Rijmbijbel/Daniel

Tobias Judith

f92r

Die profete daniel

16150

Was gevangen also wel

Alsmen hier t voren las

Met sine geselle ananias

f92v

Azarias ende misael

Om dat si gode ende nieman el

16155

Dienden in alre manieren

Gaf onse here desen vieren

Vroetscap gratie ende sin

So dat si alle vroeden min

Hadden onder hem allen gemene

16160

Dan dese iiii kinder allene

Mar daniele gaf hi te voren

Drome te diedene als wi horen

So dat nabugodonosor sach

∙I∙ droem aldaer hi lach

16165

Ende hi vergats clene no groot

Mettine hi sine vroede omboet

Ende seide mi droemde ∙i∙ droem

Nu merct ende nemets goem

Wie mi den droem seggen sal

16170

Want ic hebts vergheten al

Si seiden here segt wat ghi saget

Els seit nieman wat ghi vraget

Die coninc sprac segt mi ghi liede

Dien droem ende wat hi bediede

16175

Oft ghiit laet laet liif ende goet

Si seiden hi en levet niet diet doet

Die coninc hiet met grammen moede

Datmen versloeghe alle die vroede

Te babilone vander stede

16180

Daniele entie sine mede

Sochtmen om te verslane

Mar hi sprac den coninc ane

Ende hi bat verste^[1] daer af

So datse hem die coninc gaf

16185

Thuus wart so keerde hie

Ende nam sine ghesellen drie

Ende bad gode om den droem

God nam haers selken goem

Dat hi nachts verstaen dede

16190

Den droem ende dat bedieden mede

Ten coninc keerde hi mettien

Ende seide hem wat hi hadde gesien

Du penses seithi wie souden

Dit rike na di ter werelt houden

16195

Ende god vertogedi^[2] saen

Du sages vor di ∙i∙ beelde staen

Hoeft ende hande waren goudiin

Borst ende arme claer selveriin

Van coepre die buuc entie dien

16200

Van ysere been beneden knien

Die voete som erdiin som yseriin

Du sages inden droem diin

Van ∙i∙ berge ∙i∙ steen

Ghehouwen sonder hant geen

16205

Ende sloech gent^[3] beelde an den voet

Dat viel te sticken daert stoet

Ende also clene alsmen vint

Dat stof dat wait inden wint

Die steen wies tenen berge te hant

16210

Ende vervulde al tlant

Nu hoer die bediedenisse groot

Du best thoeft goudiin root

Metten genen die comen van di

Daer na comt gelovets mi

16215

∙I∙ rike dat sal ergher siin

Dat meent die borst selveriin

Dat waren persen ende meden

Die up babilone doe streden

Ende drike wonnen val^[4] caldee

16220

Dat menen die arme tvee

Daer na comt ∙i∙ copriin rike

Dat dwinget dlant gemeenlike

Dit versta wi hort niet anders

Dan die name alexanders

16225

Om dat coeper clinket clare

Also hormen die mare

Van alexandre verre ende wide

Van sinen sonderlingen stride

Dat vierde rike yseriin

16230

Dat sal alrestarcst siin

Dat bediet dat roemsche rike

Dat was starcst sekerlike

Daniel sprac om dattu sages

Som erdiin som yseriin daer du lages

16235

Vanden beelde die voeten wesen

So marke harde wel bi desen

Gheliic dat die ∙ii∙ niet en gingen

Die geliic in waren dingen

Sal striit wesen in ardrike

16240

Ende sal starc wesen crachtelike

Ende som geliic der erden cranc

Daer na sal god eer yet lanc

∙I∙ rike wecken dat breken sal

Ende vellen dese rike al

f93r

16245

Ende dat sal ewelike staen

Dus ombant daniel den droem saen

Mae wi verstaen bi desen stene

Die altoes sonder hant gene

Uten berghe was ghehouwen

16250

Dat hi den sonen onser vrouwen

Ihesus bediet die sonder man

An sire moeder vleesch gewan

Dese steen wart sekerlike

∙I∙ berch en vervulde al ardrike

16255

Dus heeft ihesus ende hebben sal

Onder hem dese werelt al

Doe daniel bediede dat

Viel die coninc daer ter stat

Neder ende anebedene daer

16260

Ende seide sekerlike vor waer

U god es alre gode god

Ic geve u miin gebod

Over al dlant ende over die vroede

Oec beloefdi hem bi sire gemoede

16265

Daniele dat sine gesellen

Die iii daer wi af tellen

Buten hilden die heerscappe

Ende oec in die stede vrie

Soude houden recht ende wet

16270

Alse ∙i∙ diere int lant was geset

Daer na die here nabugodonosor

Die ghevelt hadde menigen tor

Maecte ∙i∙ beelde goudiin roet

Lx cubitus lanc dat was groet

16275

Ende dicke ∙vi∙ cubitus

Daer omboet hi wi lesen dus

Alsine princen daer ter stede

Om datmen ghent anebede

Die des niet wilde geloven

16280

Men soude werpen in ∙i∙ oven

Dit dede al tvolc als wi tellen

Sonder daniels gesellen

Doe maectemen ∙i∙ oven heet

Ende warpse daer in al gecleet

16285

Ende gebonden mar die brant

Verbernede dat volc altehant

Diese worpen in dat vier

Lxx cubitus wi lesen hier

Den oven ende verbrande tere somme

16290

Vloech die vlamme alomme

Diese daer vant so naer

Die inghel quam met hem daer

Die tvier verdreef enten wint

Suetheid daer in heeft ghesint

16295

Si loveden gode sonder wee

Ende maecten benedicite

Die coninc die hads wonder groot

Metter haest hi daer up scoot^[5]

Ende seide ia en ware drie

16300

Int vier geworpen vor mie

Ende ic sier in viere

Entie vierde heeft die maniere

Des gods sone entie gedane

Wane quamt ∙i∙ heidine ane

16305

Dat hi gods sone nomen soude

Eer hi menschen werden woude

Dats ∙i∙ wort dat sonder baraet^[6]

