waer toe dieſelve met haere punten ſtreckt, gebruyckt werden. ’t Is een eygen inſtrument om den circkel te trecken, weſende de eerſte irrationale figure, waer van de redenen van alle de andere hangen, als van haer eerſte en eygen beginſel: Waer over Euclides in de ſtellinge van de eerſte beginſels in ’t eerſte van alle ſtelt den gelijckſijdigen Driehoeck, die ſonder middel door den circkel beweſen wort, en door de werckinge van den Paſſer. En hier uyt ſpruyt de ſwaerigheyt, die de Mathematici of Wiskonſtenaers altijt gehad hebben en noch hebben, over de quadrature of vierkante metinge des circkels, met d’andere figuren. De Paſſer bediet oock de oneindelijckheyt, om dat dieſelve in haere beweginge geen einde heeft, en om datſe tot oneindelijcke einden kan gebruykt worden, en overmits zy al werckende ſich ruſt en beweeght, ſoo iſſe een, en geen een, t’ſamen gevoeght en geſcheyden, ſcherp en ſtomp: ſcherp waer zy ſich ſcheyd, ſtomp alſſe de beenen by een doet, gelijck de voeten van een Menſch: waer door zy (met beurten het eene been bewegende, terwijl het ander ruſt) de treeden of paſſen maeckt: Waer over haer den naem van Paſſer gegeven is. De Latinen naemdent door de omtreckinge, een circkel, en de Griecken Αλαθητης, dat is ſoo veel als Paſſer, en de Italiaenen heetenſe ſeſto, dat van aſſeſtare, dat is van juſteren of vereffenen heer komt, nae de waere maete van den ſextant, weſende ’t minſte in de waerdie van ’t geld, by ons een penningh. Van de Griecken iſſe in twee letteren vertoont, γ λ die beyde dat geheel vertoonen, ’t welck Pythagoras in een alleen aenmerckte.
En om ’t gerijf van dit gereetſchap, ſoo is noch de Vinder deſſelven in levendiger gedachtniſſe, diewelcke geweeſt is Tales van Athenen, de Neef van Dedalus: ſonder welck men ſeer ſwaerlijck ſoude konnen hebben de langhte of breede, van Hemel of Aerde: jae oock van den Menſche ſelve, ſoude men de rechte gelijckmatigheyt, ſonder den Paſſer, niet konnen aenwijſen; gelijck ick ’t ſelve in mijne nieuwe Enciclopædia of Konſt-keetingh, die ick ten eerſten, met Gods hulpe, hoop aen den dagh te brengen, heb beweſen. Om alle deſe redenen wort de Paſſer, op de Theorie, wel gepaſt, ſtaende mette beenen om hoogh, nae den Hemel gekeert, weſende dieſelve een Circkel of Spheriſche figure. En boven alle deſe redenen paſt oock de Paſſer wel totte Theoria, want zy bediet de waere maniere van onſe wetenſchap, om dat de Menſchlijcke kenniſſe niet anders is, als alle dingen op zijn maete te paſſen, effenen en ſchicken. Ten welcken aenſien, gelijck Diog. Laertius ſeyt, zijn de Philoſophen, eerſt Analogiſten, dat is, Paſſers of Overeenſchickers genaemt geweeſt.
De Paſſer is gemaeckt als van twee leeden, die ten deele gelijck, en ten deele ongelijck zijn: gelijck, voor ſoo veele de langte, maer ongelijck, voor ſoo veele de ronde drayinge en de mededeelinge van ’t midden, aengaet. Want het eene deel raeckt aen ’t midden, alwaer het te gelijck maer eens vaſt is, en ’t ander raeckt het met haeren arm, tweemael. Waer uyt oock de bediedeniſſe, van de reeden lichtlijck blijckt, waer aen alle onſe kenniſſe hanght, weſende dieſelve, wanneer die met reeden wort toegeſtelt, mede van twee leeden: Waer van d’eene algemeender is als d’ander, maer van een gelijcke macht, ten aenſien het beſluyt. En het middel-perck bind te gelijck de beyde uyterſte omtrecken: waer door zy gelijcklijck algemeen, of ten minſten niet gelijcklijck bekent zijn. Soo goed en rechtvaerdigh als de Paſſer is, om een circkel te maecken, en de grootheyt van de dingen te meeten, ſoo oprecht en waerachtigh is oock van gelijcken de reeden, om door dieſelve een bewijs van den circkel of lijne toe te ſtellen. En overmits de nuttigheyt van de reeden, tot haer wit heeft, datſe haere wercken of handelingen ten laeſten effene, ſoo komt het hier uyt, dat door de gelijckniſſe van den Paſſer, onſe wercken, of recht of onrecht, worden geheeten, nae datſe ſich met de Reeden, of nae de Wetten, over een ſchicken en paſſen. Welcke gerechtigheyt der Wet, om datſe is de band van het Burgerlijcke leven, alsdan volmaeckt is: even als de circkel van de lijne gemaeckt wort, te weeten, dat het leven God diene, die ’t ſelve heeft gegeven. Aldus trecktmen onberiſplijck van de linie af, tot de vereeninge van zijn begin. En dit Begin is ’t alleene, dat de eertijtelen van Wijsheyt geeft, want het is een ſaecke, die de Menſchlijcke kracht te boven gaet, hebbende een Hemels kracht van nooden, die de ziele geheel
Pagina:Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants Cesare Ripa 1644.djvu/524
Deze pagina is proefgelezen
502
Theoria of Spieglinge.
heel
