermaeckt, als wanneerſe door de quaedheyd des tijds zijn verdorven, even gelijck de Natuyre het aerdrijck, alle Iaeren, wederom herkleet, met kruyderen, boomen en met nieuwe bladeren. Ten tweeden, om dat een konſtenaer altijd ſal in hoope leven, van dat hy door zijne konſt, tot meerder volmaecktheyt ſal komen, en daer toe ſal hy alle zijne vlijt en neerſtigheyd aenleggen: willende niet anders ſeggen, dan dat het groen de hope bediet, van de eere, nutticheyt en profijt, die de konſtenaer van zijnen arbeyd ſal verkrijgen. Ten derden om de wackerheyd des verſtands, en de vaerdigheyd der vindingen uyt te beelden, en de vrolijcke arbeyd die in een goed konſtenaer vereyſcht wort. Boven dat ſoude men oock daer door eene lijdſaemheyt, of ſoo men wilde ſeggen eene ſtijfſinnigheit konnen uitdrucken, die altijd friſch en groen is in ’t uytwercken; en van deſe beteykniſſe, krijghtſe den naem van ’t groen. Petrarcha ſinght:
Om ’t werck altijd te doen,
Zijn mijn begeerten groen.
Met een beknopt kleed is zy gemaelt, om dat dat ſelve den handwercker minſt in de wegh is.
De pael mette Ionge en teedere ſpruyt, bediet de Ackerbou, een konſt waer uyt alle nutticheyt totten Menſch komt, gelijck wy boven geſegt hebben, datſe een aert is van ’t goed, ’t welck het ooghwit en merckpael is van alle konſten. Deſe konſt is van Xenephon, boven andere, de heerlikſte en nootwendigſte genoemt, als waer uyt de Menſche onderhouden en gevoet wort. Laet ons horen wat Cicero in ’t eerſte boeck van zijne Burgerplichten ſegt. Vyt alle dingen, daermen wat uyt onderſoeckt iſſer niet ſoeter, niet vruchtbaerder, dat een vry man beter paſt, als de ackerbou. Maer om niet al te verre te lopen in ’t verhaelen van de nuttigheyt en nootwendicheyt van deſe konſt, ſal ’t my genoegh zijn, de woorden van Vitruvius hier by te voegen, daer hy ſeyt, gelijck een Iongh kindeken ſonder des Voeſters melck niet kan gevoet, noch tot zijne volle jaeren gebracht werden, alſoo kan oock een Stad ſonder Velden en Vruchten niet aen waſſen, noch ſonder overvloed van ſpijſe haer volck noch de gemeente beſchermen.
Het tweede deel van ’t goede ſal het vermaecklijcke zijn, gelijck geſeyt is. Maer wat ſaeck is doch ter werreld die ſchoonder en vermaecklijcker is, als de Schilderkonſt en de Beeldhouwerie. Deſe hebben wy door het Pinceel en den Beytel willen uytdrucken. Konſten die voorwaer ſeer eedel en nimmermeer te volprijſen zijn. Waer over oock de eedele Schole van Athenen, die ſelve vermakelijckheyt in de eerſte trappe van de Vrye
