Pagina:Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants Cesare Ripa 1644.djvu/489

Uit Wikisource
Deze pagina is proefgelezen
 
467
De vijf Sinnen des lichaems. Sentimenti del Corpo..

wert. ’t Gehoor by de locht, om dat daer door de galm en weerſlagh van de ſtemme en ’t geluyt gemaeckt wert. De Reuck die uyter natuyre vierigh is, wort by ’t Vier vergeleecken. En de Hemel by ’t licht, het oogh een klaer inſtrument van ’t geſicht zijnde, heeft een ſuyvere cristallijne vochtigheyt. En Timæus ſeyt dat de oogen des Hemels licht en de ſtralen deelachtigh worden. Het Geſicht, de glans, de Hemel en ’t licht, worden als dingen, die malkanderen verwant zijn, gematight, en maecken den ſin, door de eendrachtige beweginge, verhaeſt, ſeyt Plutarchus.

’t Gehoor wort door de Haes verſtaen; gelijck de Egyptenaers als mede Plutarchus verhaelen. Van de ſnelligheyt van ’t Gehoor ſeggen zy, dat de Haeſe meeſt alle andere door de ſnelligheyt deſſelven overtreft: tot welckers verwonderinge de Egyptenaers, in haere heylige boecken, een Haeſe voor ’t Gehoor afmaelden.

De Reuck wort, door den Hond, by de Egyptenaers uytgebeelt, als die de verborgen dingen alleene door den Reuck, ontdeckt; hy kent de komſte van het onbekent volck, en oock van zijnen Heere, ſchoon dat hy lange van huys zy geweeſt. Hy ruyckt op der jaght, waer het wild is heen geloopen, en vervolght het ſelve ter tijd hy ’t op doet: Daerom plagh men tot een ſpreeckwoord te ſeggen, hy heeft een brax neuſe. Als tot eene, die wel ſcherp riecken konde. Van de loosheit en reuck der Honden vindy by Xenophon breeder in ſijn ſchoon boekjen van de Iaght. Deſe drie Sinnen, die wy nu laeſt uytgeleyt hebben, die zijn niet gemeen aen alle andere Dieren. Want eenige zijn blind geboren en hebben geen oogen, andere zijn doof ſonder ooren, andere ſonder neusgaeten of reuck. ’t Is wel waer dat de Viſſchen geen leeden of gaeten hebben, om te hooren of riecken, niet te min zy riecken en zy hooren. De twee volgende ſinnen, zijn alle volmaeckte Dieren deelachtigh, gelijck Ariſtoteles verhaelt, en in ’t boeck van het ſlaepen en waecken ſeyt hy, Alle Dieren hebben gevoel en ſmaeck, behalven de onvolmaeckte Dieren. De Menſch overtreft alle Dieren in ’t Gevoel en in de Smaek, maer in d’andere ſinnen, wort hy van andere Dieren overwonnen. De Adelaer, ſeyt Plinius, ſiet veel klaerder als de Menſch; voorts ſeyt hy, de Gier heeft een veel ſcherper Reuck: De Mol hoort veel ſnelder, alhoewel hy met ſulcken dicken ſtof van aerde bedeckt is. De Oeſter, ſeyt hy, heeft alleen het gevoel, berooft zijnde van alle andere ſinnen. Maer men ſoude mogen ſeggen, dat zy den ſmaeck oock heeft, om dat zy door den dau wort gevoet.

Van de Smaeck gelooftmen, dat die is in alle Dieren, want yder wort door eenige ſpijſe of vochtigheyt gevoed, als Plinius ſeyt, alhoewel hy oock ſeer beuſelachtigh ſchrijft van eenigh volck, Aſtoni geheeten, die haer in Indien, ontrent de Reviere Ganges onthouden, ſonder Mond, die noch eeten noch drincken, levende alleene by de locht, en by den reuck, die zy alleene door de neusgaeten intrecken, waer over zy altijd wortelen, bloemen en wilde appelen in de hand hebben, oock op lange reyſen, ten einde zy geen reuck ſouden gebreck hebben, maer dit ſouden Monſters van de Natuyre moeten weſen. Het Vercken heeft ſmaeck in alle dingen, jae totten dreck en vuyligheyt toe, daer het ſich oock in wentelt, en om dat dit een laſter is van gulſigheyt, hebben wy ’t nagelaeten, gelijck mede de langh-halſen, als de Kraenen en Swaenen, diewijl dieſelve beeldniſſen zijn van de ſlockluſt, want Philoxenus klaeghde over de Natuyre, dat zy hem niet ſoo langen hals, als de Kraen, hadde gegeven, op dat de welluſt der ſmaeck te langer, in dien langen hals, mochte blijven; gelijck oock Athanæus, van eene Melanthius, en Martialis van eenen Oenocratulus, verhaelen. En om dat wy geen laſterlijck beeld van de ſmaeck ſouden vertoonen, hebben wy den Valck gemaeckt, als een Vogel, die dun van tonge en ſmaeck is. Want hoe grooten honger hy oock heeft, ſeyt Gregorius, ſoo wil hy nochtans geen vuyl aes nuttigen, maer hy lijd hem, ter tijd toe, dat hy een ſmaecklijcker buyt vind.

’t Sal noodigh zijn een weynigh van de Tonge, die op ’t ſnoer gemaeckt is, te ſpreken; want alle Schrijvers laeten niet toe, dat het gevoel van de ſmaeck, in de tonge gelegen is. Eenige ſeggen aen ’t verhemelte, andere aen de tonge, andere ſeggen, beyde aen ’t verhemelt des monds en in de tonge. M. T. Cicero ſchrijft dieſelve het verhemelt toe: Waer over hy van Epicurus aldus ſpreekt, terwijlen Epicurus oordeelt, wat voor ’t gehemelt beſt zy, ſoo heeft hy het verhemelt van den Hemel, gelijck

N n n 2 Ennius