Echt iegen die ioden gaet

Die coninc riepse ende si quamen

16310

Wonder hadden siis alle tesamen

Dat haer liif ende haer cleet

Vanden viere niet en weet

Die coninc sprac dat god en ware

Anders ne geen dan die hare

16315

Diese geloeft hadde van dane

Doe leidi ∙i∙ gebod daer ane

Wie haren god lachter sprake

Si ende al hare zake

Souden verdorven wesen

16320

Weder gafmen hem na desen

Haer heerscappe inden lande

Die si eerst hadden in hande

Nabugodonosor die sach

Hier na daer hi in ∙i∙ slape lach

16325

∙I∙ droem die sine lieden

Hem niet en consten bedieden

Daniele dedi doe ombieden

Ende sprac dus vor sine lieden

Ic sach seithi in minen droem

16330

Toten hemelen hoech ∙i∙ boem

Die bedect hadde alle die lande

Daer was in spise menigherande

Indie telgre saten vogle

Alle die vliegen met vlogle

16335

Daer onder beesten van alre wise

Ende al dat levet namer an spise

f93v

Doe quam vanden hemele gereide

Die heilighe wakere ende seide

Houwet den boem telgher ende vrucht

16340

Beesten vogle nemen vlucht

Ende si lopen wech hare verde

Siin saet sal bliiven in daerde

Siin deel sal wesen metten dieren

In gherse na hare manieren

16345

Siin herte keert van menschelichede

Ende beesten herte geefmen hem mede

vii getiden dats die bede

Lesen over hem liede daer ter stede

Van den heilighen uut gegeven

16350

Vanden wakers die altoes leven

Totien dattie levende kinnen

Dat die hoghe ter werelt binnen

Here es ende gheweldelike

Hevet der liede conincrike

16355

Ende dien hi wilde gheven dlant

Doe daniele dit was bekant

Die droem bedroevede sere sinen raet

Want hi meende den coninc quaet

Die boem bediet u sprac hi here

16360

Want du best mogende harde sere

Ende dine macht gaet harde wide

Ende dattu daer hoers die getide ^[7]

Die hoge sententie^[8] over di gaen

Die altoos wacht^[9] sonder waen

16365

Die dinc sal aldus bedieden

Men sal di werpen uten lieden

Entu salt metten beesten wandren

Ende gers eten metten andren

Onthier ende^[10] vii getiden daer

16370

Upti verkeert siin vii iaer

Entu bekints dat god es dan

Ende here boven alle man

Diin saet sal inder erden bliven

Dit es al salmen di verdriven

16375

Diin rike dat sal van di keren

Doe dan dat ic di sal leren

Losse met aelmossene dine sonden al

Bi avonture god hi sal

Diins genadich siin vor waer

16380

Daer naer over ∙i∙ iaer

Ginc die coninc in sine sale

Ende sprac in overmoedighe tale

Es dit niet babilone die stede

Die ic in mine mogenthede

16385

Ghemaect hebbe met mire riicheit

Ia cume hadhi dit wort geseit

So sprac te hem als ict vernam

∙I∙ stemme die van gode quam

Die seide dit seitmen sekerlike

16390

Nabugodonosor diin rike

Dat sceet van di du salt na desen

Met beesten vii ghetide wesen

Onthier entu bekinnen sout

Dat god der werelt heeft gewout

16395

Ter selver stont wart hi versteken^[11]

Ende at gers als ghi horet spreken

Tote dat siin haer keerde intgrise

Recht na eens arents^[12] outs wise

Sine nagels na vogles clawen

16400

Ende siin vel gecleet na tgrawen^[13]

Oec verloes hi sine sprake

Ende hem dochte na ware zake

Dat voren ∙i∙ osse ware

Ende achter eens lewen gebare

16405

Menich man ginct besien

Mar daniel was niet van dien

Want hi was voer hem inbede

Ende dor hem onse here dede

Verkeren die vii iaer

16410

In vii maenden dats waer

Des was hi xl daghe verwoet^[14]

Ende ander xl daghe vroet

Ende bad gode met tranen groot

So dat sine oghen worden root

16415

Gheliic ocht roe^[15] vleisch ware

Ende ander lx daghe daer nare

Viel hi in sire verwoerheden

Tote dien vii maende leden

Daer naer volgedi vii iaer

16420

Met penitentien harde swaer

Dat hine at dor gene noot

No en dranc wiin no broot

Mar cruut at hi ende lettel el

Alse hem doe riet daniel

16425

In die vii iaren waren geset

vii rechters het was die wet

Die over hem hilden babilone

Die hi weder quam ter crone;

f94r

Wilde hi daniele ginder

16430

Ername^[16] maken vor kinder

Mar daniel wilde niet das

Nabugodonosor als ict las

Dancte gode ende bekinde

Sine macht over der werelt inde

16435

Ende wart moghender als wiit horen

Dan hi noyt was te voren

Nabogodonosor die grote

Starf onder sine genote

Na hem wart coninc siin sone

16440

Nabugodonosor hiet die gone

Also alse siin vader oec dede

Ende bekerde sere die stede

Ende was vroeder dan siin vader

Hi maecte dwonder des algader

16445

Noch der werelt wondren mach

In die stat daert menich sach

Leidi stene so groot te waren

Ghelic als ocht berghe waren

Daer up pote hi ∙i∙ hof

16450

Daer de mane geeft scade^[17] of

Het heet die hangende bogaert

Siin wiif hadde hi so waert

Dat hi maecte in die stede

Dor hare dese wonderlichede

16455

Want so geboren was in meden

Dat soe doch in ghere steden

Wel besien mochte haer lant

Van hem ic oec bescreven vant

Dat hi beseten hadde vor waer

16460

Die stat van tyren iii iaer

Ende hise nochtan niet en wan

Doe doot was dese grote man

Wart siin broeder uptien dach

Coninc ende hiet evilmaradach

16465

Die ioachimme iechonias

Die wilen^[18] coninc der ioden was

Ende siin vader hadde gevaen

Als ghi hier voren hebt verstaen

Ende hi gevaen hadde desen

16470

vii iaer als wiit lesen

Die in laumaent gelach^[19]

