Daar wij mogen aannemen, dat bij het maken der vier genoemde soorten van kunstwerken de bedoeling: zinnelijk-associatief genoegen te geven (wat, zelfs schilders, — ook de persoon uit mijn voorbeeld was schilder, — vaak verwarren met een aesthetische ontroering) niet voorzat en het de kunstenaars om de veruiterlijking van hun geestelijke (aesthetische) realiteitservaring te doen was, kunnen wij met een gerust geweten de conclusie trekken, dat de persoon uit mijn voorbeeld verstoken is van een aesthetische verstandhouding met een beeldend kunstwerk onverschillig of dit exact verschijnt of niet.
Daar nu in de meeste gevallen de verbeelding of het opnemingsvermogen van hen, die met kunst in aanraking komen, onverschillig in welken vorm, muzikalen, plastischen, literairen enz., op de boven omschreven, zinnelijk associatieve wijze reageert, kan de gevolgtrekking, dat over het algemeen in kunst, het middel voor het doel wordt aangezien en de verstandhouding van vele menschen, — blijkens de vele voorbeelden die hiervan voorhanden zijn en welke wij dagelijks opdoen, — met het kunstwerk er eene is tot het kunstmiddel en niet tot het kunstwezen, niet overdreven genoemd worden. Integendeel. Door tal van proeven ben ik tot de overtuiging gekomen, dat de bedoeling van den kunstenaar, de kunstbedoeling, het aesthetisch lokaal-accent, wordt voorbij gezien.
Waar de verstandhouding met het kunstwerk zinnelijk-associatief is, in plaats van geestelijk-associatief, aesthetisch, spreekt het vanzelf, dat de houding van de meeste menschen ten opzichte der nieuwe, exacte beelding in schilder- en beeldhouwkunst van onzen tijd, niet die is, welke voor elk, maar in het bizonder voor een exact kunstwerk vereischt wordt.
Had de leek, — onder leek versta ik hier: ieder wiens verbeelding ten opzichte der kunst zinnelijk-associatief werkt, — in een schilderij van Nicolas Poussin b. v.
