„Soldaten” enz. Deels in deze, maar nog meer in mijn latere X-beelden, deed ik de poging het uitdrukkings middel der poëzie te herstellen. Ik bleef echter maar matig bevredigd en gevoelde, dat mijn doel: mij zonder hinderlijke begripsassociaties, direct van het middel der poëzie te bedienen, langs dien weg niet volkomen bereikt kon worden. Ofschoon ik aan het tijdselement nieuwe afmetingen heb gegeven, werd de hoorder (zoo hij het verstaat poëzie te hooren en slechts daarop zijn aandacht concentreert) steeds afgeleid door het begrippelijke, suggestief-symbolische, het denk-bare. Hierdoor werd de tijdmaat verlengd en vertraagd en het hoorbare aanmerkelijk verzwakt. Ofschoon ik de noodzakelijkheid van het samengaan van het denk-en hoorbare, van begrip en klank, niet wil ontkennen als de poëtische polariteit, vind ik het toch steeds van onmacht getuigen, wanneer de innerlijke bewogenheid (de dichterlijke ervaring: het leven) zich niet rechtstreeks in den klank beeldt.
Poëzie is geen philosofie en allerminst historie, zij dient niet het begrip. Zij is het zijn zelf, dat zich door klank, klankverhouding en klankcontrast uit. Om dit nu in toepassing te brengen is het noodig dat wij ons ontdoen van de veel-en volheid waarmede de begrippelijke logische cultuur van het west Europa der laatste vijftig jaren ons belast heeft. Hierdoor is het, innerlijke, naar binnen gerichte zien en het naar binnen gerichte luisteren verloren gegaan.
Men is bij het „niets” het dichst in de nabijheid van „al”.
De woorden waarvan de oude poëzie zich bediende hebben hun beteekenis verloren. In de oude verskunst trachtte men de innerlijke klank weder te herstellen door de alliteratie. Reeds bij Victor Hugo vindt men verzen als: „Frêle planche que lèche et mord de mer féline”. De versconstructie berust hier op de verhouding van de l en m tot de klinkers e, a, o. Nog sterker komt dit uit in het p- a-motief van Leconte de Lisle’s: „La palpitation des palmes”. De in-
100