Upten xvii dach

Uten kerker heffen dede

Ende setten an sinen stoel oec mede

16475

Also hoghe ende also scone

Als enich coninc in babilone

Vor hem dan es gene sage

So sat hi daer al sine dage

Dese ere ende dit groet gemac

16480

Dedi hem up dat hem gebrac

Nabugodonosor sinen orlof

Als ic hier voren screef daer of

Oec leesmen dat evilmaradach

Methem inden kerker lach

16485

Want als die vader versteken was

Dedi groot wonder als ict las

Inden lande wel coninclike

Mar doe die vader quam int rike

Met ioachimme iechonias

16490

Leidi sinen sone dudas

Inden karker tote sbroeder doot

Mar doe hadde hi vrese groot

Dattie vader soude verrisen

Doe hi in beesten wisen

16495

Ende sider toter menscheit quam

An ioachimme hi raet nam

Die siin geselle was int persoen^[20]

Ende hiet hem also doen

Dat hi den vader ontgroeve saen

16500

Ende in ccc sticken dede slaen

Ende geven ccc dieren

Hi en verrese in gere manieren

Eer die vogle alle quamen

Over ∙i∙ hoep tesamen

16505

Aldus dede evilmaradach

Daer quam siin achterste dach

Ende hi liet na hem ii kinder

Die oudste was sone ginder

Egranasat hiet hi leesmen noch

16510

Daer na wart coninc labesardoch

Doe hi liet siin leven

Siin broeder dus eist bescreven

Ende doe verstorven was de gone

Wart coninc siin ioncste sone

16515

Sine name was balchasar

An sine ieeste wardic gespar^[21]

In sinen tiden so sach daniel

Die onsen here diende wel

Hoe drike van assyria

16520

Sciere vergaen soude daer na

f94v

Want balchasar verloes doe al

Als ic u hier nu seggen sal

Daer na sachi drike van meden

Comen met groter mogentheden

16525

Ende daer na alexanders rike

Die noch nie hadde gelike

Daer na dat rike van rome

Dat noch geduret als ic gome

Ende hoe die keiser inder welt inde

16530

Macht sal hebben met geninde^[22]

Ende ∙x∙ coninc gemeenlike

Daer na antkerst conincrike

Die van manne ende van wive

Hier comen sal te desen live

16535

Ende van onnedelen lieden al

Ende daer na hoe die duvel sal

In sire moeder lichame comen

Diene sal keren te sire vromen^[23]

Hi sal den keiser af slaen

16540

Drie coninc van ∙x∙ saen

Van affriken ende van ethyopen

Ende van egypten dan sellen lopen

In sire genaden dander sevene

Hi sal doen binnen sinen levene

16545

Miracle bi nigromansien^[24]

Meer dan yeman can gelien^[25]

Ende vinden alle die scatte mede

Die liggen in verhoelne stede

Hi sal seggen dat hi es god

16550

Ende besniden na doude gebod

Ende seggen dat hi xristus es

Die ioden sellen dor des

An hem comen an dese zaken

Dem tempel sal hi weder maken

16555

Tote iherusalem in die stede

Ende settenre in siin sitten mede

Elias ende oec enoch

Die noch leven sal hi doch

Doot slaen dan sal hi te waren

16560

Seggen ic wille tehemele varen

Ende comen te mont olivete

Daer sal hi bi gods gehete

Altehant daer bliven doot

Doe sach daniel al bloot

16565

Dat antkerst mogenthede

Soude staen ∙iiiς∙ iaer mede

Hort hier grote wonderlichede

Babilone die stede

Hadde xl milen ommeganc

16570

Alse ∙i∙ mile doe was lanc

Viii stadien meer no min

Ende dat merct wel in uwen sin

Dat elke stadie lanc was

∙C∙ ende xxv pas

16575

Stadien so heetmen bedi

Dat ercules die degen vri

Also verre liep eer hi stont

Tenen ademe dat si u cont

∙I∙ pas hadde te sire partien

16580

∙V∙ der voete van geometrien

Dus waren eerst geset de milen

Dusdane lx sonder ghilen

So was die muur van babilone

Omme gancs dat was veste scone

16585

Ende oec ∙c∙ cubitus hoech

Telt die ieeste die niet en loech

Ende dicke oec ∙l∙ cubitus

Van teglen^[26] wi lesen dus

Dat altoes nembermeer te geet

16590

∙V∙ cubitus was elc breet.

∙C∙ porten van metale

Waren deran gemaect wale

Entie visierde semiramis

Marct wat winnen hier an is

16595

Balthasar die droech crone

Indien rike van babilone

Beseten wart hi daer in die stede

Vanden coninc darius van meden^[27]

Ende van tyruse daer ic hier naer

16600

Sal af tellen wonder ende waer

Sine moghen porte no mure

Gewinnen met gere avonture

Ende balthasar die maecte feeste

Onder de sine aldie meeste

16605

Als die oorloghe niet ontsach

Daer dedi bringen uptien dach

Die vate die nemme dede algader

Nabugodonosor siin oude vader

Uten temple van iherusalem

16610

Hi dranc derute ende met hem

Sine wive ende sine amien

Entie van sire partien

f95r

Ende si loefden sinen gode sere

Doe quam ∙i∙ hant van onsen here

16615

Ende screef ende voer wech ter vaert

Balthasar die wart so sere vervaert

Dat hi beefde daer hi stoet

Doe omboet hi die meesters vroet

Ende seide die dit mach lesen

16620

Ende ontbinden wat mach wesen

Ic sal hem doen harde groot ere

Nieman last min no mere

So dat daniel daer quam

Ende seide die wort als hise vernam

16625

Mane ∙ thecel ∙ phares

Coninc seithi nu marke des

Dat god gaf dinen oude vader

Dit riike ende hiit sint algader

Verloes ende hi metten beesten was

16630

Om dat hi niet kinde das

Du diet wist en es niet bleven

Du en heefs di iegen god verheven

Ende heves sine vate ontreint

Ende in onsuiver herte getreint^[28]

16635

Ende loves dine stomme gode

Mar god die in sine gebode

Diin liif heeft ende loefstu niet

Dies es gescreven dat men siet

Hier mane dat bediet getal

16640

Diin rike es ghetellet al

Ende vervult oec altemale

Thecel es gewichte in scale

Du salt min leven dan es diin waen

Phares sal men versceet verstaen

16645

Diin rike dat es vesceden

Ende es gegeven hem beden

Dien van persen ende van meden

Balthasar gaf daer ter steden

Daniele dat hi hem behiet

16650

Des nachts so en bleeft niet

Babilone en wart verloren

Bi selker dinc als wiit horen

Want durden mur liep deffrate^[29]

