invloed had uitgeoefend op indische zaken. Hy zeker, toen-i in den Javaschen oosthoek fortuin maakte met de kruieniery! Ik ontken dien invloed niet. Juist de som van zùlke invloeden zal bewerken dat de Javaan ons eindelyk wegjaagt. Maar wel ontken ik dat de waardigheid der Natie gediend zou wezen met de rezultaten van »invloeden” die uitvloeien van zùlke bron! Dat de chefs der huizen in de rotterdamsche zandstraat invloed oefenen op moraal en gezondheid, is zeker. Maar niet goed zou ’t wezen die heeren — na gemaakte zaakjes — te benoemen tot opzichters over zeden en hygiène. Ik kan verzekeren dat de Javaan zulke benoemingen schandelyk vindt. Hy begrypt zulke »accommodements avec la morale” nog altyd niet!
Nog-eens, ik heb metterdaad bewezen rechtvaardigheid te willen. En, wie hoogmoed, eerzucht of eigenwaan meent te ontdekken in deze bewering…hy neme myn plaats in! Maar: met de lasten, en onder ’t overleggen van behoorlyke lettres de créances. Men mag geen aanspraak maken op rem et pretium te-gelyk. Dit is, meen ik, ’n regel in rechten, en, wat meer zegt: ’n regel van Recht!
[1] Max Havelaar aan Multatuli.
Waarde Multatuli! Tine is vry wel, maar Max is aan ’t vechten met ’n kies. Hoe komt het toch, dat de Natuur, die
- ↑ (Noot van 1875.) Dit stuk verscheen eenige maanden na den Havelaar, doch vóór de Minnebrieven. Deze opmerking diene tot opheldering van den toon. In diepen kommer zaten ik en de mynen te wachten op den uitslag van m’n bitter protest. In-plaats daarvan vernam ik dat de Havelaar zoo „mooi” was. Dat men dien „met byzonder genoegen gelezen had.” En… we leden gebrek! Toch zal men in ’t nu volgende stuk nog altyd meer droefheid ontwaren, dan verachting. Hiertoe namelyk meende ik eerst gerechtigd te zyn, nadat ik ondervonden had dat ook de uitgave van dezen brief aan Van Twist zonder ’t minste gevolg was gebleven. Vandaar de toon der inleiding van de Minnebrie-
