het bizondere geval; in de kunst (althans in de exact-beeldende) klaar en op zichzelve.
Vermogen wij de volmaakte harmonie, het volmaakte evenwicht van het Universum ook al niet te zien, elke plaatselijke bizonderheid (voorwerp) is aan de wetten waardoor deze harmonie, dit evenwicht, tot stand komt, ondergeschikt en het is de kunstenaar, die deze verborgen harmonie, het Universeele evenwicht, in de dingen vermag op te sporen en er een vorm aan weet te geven.
Zoo is dus het (meest exacte) kunstwerk een gelijkenis van het Universum.
Hebben wij in Voorbeeld V, in het oude kunstwerk, de aesthetische balans tot stand zien komen door voortdurende opheffing van de eene lichaamshouding door de andere, van de eene maat door de andere enz., dus door een opheffing met aan de natuur ontleende middelen, zoo is het de groote verdienste van het exact-beeldende kunstwerk, dat daarin de aesthetische balans door het zuiver beeldende kunstmiddel, — en door niets anders dan dat, — bereikt wordt.
In het exact-beeldende kunstwerk komt de scheppingsidee tot directe en reëele uitdrukking door wederkeerige opheffing der uitdrukkingsmiddelen: van den stand (b. v. een horizontalen door een vertikalen), de maat (b. v. groot door minder groot), de proportie (breed door smal) van het eene vlak door het andere daaraan grenzende of daarmede in verband staande vlak enz. Of wel van de eene kleur door de andere [1] (b. v. geel door blauw; wit door zwart), van een kleurengroep door een andere kleurengroep en van het kleurvlak door de ruimte en omgekeerd.
Door op deze wijze (de „wijze der kunst” volgens Piet Mondriaan. „De nieuwe beelding in de schilderkunst”
- ↑ Bij de impressionistische methode kwam deze opheffing reeds [i]ntuïtief in toepassing. Om een harmonischen indruk te bereiken werd de eene toon door de andere opgeheven. Vandaar de uitdrukking: [t]oonverhouding[.]