∙I∙ grote riviere utermate

16655

Die bedalf cyrus in dandre beken

Dat si al el es gestreken

Sodat hi tgewat^[30] maecte ondiep

Ten gate daer die flume^[31] liep

Die dor babilone liep

16660

Nieman wasser die doer riep

Ende quam gewaden ende gereden

Hi ende siin here binder steden

Daer wonnen si die stede groot

Ende balthasar die blever doot

16665

Ende darius die bleef daer here

Want tyrus droechen altoes ere

Gheliic als den meren man

Doemen dat conincrike daer wan

Ende nam dat rike van babilone

16670

Ende van assyrien die crone

Darius die nam inder steden

Daniele ende voerden in meden

Ende maecten sinen baroene genoet

Mar ons heren gratie groet

16675

Leesmen dat meest in hem was

Doe hadde die coninc achtinge das

Hem te maken here over dat rike

Die niiden die princen gemeenlike

Ende pensden vele ende dochten

16680

Hie sine gewroegen^[32] mochten

So dat si gene dinc en vonden

Van mesdaden bi orconden

Sonder allene in sire wet

Ende daer in was hi onbesmet

16685

Ende brachten^[33] den coninc daer an

Wie hi ware wiif of man

Wie van yemene^[34] eist groot of clene

Bade^[35] dan den coninc allene

Waert an mensche of an gode

16690

Dat hire an leide sine gebode

Dat menne worpe in ∙i∙ pit

Onder die lewen omme dit

Die pit sloetmen met ∙i∙ stene

Boven beneden groot ende clene

16695

Dit soude xxx daghe staen

Ende hebben sine venstre ondaen^[36]

Die iegen iherusalem ghelach

Drie warf bad hi an goden an den dach

Ghebogens knies vor onsen here

16700

Dit sagen diene wachten sere

Ende hebben den coninc ghesproken

Dat hi tgebod heeft tebroken

Dat dede den coninc harde onsochte^[37]

Ende peinsde hoe hine quiten^[38] mochte

f95v

16705

Doe seiden si alle ghemeenlike

Het es die wet vanden rike

Datmen houde des coninx wort

Daniele traken si vort

Ende worpen hem saen in ∙i∙ pit

16710

Al vol liebaerde omme dit

Die pit sloet met ∙i∙ stene

Dien seghelde darius gemene

Met sire princen vingherline

Oec tekende hi daer an dat sine

16715

Nachts bleef hi in droever wise

Sonder slaep ende sonder spise

Ende tilic quam hi ten pitte

Wenende ende popelende^[39] ditte

Gods knecht sprac hi daniel

16720

Hadde god macht geheel

Tehelpene di vanden liebaerden

Daniel antworde ter vaerden

God heeft den ingel gesent

Ende hoet mi hier ongescent

16725

Ende sloet die monde der lyoene

Want ic ben onsculdig van mesdoene

Doe haeldmenne daer uter noot

Niet gequest^[40] clene no groot

Darius heeft haer bede gedaen

16730

Ende daniel ginc thuus saen

Sine viande seiden dare

Dat van gode niet en ware

Dat hi voer die beesten sat

Mar dat si allen waren mat

16735

Darius dede tharen scaden

Die lyone alle versaden

Ende warper die wroeghers^[41] in ghinder

Ende haer wiif ende haer kinder

Mar eer si ten vloere quamen

16740

Verteert worden si alle te samen

Doe screef darius dor siin rike

Ontsiet alle ghemeenlike

Daniels god hiis die rike here

Die altoes levet embermere

16745

Daniel maecte een huus

Als ons bescriift iosefus

Den coninc noch staet aldat

Thofusus in die hoghe stat

Wie dat siet dans gene saghe

16750

Het dinct hem inden selven daghe

Ghemaect daer hiit anesiet

Daer graefmen dat coninclike diet

Beide van mede ende van persi

Dats die waerheit gelovets mi

16755

Dat si dat volc scelden quite

Dat hi dan grave met vlite

Den ioden te keerne mede

Te iherusalem ter stede

Doe omboet hem god mettien

16760

Dat het saen soude gescien

Ende vorseide oec vor waer

Dat vel over menich iaer

Datmen xristum passien soude

Ende wat daniel weten woude

16765

Vorseidem dingel algader mede

Datmen iherusalem die stede

Noch vellen soude neder alreyne^[42]

Ende dat souden doen die romeyne

Metten keiser vaspasiane

16770

Oec so dedi hem te verstane

Vele coninc haer leven

Daer hier naer es af gescreven

Van antkerst seidi hem echt

Sine plaghe ende siin gevecht

16775

Ende hoe dat na sine doot

Die ioden clene ende groot

Alle souden bekeren

Daer na hoe bider cracht ons heren

Alle die liggen onder mouden

16780

Vander doot verrisen souden

In daniels tiden so was

∙I∙ scone wiif als ict las

In babilone ende hiet susanne

Ghetrouwe haren rechten manne

16785

Van davids gheslachte comen

Haren man horic nomen

Inder ieesten ioachim

Die ioden quamen dicke tehim

Want hi was vorbaer^[43] ende rike

16790

Indien tiden seekerlike

Waren ii oude rechters geset

Die waren vander iodscher wet

Over die ioden in die stat

Sie susanen omme dat

16795

Verminden want soe scone was

In ∙i∙ bogaert als ict las

f96r

Belaechden sise indere manieren

Soe hadde hare camerieren^[44]

In huus gesent doe quamen dare

16800

Die oude beide lopende te hare

Ende seiden du best hier allene

Laet ons metti siin gemene

Ocht wi sellen di bedragen^[45]

