Ennius ſeyt, niet waergenomen. Voorts ſeyt hy, datter een Welluſt is, die door ’t gehemelt en door de ooren wort gevoelt, verſtaende de ſmaeck en de luſt van ’t Hooren. Waer over oock Quintilianus klaeght, van dat de kinders eerder onderweſen wierden in de Rijckdommen en leckerheeden, als in ’t ſpreken. Het kind kan qualijck een woord uytdrucken, ſeyt hy, of het eyſcht wat leckers, jae wy leeren het verhemelt eerder de leckerheyt, als de mond het ſpreecken. Horatius verhaelende van drie gaſten, ſeyt:
Drie Gaſten duncken my ’t verhemelt ſoo verſche’en,
Dat naulijx yders ſmaeck kan komen over een.
Andere ſchrijvent ſoo wel de tonge als ’t verhemelt des monds toe, ſeggende dat de ſmaeck is een ſin of bevindinge, die de vochtigheydt op de tonge of aen ’t verhemelt neemt. Waer over Plinius ſeght: De kenniſſe van de ſmaeck is anderen in de tonge, maer den Menſch is zy oock in ’t verhemelt. Andere die ’t alleen met de tonge houden, waer onder Lactantius oock is, metten welcken wy toeſtemmen, ſeggen, dat de ſmaeck niet aen ’t verhemelt, maer aen de tonge geproeft wert: niet aen de geheele tonge, maer alleen aen de randen deſſelfden: En alſoo die ſeer dun-velligh zijn, ſoo trecken zy den ſmaeck tot haer door een ſubtijle gevoelijckheyt. Ariſtoteles ſeght in ’t i boeck van de Dieren, dat de kracht van de ſmaeck beſonderlijck in ’t voorſte deel van de tonge gelegen is. Daer zijn oock Philoſophen, die het begin en de oorſprongh van de ſmaeck, in een velleken onder de tonge, en onder aen ’t ſpongieuſe en holle vlees op ’t platte van de tonge ſtellen, en daerom ſeggen zy, datter oock diergelijcke velleken aen ’t verhemelt van de mond is. Waer uyt het komt dat veele den ſmaeck aen ’t verhemelt en aen de tonge ſtellen. Waer over Ariſtoteles ſeght, datter eenige Viſſchen zijn, die geen tongen hebbende, den ſmaeck aen ’t vleeſſige verhemelt krijgen. De keele is oock den ſmaeck deelachtigh, want Cicero ſeyt, dat de ſmaeck is in de holligheyt van de keele: Maer daerom maghmen geen ander beeld ſetten als van de tonge, want daer in beſtaet het begin van de ſmaeck, en die beweeght den ſin van de ſmaeck. De aengenaemheyt en de luſt van de dingen diemen eet, beſtaet in het inſwelgen van de ſoete ſpijſen, die door het daelen in de keele raecken. Daer over ſeyt Ariſtoteles voorder, dat Philoxenus Erixius eenen hals, langer als een Kraen, begeerde, op dat hy ’t gevoel te langer in zijnen hals mocht hebben. Sulx dat de tonge den ſmaeck verweckt, dien zy het verhemelt mede deelt, en die wort dan daer nae door de keel van de ſmaeck verteert. Waer over wy in Ariſtoteles, van de Natuyre der Dieren, vinden, dat de tonge een dienareſſe van den ſmaeck is. En daerom ſchrijven wy den ſmaeck, met reeden, de tonge toe, en ſtellen die op het ſnoer, tot een beeld van de ſmaeck.
Het gevoel is, buyten twijfel, allen Dieren gemeen, hoewelſe van andere ſinnen berooft zijn. Ariſtoteles ſeght, de gemeene ſin van ’t gevoel is in een yder: en die is oock door het geheele lichaem verſpreyt, die zy door middel van ’t gevoel verkrijght, en zy gevoelen de kracht van de dingen, die zy aenraecken. Het object of voorwerp van ’t gevoel, zijn de eerſte hoedanigheden, als het koude, het vochte, de hette, en de drooghte. Daerom ſeyt Cicero in ’t 2 boeck van de Natuyre der Goden, Het gevoel is door ’t gantſche lichaem gelijckmaetigh verſpreyt, alſoo dat wy alle ſlagen en aenvallen van koude en hette, konnen voelen. De tweede hoedanigheyt is, het ſachte, het harde, het lichte, het ſwaere, het weecke, het dunne en het ſcherpe: en howel ’t gevoel door ’t gantſche lichaem verſpreyt is, ſoo beſtaet het nochtans, voornaemlijck, in de handen, waer mede wy alle dingen taſten, voelen en aenraecken. En daerom hebben wy den Aep daer by geſtelt, diewelcke den Menſche geheelijck naebootſt, voornaemlijck mette handen, vingers en nagels taſtende, en alle dingen bevattende. Waer over Miniſcus Callipedem den pluymſtrijcker een Aep noemde, en Demoſthenes en Eſchines wierden door haere lichte bewegingen en gebeerden, die zy mette handen en voeten deden, Baviaenen of Aepen geheeten. Maer wy beelden den Aep af, van wegen de gelijckheyt die hy heeft metten Menſche, die van Ennius, Ovidius en Martialis daer by oock werden vergeleken.
Wy hebben nu de vijf Sinnen des lichaems, in eene beeldniſſe gebonden, en met zijn beſonder ſnoer afgeſcheyden, want het is noodigh, dat zy in een lichaem gehecht blijven, overmits wanneer daer een ſin komt te ontbreecken, ſoo blijft de reſt onvolmaeckt
