houdende den mond open, al waer een vierige damp uytgaet, die als een vlamme Viers omcingelt is, weſende met vier Verwen gekleet: te weten van ’t begin des hals totte gordriem toe moet het geel of cijtroenigh van verwe weſen, van den gordriem af totte navel, ſal het wit zijn, en al ’t overblijfſel van ’t kleed ſal root weſen, de ſoom of boord van ’t kleed ſal ſwart zijn, hebbende op ’t hooft een ronde Maene, voor haere Voeten heeftſe een Leeuw, die ſwaermoedigh en kranck by haer leyt. D’eene hand houtſe voor de borſt, aen de ſijde van ’t hert, en aen d’ander hand houtſe een yſere boeye of keeten, met een letter rol, waer in deſe woorden geſchreven ſtaen, Membra cuncta fatiſcunt, dat is, alle mijne leeden zijn machteloos.
De Febris of koortſe wort in ’t Griex Πυρ, ’t welck Vier bediet, geheeten, en de Latinen nemen ’t woord Febris van fervor, dat is van de hette, ’t welck anders niet beteykent, als een groote opwellinge en overvloet van hette. Waer van Galenus in zijne grondſtellingen ſeght. De koortſe is een veranderinge van een ingebooren en gematighde hette, tot een vierige en brandige Natuyre, herkomende uyt te grooten overvloedt van hette en drooghte. En dieſelve ſoude geſchieden om vijf oorſaecken. De eerſte ſpruyt uyt al te overtollige en te geweldige beweginge. De tweede is uyt de verrottinge van de vochtigheden. De derde is uyt de groote naedringe van een ander brand. De vierde is door de inhoudinge der dampen van d’ingeborene warmte. De vijfde is door de t’ſaemen-menginge van eenige dingen, ’t zy dat het voedſel of medicijnen zijn. De koortſe is van driederleye aert, nae de drie ſelfſtandigheden van des Menſchen lichaem. De eerſte is de een-daeghſche koortſe, geheten Ephimera, die uyte geeſten van ’s Menſchen licchaem haer oorſprongh heeft. De tweede is Putrida of verrottige, heerkomende uyte vochtigheden die meeſt verrot en bedorven zijn. De derde is Hectica, ſpruytende uyte vleeſſige en vaſte deelen des lichaems, als Galenus ’t ſelve in veele plaetſen uytleyt.
Ieughdigh wortſe geſchildert, om dat de jeughd veel meer de koortſe als ander Ouder is onderwaerigh, hebbende meer brands by haer: welcke brand, om de boven verhaelde reedenen, meer als gewoonlijck, lichtelijck komt aen te waſſen, en uyt deſe overvloed komt de koortſe voor den dagh, gelijck de voorſeyde Schrijver over Hippocratem ſeght, de Ionghe luyden zijn meeſt mette koortſe gequelt, om datſe van een heete en galachtige Natuyre zijn. Gelijck Hippocrates en Fernelius mede verhaelen.
Het magere en uytgeteerde aengeſicht, vertoont ons de Febris Hectica of de uytterende koortſe, diewelcke eerſt de vochtigheyt van de vleeſachtighe deelen verteert, daer door ’t lichaem moet worden onderhouden: en van daer dringhtſe tot in ’t vlees, en verteert haer eygen voedſel, gelijck Fernelius ſeer wel aenwijſt.
Door ’t oopen houden van den Mond wort verſtaen de Noodwendigheyt van de aeſſemhaelinge, totte ververſchinge van den ingeſloten brand.
De heete of levendige damp, die van haer uytgaet, behalven datſe ons de daeghlijxe koortſe bediet, gelijck geſeyt is, is gegrond op de geeſten des lichaems, diewelcke niet anders zijn, als het eedelſte en alderſuiverſte bloed, dat ſich gemeenlijck in de arterien, diemen ſlagh-aderen of hart-aderen noemt, beſluyt. Wort oock vertoont de uytwaeſemingen van ’t verrottige roet, die altijd van de verrottende vochtigheden voortkomen.
Zy is als met een vlamme Viers omcingelt, om de eygenſchap van de koortſe uyt te drucken, die ſich op de maniere van ’t vier ſodanigh ontſtelt, dat het ſchijnt, datter geen grooter brand kan weſen.
De vier verwen van ’t kleed, drucken de verrottige koortſe uyt, die uyt vier vochtigheden of humeuren veroorſaeckt is: en daerom wort het geel by de Cholerique of galachtige vochtigheyt uytgebeeld, die oorſaecke is van de derdendaegſche koortſe: want ſoo de verrottinge komt inde groote aders, en nae by het herte, ſoo brenghtſe een geſtadige derdendaeghs koortſe: en ſooſe in de kleyne en uitgeſpreide aderkens komt, ſoo maecktſe een ophoudende of verpoſende koortſe, en om dat deſe vochtigheyd de alderſubtijlſte en ſnelſte is van allen, ſoo is oock het bovenkleed met deſe verwe afgemaelt. De witte verwe, in haer tweede plaetſe, beeld de Phlegmatique of ſlijmige vochtigheyt af, die welcke de daeghlijckſche koortſe veroorſaeckt. Het meeſtendeel
Pagina:Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants Cesare Ripa 1644.djvu/283
Deze pagina is proefgelezen
261
261
Koortſe. Febre.
K K 3 van ’t