Dat wi di hoerdom doen sagen

16805

Susanna die coes die doot

Dan te doene dat god verboot

Sanders daghes die oude mannen

Iugierden^[46] over susannen

Dat si hare hadden onscone dinc

16810

Sien doen met ∙i∙ iongelinc

Ende iugierden daer ter doot

Mar soe hadde tgelove groot

Ende seide god du wets dit al

Dat ic met onscult sterven sal

16815

Doemense leede ter pinen waert

Quam de heilighe geest ter vaert

Inden profete daniel

Die die ii oude papen fel

Den ∙i∙ van den andren sciet

16820

Ende hine vragede anders niet

Dan onder wat bome elc sach

Dat bi hare die iongelinc lach

So dat deen ∙i∙ boem noemt

Dander ∙i∙ andren dus siin verdoemt

16825

Die ∙ii∙ papen alst wel sceen

Want si en luden niet over een

Ende worden daer omme ontlivet daer

Susanna die was inden vaer

Ende an gode hadde gelove groot

16830

Ende verloest was vander doot

Ghesciet was wanic dese dinc

Eer drike van babilone te ginc

In balthasas tiden so was

Daermen hier teboren^[47] af las

16835

∙I∙ afgod diemen hiet bel^[48]

Te babilone gereet^[49] wel

Daer lx papen waren toe

Elcs daghes leidemen vor hem doe

Wel tote ∙c∙ mannen spise

16840

Ende dranc daer toe in selker wise

Alsmen savonts van hem sciet

En vantmen smorgiins vorhem niet

Balthasar sprac tot daniel

Twi ne anebeedstu bel

16845

Here sprac hi dat liede maken

Ne anebedic in genen zaken

Mar god diet al maect ende geeft

Entie altoes ewelic leeft

Die coninc sprac en dincti bel

16850

∙I∙ levende god niet wesen wel

Die dus vele drinct ende et

Daniel sprac ic wil ghiit wet

Hi es buten copriin en erdiin binnen

Ende hine et nemmer wildiit kinnen

16855

Die coninc riep die papen daer

Ende seide ghi en segt mi waer

Waer dat vaert alle die spise

Ghi stervet iamberliker wise

Ende togedi datse verteert bel

16860

Daer omme stervet daniel

Die papen seiden wi sellen utgaen

Ende doet in wiin ende spise saen

Luct toe die dore al stillekine^[50]

Ende segheltse met uwen vingherline

16865

Vindiit margiin niet verteert

Enten seghel ongedeert

So slaet ons allegadren doot

Doe dedemen alsmen daer geboet

Mar daniel warper alomtrent

16870

Coude asschen up tpavement

Die dore sloetmen uptien dach

Ende daer die coninc toe gesach

Balthasar ende leider oec ane

Sinen seghel ende ginc dane

16875

Die papen hadden behendelike

∙I∙ inganc gemeenlike

Onder derde alle tesamen

Ghemaect daer si mede in quamen

Onder die tafle lach die dore

16880

Daer quamen si in wel ter core

Ende haer wiif ende haer kinder

Ende aten al die spise ginder

Tilike quam die coninc daer

Ende daniel mede sonder vaer

16885

Den seghel vondsi geel mede

Ende doemen die dore up dede

Balthasar die coninc sach

Datter niet uptie tafle en lach

f96v

Hie riep groet god bestu bel

16890

Mar daer hilten daniel

Dat hi niet vort in en ginge

Ende seide besie dese dinge

Wat hier spore alomtrent

Staen up dat pavement

16895

Mettien wart die coninc gram

Die papen hi doe alle nam

Die hem den inganc wiisden saen

Alle dede hise doe verslaen

Daniele gaf hi doe mede

16900

Belle daer hi sine wille met dede

Hi bracken te sticken ende sinen tempel

Nu hort hier naer noch exempel

Te babilone na deser zake

So was ∙i∙ over groot drake

16905

Die in ∙i∙ pitte daer lach

Dat volc van babilone plach

Tanebedene dien drake

Die coninc sprac om dese zake

An daniele den goeden man

16910

Du en moges niet seggen dan

Dat dese god niet en leeft

Doe seidi up dat ghi mi geeft

Die macht ic doe hem liifs af

Sonder yser ende sonder staf^[51]

16915

Die coninc gafs hem orlof daer

Daniel nam pec ende haer

Ende smalt ende mingede dit al

Daer of so maecti ∙i∙ bal

Ende ginc ten drake in corter stont

16920

Ende warps hem in sinen mont

Ende alshi in genen balle beet

En mochtiit niet doen uut gereet

Den mont hi was verwerret mit haer

Dies doden daniel aldaer

16925

Tvolc hadt onwert ende seide tehant

∙I∙ iode es comen in onse lant

Ten coninc gincsi erre ende gram

Ende seiden als ict vernam

Gef ons daniele die bel

16930

Enten drake oec also wel

Destruerde of wi slaen doot

Di enten dine clene ende groot

Met bewanghe so dedi dit

Ende si dadene in ∙i∙ pit

16935

Daer hi in was vii daghe

vii libaerde dats gene zaghe

Waren daer inden pitte mede

Diemen elcs dages geven dede

ii scaep ende ii verdeelde^[52] man

16940

Ende men gaf hem dat niet dan

Om dat si eten souden hem

Nu int lant van iherusalem

Was ∙i∙ profete hiet abacuc

Dat was doe daniels geluc

16945

Die droech sinen sniders^[53] pulment^[54]

God heeft sinen ingel ghesent

An hem met sinen gehete

Dede daniele den profete

Die spise dragen in babilone

16950

Daer hi te comen was ongewone

Abacuc antworde dit

Here mi es oncont die pit

Ende babilone sagic nie

Daer namen dingel lese wie

16955

Up siin hoeft in dat haer

Ende setten upten pit aldaer

Abacuc riep alst was recht

Daniel ons heren knecht

Nem di spise die di god sent

16960

Daniel die gode wel kent

Dankets gode ende nam ende at

Dingel setten in sire stat

Abacucke dats gene sage

Balthasar quam ten selven daghe

16965

Up dat hi daniele bewene

Ende als hine sitten sach allene

Onder die lewe sonder noet

So riep hi lude here groet

f97r

So bestu lieve daniels god

16970

Men tracken uut nasiin gebod

Alle die die waren raet

Van al selker overdaet

Dedehire in doen uptien dach

Die waren doot daer hi toe sach

16975

Abacuc die goede man

Daer ic af spreken began

Was van symoens geslachte

Die in cysem wonder wrachte

God hi hadde vertoget^[55] hem

16980

Die plaghe van iherusalem

Doe die viande quamen int lant

Vlo hi van danen altehant

Ende dat lant was verdaen^[56]

