door de conventioneele zedeleer van hun eigen tijd, de oneerlijke waren slaafsche vleiers in dienst van hen, die de macht in handen hadden. Niettegenstaande de kunst van liegen ten allen tijde vlijtig is beoefend door de menschen en vooral door dat deel van hen, dat leeft van het werk van anderen, is het toch een kunst waarin weinigen de volmaaktheid bereiken, en een eerlijk man zal met voldoende volharding er meestal in slagen om door den sluier van onwaarheid het werkelijke leven te zien, dat ademt in die geschreven kroniek van het verleden; ja de leugens zelf, die meestal van een ruw en onopgesmukt soort zijn, kunnen dikwijls worden opgelost en als 't ware omgezet in historisch materiaal, in negatieve bewijzen van feiten. Maar de schoolsche geschiedschrijvers van wie ik gesproken heb waren niet berekend voor die taak; zij zelven waren behept met een noodlottige hoewel onbewuste oneerlijkheid; de historische wereld die zij zich voorstelden was een onwerkelijke; voor hen bestonden er slechts twee tijdperken van onafgebroken orde, van georganiseerd leven: het tijdperk van Grieksche en Romeinsche klassieke geschiedenis was het een, de ontwikkeling van de herleving der klassieken tot op hun eigen tijd was het andere; de rest was voor hen slechts willekeurige verwarring, vreemde volkeren en stammen waarmee zij geen enkel punt van aanraking hadden, die met elkaar in botsing kwamen om geen andere reden dan die eener kudde bisons; al die duizenden van jaren zonder eenige scheppingskracht, slechts belemmerend werkend, en zooals ik zeide, daaruit twee perioden van volmaaktheid gelijk Pallas volledig toegerust ontspringend uit het hoofd van Zeus. Een vreemde opvatting inderdaad van de geschiedenis der "beroemde mannen en onze vaderen die ons hebben verwekt," maar eene die niet
