92
machinaal bedrijf op de arbeiders.
"Voor zoover de machine spierkracht ontbeerlijk maakt, wordt zij tot het middel om arbeiders zonder spierkracht of met onrijpe lichaamsontwikkeling, maar grooter lenigheid der ledematen aan te wenden. Het geweldige middel tot vervanging van arbeid en arbeiders verandert aanstonds in een middel om het aantal der loonarbeiders te vermeerderen door alle leden van het arbeidersgezin, zonder onderscheid van geslacht en ouderdom in te lijven onder de onmiddellijke heerschappij van het kapitaal." Niet slechts in de plaats van het kinderspel, doch ook van den vrijen arbeid in den huiselijken kring voor het gezin zelf, treedt de dwangarbeid voor den kapitalist. "Vrouwen- en kinderarbeid was het eerste woord van de kapitalistische aanwending der machinerie!"
De terugwerking hiervan zou in economisch, sociaal en zedelijk opzicht even noodlottig worden voor de arbeidersklasse.
Tot dusver werd de waarde der arbeidskracht bepaald door den arbeidstijd noodig tot het onderhoud niet slechts van den individueelen volwassen arbeider, doch van het geheele arbeidersgezin, waarvan hij de kostwinner was. Thans echter, nu vrouw en kinderen ook op de arbeidsmarkt getrokken werden, gelegenheid kregen om mede te verdienen, verspreidde zich mettertijd de waarde der arbeidskracht van den man over zijn geheele gezin. En aan deze beweging van de waarde der arbeidskracht past zich verbazend snel de overeenkomstige beweging aan van haren prijs, d.i. het arbeidsloon. In plaats van den vader moet allengs het geheele gezin, teneinde te kunnen bestaan, voor loon arbeiden, en aldus niet slechts arbeid, doch ook meerarbeid voor het kapitaal leveren. De machine vermeerdert op deze wijze niet slechts het uitbuitingsmateriaal, doch verhoogt ook den graad der uitbuiting.
Een zekere nominale vermeerdering der inkomsten van het arbeidersgezin is hierbij overigens niet uitgesloten. Wanneer in plaats van den vader thans vader, moeder en twee kinderen arbeiden, is het gezamenlijk loon in de meeste gevallen hooger dan vroeger het loon van den vader alleen. Maar de kosten van onderhoud zijn eveneens gestegen. De machine beteekent grootere zuinigheid in de fabriek, maar de machine-industrie maakt aan de zuinigheid in het huis van den arbeider een einde. De fabrieksarbeidster kan niet tegelijk huisvrouw zijn. Spaarzaamheid en doelmatigheid in het gebruik van levensmiddelen worden onmogelijk.
Vroeger had de arbeider zijn eigen arbeidskracht verkocht, waarover hij als ten minste formeel vrij persoon vervoegde. Thans wordt hij slavenhandelaar en verkoopt vrouw en kind aan de fabriek. Als de kapitalistische farizeeër in het publiek over deze "bestialiteit" te keer gaat, dan vergeet hij dat hijzelf het is die haar geschapen heeft, haar uitbuit en onder den fraaien titel van "vrijheid van arbeid" gaarne zou vereeuwigen. Tegenover de bestialiteit der arbeidsouders staat echter het groote feit, dat de beperking van den vrouwen- en