Als ghi hier voren hebt verstaen

16985

Doch keerdi weder inden lande

Alle wech waren die viande

Oec voerseidi hem te voren

Dat onse here soude siin geboren

Ende ons heren passie som

16990

Voerseidi in siin canticum

Doe hi te sine sniders ginc

Seidi thuus dese dinc

Ic vare ten verre lande waert

Mar ic sal keren metter vaert

16995

Draghen spise ocht ic merre^[57]

Ende doe was hi gedragen verre

Te babilone in die stede

Quam hi saen weder uptie stede

Te sinen sniders sonder waen

17000

Oec so dede hem god verstaen

Dattie ioden saen souden keren

∙I∙ wordekiin woudi hem leren

Den genen man van sinen lande

Daermen dat keren bi bekande

17005

Dat was claerheit die men versach

Daer die tempel gevallen lach

Oec vorseidi dattie romeine

Den tempel vellen souden al reine^[58]

Doe hi starf wart hi met haven

17010

In siin eigiin lant begraven

Van daniele es mi oncont

Hoe langhe hi leefde na die stont

Datmen liet die ioden varen

Mar doe hi doot was te waren

17015

So was hi eerlike begraven

Met coningen met groter haven

Dese gaf ∙i∙ tekiin scone

Uptie stat van babilone

Ende seide alsmen andie nortside

17020

Die berghe siet roken wide

So comt dinde van babilone

Ende alsmen bernen scone

So sal comen harde saen

Der werelt inde sonder waen

17025

Na daris doot als ic eer seide

So quamen die coninc beide

Die coninc tyrus des gheloeft

Hi sette in persen dat hoeft

Ende tsitten der coninc mede

17030

Want sine grote gheweldichede

Anden rike eerst brochten

Nu hort hoe siit vervochten

Astrages siin over oude vader

Persen ende meden was van siin al gader

17035

Een dochter haddi ende nemmeer kinder

Van hare quame hem in drome ginder

Dat ∙i∙ wiingaert ute haer ginc

Die al dlant van asien bevinc

Sine vroeders seiden gint

17040

Dat soe soude dragen ∙i∙ kint

Die van asien soude wesen

Ende dlants verdriven hem na desen

Astrages ontsach al dit dan

Ende gaf sire dochter ∙i∙ man

17045

Enen armen ridder om dat kint

Ongeboren soude siin dat si wint

Nochtoe soe met kinde was

Omboet hise daer als ict las

Ende soe genas van ∙i∙ sone

17050

Ende hi gaf ∙i∙ prince tgone

Met sinen rade te slane doot

Mar hi dahhe sorge groot

Dattie dochter naden vader

Dlant soude hebben al gader

17055

Ende soe up hem wrake dat kint

Doe gaf hi te houdene gint

∙I∙ herde om dat hi woude

Dat hiit leide inden woude

Ende verterne^[59] vor die diere

17060

Die herde leide in der maniere

f97v

Ende deet eere teven soghen

Die des niet wilde gedoghen

Dat dier of vogel ate

Soe weretse daer af utermate

17065

Sinen wive brachthiit daer nare

Ende dat kint loech up hare

Alse ochtse hadde bekent

Sparticus^[60] hiet hi dat kint

Dat luut in perse tale hont

17070

Alst was knecht ter selver stont

Maectent die kinder tharen spele

Coninc over kinder vele

Die gene die mesdadich waren

Ocht condich^[61] sloechi sonder sparen

17075

So datter kinder moeder ende vader

Dit clageden den coninc algader

Dat dusdaen was des herden zone

Astrages omboet de gone

Ende scalt dat het die kinder sloech

17080

Doe spract condelik genoech

Ic doet als coninc ende haer here

Want si mi coren tediere ere

Dies wonderde sere astrages

Mettien mercti an hem des

17085

Dat gedaen was na de sine

Den herde riep hi stillekine

Daer hi die waerhede an vernam

Hie hi anden kinde quam

Doe sachte hem ∙i∙ deel de moet

17090

Vanden neve sint aldus stoet

Ende pensde dat dat kintsche rike

Die mogentheit ware sekerlike

Daer hem af comen was die droem

Den selven hiet hiis nemen goem

17095

Dien hiit te voren hiet verslaen

Els niet en dedi hem verstaen

Dan hi des herden sone ware

Nochtan gout^[62] hiit hem harde sware

Want hi liet achter dat hi hiet

17100

Daer omme soet^[63] hi ende briet^[64]

Des mans kint ende gaft hem tetene

Daer na liet hi hem wetene

Dat hi dus hadde gewroken

Tgebod dat hi hadde te broken

17105

Alse die coninc dus komen es

Die hoghe coninc astrages

Gaf genen man dien hi dit dede

Siin here te varne buter stede

Iegen viande die waren verheven

17110

Selve es hi in meden bleven

Den genen quam int herten onsochte

Van sinen kinde ende hi dochte

Hoet die coninc hem gaf eten

Der wrake liet hi niet vergeten

17115

Mar den here riet hi aldus

Dat het name dien sparticus

In persen tenen coninc dare

Want siin rechte erve ware

Ende hi seide den volke algader

17120

Die dinc vanden oude vader

Tyrus hiet hine hoe dat quame

Dats in hare tale here vrame^[65]

