gens heeft volkomen gelyk, dàt zyn de ergste Droogstoppels!
De ellende die ’t Kultuurstelsel over den Javaan brengt, kan vermeden worden door een Gouverneur-Generaal die z’n plicht doet, en geen belooning toekent aan ’t verbergen van de waarheid. Wanneer, lang voor den hongersnood in Centraal Java, de residenten niet hadden gelogen in hun rapporten, door byv. altyd duizende pikols ryst te scheppen op ’t papier, die niet aanwezig waren in werkelykheid, wanneer zy niet als ontrouwe schildwachten, voordurend hadden geroepen: „alles wel!” toen reeds het gebrek voor de deur stond, dan had men tydig kunnen voorzien in den nood der arme Bevolking, die nu moest omkomen, niet omdat zy aan ’t Gouvernement koffi en indigo leverde, maar omdat zy te veel indigo en koffi geleverd had, onverschillig of die levering plaats had aan de Regeering of aan particulieren. Indien nu de residenten tydig hadden kennis gegeven van de gevolgen dezer noodlottige overdryving, in-stede van, met verkrachting van eed en plicht die gevolgen te verbergen: „omdat het hun tyd wel zal uithouden” dan had de Regeering maatregelen kunnen nemen om de duizende menschen in ’t leven te houden, die nu bezweken zyn. . . tot groot nadeel van de koffikultuur.
O, ik trek geen party voor ’t Kultuurstelsel, dat allen vooruitgang, alle ontwikkeling, alle veredeling tegengaat. De Javaan is ’n machine. Neen, zelfs dàt niet. Hy maakt slechts ’n gedeelte uit van z’n dessa, van de gemeente die en bloc genomen een werktuig is om koffi voorttebrengen. Eigen wil, eigen denkbeelden worden verdoofd. Welvaart blyft hem onbekend, en daarmee alle roerselen tot inspanning, die gewoonlyk ’t gevolg zyn van ’t streven naar welvaart. Het schrale loon voor z’n produkt, dat hem by besluit van den Gouverneur-Generaal is toegelegd — let wel, niet na overleg met hemzelf,