Astrages die quam in vare

Als hi hier af wiste die mare

17125

Ende daris assuerus^[66] sone

Om dat siin maech was degone

Heeften in dielants wet

Tesone gecoren ende geset

Darius ende oec die mediene

17130

Quamen iegen tyruse entie persiene

Methem hadi ende haer gewelt

Mar tyrus verloes dat velt

Die persiene vloen om dliif

Doe quamen iegen hem die wiif

17135

Ende lieten hem haren naecten start^[67] sien

Ende seiden waer wildi vlien

Wildi in uwer moeder lichamen

Doe begonden hem die man te scamen

Ende keerden omme aldur des

17140

Daer wert verwonnen astrages

Mar tyrus die eerdene al gader

Gheliic sine oudevader

Ende gaf hem drike van yrcane

Dariuse droechi grote have

17145

Als ocht sire moeder broeder ware

Ende gaf hem die rike van meden dare

Updie redene dat up hem quame

So weltiit hi sinen inde name

Dese tyrus ende darius mede

17150

Wonnen babilonen die stede

Als hier voren staet vor waer

Doe hadde darius lxii iaer

f98r

Doe die oem entie oudevader

Verstorven waren beide gader

17155

Quam an tyruse al haer lant

Tyrus gaf orlof altehant

Int eerste iaer der iodscher scaren

Dat si te lande souden varen

Ende maken weder ons heren kerke

17160

Dat tyrus wilde desen werke

Helpen ende dus sterkelic^[68] was

Quam biden profete iosias

Die sine name dat es waer

Voerseide over cc iaer

17165

Ende over xx ende screef aldus

God seget te minen coninc tyrus

Ghenomen heb ic te rechter hant

Onder te werpene rike ende lant

Min huus sal siin gemaect bi hem

17170

Daer weder te iherusalem

Dese profetie gaf hem den moet

Te doene ende te meeren dat goet

Ende screef in siin lant gemeenlike

Alle die lande van ardrike

17175

Hevet god gegeven mi

Ende ic gelove dat hiit si

Dien die ioden anebeden

Dit screef hi talle sine steden

Dat dioedsche volc wech varen soude

17180

Ende dat varen niet en woude

Dat soude den andren helpen scone

In dat lant van babilone

Was menich iode worden rike

Dies rumden si alle gemeenlike

17185

Want daer bi daer af geboren was

Daer was geboren zacharias

Entie benedide salathiel^[69]

Ende hiet sinen sone sorobabel

Dus bad sine profetie scone

17190

Dattie meeste van babilone

Die voeren eerst telande met crachte

Die waren van iudas gheslachte

Ende daer na so volgeden hiin^[70]

Die papen van beniamin

17195

Lettel waere gewillich daer

So dat si daden in den wech iii iaer

Int derde iaer van tyrus crone

Zorobabel die porrede^[71] scone

Onder den groten pape ihehus^[72]

17200

Wel ∙L∙ dusent wi lesen dus

Sider so troesten zacharias

Ende aggeus die doe ionc was

Ende tyrus up sette ter straten

∙I∙ deel van ons heren vaten

17205

Dit was int xvii iaer

Dat si gevaen worden daer

Teerst dattie liede te samen

Te iherusalem binnen quamen

Maecten si eerst den outaer

17210

Ende offerden hare offerande daer

Int ander iaer al omtrent

So leiden si smonsters^[73] fundament

Ende teerst dat bover erden quam

Ende dat volc sach ende vernam

17215

Songen si ende loefden onsen here

Mar die oude weenden sere

Doe si den ouden tempel sagen

Weenden si met groter clagen

Doe dat volc van samaria

17220

Datten ioden volgede na

Sagen dat si maecten die stat

Hadden si groten niit om dat

Ende mieden^[74] die princen te handen

Die princen waren doe inden landen

17225

Dat twerc ghelet^[75] was metten twiste

Nochtan dat tyrus niet en wiste

Ende dat binnen xxx iaeren

Dat tyrus crone droech te waren

Niet hogher tvolc den mur en brochte

17230

Dan datmer up lenen mochte

Weten horen van tyrus ende laten dat

Tyrus wan menighe stat

Trisius die die riicste was

Van scatte daer ic ye af las

17235

Wan hi siin lant af met goede

Ende starf nochtan in armoede

Trisus die was coninc van lide

Dat lant wan tyrus met stride

Doe voer hi vort ende street

17240

Over die flume die araex heet

Iegen thamarise^[76]die coninginne

Van massageten als ict kinne

Die verwannen ende sloegen doot

Thoeft sloech soe af den here groot

f98v

17245

Ende warpen in ∙i∙ vat vul al van bloede

Ende sprac met groten overmoede

Versaet di bloets dattu begeers

Daer du omme so dorstich waers

Dus bleef doot die grote here

17250

Dus wandel^[77] es die werelt ere

In tyrus tiden als ic gome

Was die vii coninc van rome

Die hoverdighe tarquinus

Van hem lesen wi aldus

17255

Dat hi vingherline van boien^[78]

Daermen tormenten^[79] ende moien^[80]

Soude die gevane daaermede

Eerst werf visieren dede

In felle kerkers ende in ellenden

17260

So dedi eerst die lieden senden

Doch was hi sider dorperlike^[81]

Ghesteken uut al sinen rike

Na tyrus den coninc merket des

Wart coninc siin sone campices

17265

Die artaxarces assuerus^[82]

In esdras heet wi lesen dus

In iudiths boec bescreven steet

Wien dat lief si ofte leet

Want die coninc waren heren

17270

Ende daden haren name verkeren

Doe screven die persen ende van surien

Dattie ioden met hare partien

Iherusalem die quade port

Weder maecten die was testort

17275

Ende oyt quat was ende fel

Dien van persen ende rebel

Ende si maecten den tempel mede

Ghelic ∙i∙ borch in die stede

Teerst dat volmaect ware

17280

Souden si ontseggen openbare

Den coninc tsens ende siin recht

Ende al wilde hi in surien echt

Hi en soude mogen vander stat

Doe verboet cambices dat

17285

Datmen liete dat metsen staen

Des die tiit ware al vergaen

Des coninx dat is ander iaer

Daer ghi af horen selt hier naer

Nota's

1. verste: hier in de betekenis van uitstel
2. vertogedi: van vertogen, tonen; openbaren; mededelen; zich vertonen; verschijnen
3. gent: gene
4. val: moet van zijn
5. up scoot: plotseling opstaan, opspringen, overeind schieten
6. baraet: List, bedrog, uitvlucht, smoes
7. die getide: in ander hs. ‘tien tide’
8. sententie: uitspraak, vonnis.
9. wacht: waakt, zou moeten ‘waket’ zijn.
10. onthier ende: vóór, tussen het moment van spreken en het na het vz. genoemde moment
11. versteken: verstoten, verworpen
12. arent: arend
13. graw: grauw
14. verwoet: waanzin
15. roe: rauw
16. ername: erfgenaam
17. scade: schaduw
18. wilen: vroeger, in het verleden
19. ghelach: van geocghen, hier ib de betekenis van plaatsvinden, gebeuren
20. persoen: (prisoen) gevangenis, gevangenschap
21. gespar: van besparen of sparen
22. geninde: Stoutheid, stoutmoedigheid, moed, onverschrokkenheid, koenheid, dapperheid; in het algemeen, het door iemand aan den dag gelegde vertrouwen op eigen kracht, vermogen, invloed, gezag, enz., dus zelfvertrouwen
23. vrome: voordeel; nut; winst; opbrengst; inkomsten
24. nigromantie: geestenbezwering
25. gelien: vertellen
26. teglen: (teghele) baksteen
27. darius van meden: Darius, (Vulg./Hist.Schol. Darius), Mediër. In de bijbel figureert hij als koning van Babylonië. Hij zou samen met Cyrus koning Belsassar van de troon gestoten hebben. Bijbel: Dn 6:1, Hist.Schol. Lib.Dan. Cap.VIII
28. getreint: van treinen: tanteren, behandelen, hetzelfde als traïnen en treyïnen; òf een afleiding van trein, hetzij sleepen. In het voorliggende vers heeft dit weinig zin, maar in een ander handschrift vinden we: ‘(Du) hevest sine (Gods) vate ontreint ende in onzuvre hande ghetreint’; met handen ipv ‘herte’ heeft het natuurlijk wel zin.
29. deffrate: de eufraat
30. tgewat; (het gewat): hier in de betekenis van bedding, ook Doorwaadbare plaats, voord,ondiepte
31. flume: rivier
32. gewroegen: beschuldigen, aanklagen
33. brachte ...an: zetten de koning ertoe aan
34. yemene: iemand
35. bade: hier in de betekenis van bidden
36. ende hebben sine venster ondaen: en hebben de luiken van zijn venster open gemaakt. In de context slaat dit op niets , maar in een ander (ouder) handschrift wordt deze zin vooraf gegaan door: ‘Mar daniel die ghinc thvus saen. Ende heuet sine veinstre ondaen. Die ieghen iherusalem ghelach’. Zo heeft het wel zin natuurlijk, Daniel gaat naar huis en wordt bespied doorheen de luiken die door hem of door zijn tegenstanders geopend zijn.
37. onsochte: In de verbinding enen onsachte doen Iem. verdriet, pijn doen.
38. quiten: Vrijlaten, in vrijheid stellen; bevrijden, verlossen, kwijt schelden
39. popelende: hier in de betekenis van roepende.
40. gequest: moet eigenlijk ‘gequets’ zijn.
41. wroegher: valse beschuldiger, iem. die een valse aanklacht indient
42. alreyne: (alrene): geheel, volkomen
43. vorbaer: Voornaam, aanzienlijk, vooral ten gevolge van uitwendige omstandigheden, door geboorte, plaats in de maatschappij, vermogen; minder gewoon ten gevolge van zedelijke eigenschappen, voortreffelijk
44. cameriere: kamervrouw een aan de dienst van een vorstelijke of aanzienlijke dame verbonden vrouw
45. bedragen: (bedraghen) beschuldigen, aanklagen
46. iugierden: van iugieren, oordelen, veroordelen
47. teboren: moet tevoren zijn
48. bel: Bel (Vulg. Bel), Babylonische god. Bijbel: Da 14:2
49. gereet: in een ander handschrift luidt dit: ‘Een afgod diemen hiet bel. Te babilonien ghehert wel’
50. stillekine: hier in de betekenis van heimeliik, ongemerkt
51. staf: hier in de betekenis van steekwapen
52. verdeelt: veroordeeld
53. snider: maaier, oogster
54. pulment: brij, moes, pap
55. vertoget: van vertoghen: openbaren, op bovennatuurlijke wijze tonen
56. verdaen: van verdoen, hier in de betekenis van vernietigen, vernielen
57. merre: (het) dralen; (het) wegblijven
58. reine: hier in de betekenis van geheel en al, volkomen
59. verterne: van verteren: van wilde beesten m.b.t. mensen: verslinden
60. sparticus: Spartacus, (Hist.Schol. Sparticus, Spartacus), de naam die Cyrus droeg voor zijn troonsbestijging. De naam is wsch. afkomstig van Herodotus, daar wordt hij (of zijn pleegmoeder) spako genoemd, wat Perzisch voor 'hond' zou zijn. Avest. spa, Med. spaka (Herodotus), Gr.σπάδαᤞες 'honden' (Hesychius). Bijbel: Hist.Schol. Lib.Dan. Cap.XVI
61. condich: hier in de betekenis van trots, hoogmoedig
62. gout: van gelden: in slechten zin: iemand iets betaald zetten, hem er voor straffen
63. soet: van zieden: koken
64. briet: van braden
65. vrame: (vraem) voordeel, nut, baat
66. assuerus: Ahasveros (Vulg. Assuerus), volgens Da 9:1 vader van de verder onbekende Mediër Darius die in de bijbel (in plaats van Cyrus) als koning van Babylonië voorkomt. Bijbel: Da 9:1, niet in Hist.Schol. Lib.Dan Cap.XVI
67. start: hier in de betekenis van het achterste van een mens, de aars, ook stuit
68. Sterkelic: hier in de betekenis van krachtdadig iets ondersteunende
69. Was de zoon van Jeconiah, koning van Juda (1 Kronieken 3:17-18).
70. hiin: hier in de betekenis van daarheen
71. porrede: zich in bewegin zetten, zich begeven naar
72. De hogepriester Joshua, was de eerste hogepriester na de wederopbouw van de tempel na de Babylonische ballingschap.
73. smonsters: des monsters: van het klooster (tempel)
74. mieden: omkopen
75. ghelet: van beletten, belemmeren, tegenhouden
76. Tamaris, Tomyris: koningin van de Massageten (een aantal Iraanse stammen tussen de Kaspische Zee en het Aralmeer). Hist.Schol. Lib.Dan. Cap.XIX.
77. wandel: hier in de betekenis van vergankelijk
78. boien: boeien, handboei, duimschroef
79. tormenten: Kwellen, pijnigen, martelen.
80. moien: Kwellen, pijn doen, pijnigen.
81. dorperlike: schandelijk, smadelijk. Dit vers luidt in een vroegere versie: ‘Doch was hi sident dorperlike. Versteken vte sine rike’
82. assuerus: Ahasveros (Vulg./Hist.Schol. Assuerus), in Ezr 4:6 de naam van de Perzische koning Cambyses II (530-522). Bijbel: Ezr 4:6, Hist.Schol. Lib.Dan. Cap.XX, Hist.Schol. Lib.Judith Cap.I (Add. 2