Rijmbijbel/Tobias

4 Koningen Daniel

f85v

Dus als ghi hebt vernomen

14970

So es tenen ende^[1] comen

Die macht van iacobs geslachte

Die iiii sonen hadde ende achte

Als ghi hier voren horet wel

Daer dat volc van israel

14975

Die xii gheslachte af quamen

Om hare misdaet dat si namen

Dus sware ende ende dus fel

Teerst dat rike van israel

Dat braken die assyriene

14980

Ende vingen der gheslachte tiene

f86r

Die nembermeer keerden der na

Daer na tgheslachte van iuda

Dat braken die van babilone

Die hem namen macht ende crone

14985

Mar god die wreect alle dinc testaden

Laet den goeden metten quaden

Onder wilen oec bluwen^[2] mede

Dats om smenschen salichede

Met desen quaden wet dat wel

14990

Van iuda ende oec van israel

Was so menich goet mensch gevaen

Ende van goede lieden so staen

Haer dogeden beschreven

Mar van den quaden na dit leven

14995

So nes indogeden geen gewach

Want na haren sterfdach

So es liif ende name vergeten

Nu sal ic u vort doen weten

Wie si waren dies verdienen

15000

Dat haer staet van gods vrienden

Ghelovet si heden desen dage

Thobias dat es gene zage

Wasser een ende sine ystorie

Blivet ewelic in memorie

15005

Hi was gevangen wet dat wel

Doe dat volc van israel

Salmanasar die coninc vinc

No hort van hen scone dinc

Ende waer want aldus

15010

Bescriift ons sinte ieronimus

Uten caldeuschen^[3] in latine

In dietsch sal ict met mire pine

Vordt dichten hier comt begin

Here god verlicht minen sin

15015

Thobias was van neptalim

Gheboren lesen wi van him^[4]

Dats ∙i∙ port galile^[5]

Ende hadde die name in weets nemmee

Ontfaen van ∙i∙ iacobs sone

15020

Neptalim so hie die gone

Van hem was thobias gheboren

Alse ander liede hem lieten verdoren^[6]

Dat si gingen anebeden

Tharen groten onsalicheden

15025

Die goudine calver des god was gram

Die die quade ieroboam

Maken dede als ghi hier voren

Inder ieesten hebt verhoren.

Thobias en ginc niet met hem

15030

Mar hi quam te iherusalem

Daer anebeedi onsen here

Ende gaf daer dur sine ere

Beide handgiften ende tiende

Daermen mede hilt gods vriende

15035

Insire ioget was hi onbesmet

Ende brac niewer^[7] ons heren wet

Doe hi gewan manlic liif

Nam hi van ∙i∙ gheslachte ∙i∙ wiif

Anna so was hare name

15040

Alst onsen here was bequame

So wan hi an hare ∙i∙ sone

Thobias hiet na hem die gone

Salmanasar die quam daer na

Die coninc van assyria

15045

Ende nam al tvolc van galile

Dus wart gevoert in ninive

Thobias onder die keitive

Beide met kindre ende met wive

Dus wachte hem thobias die wise

15050

Dat hi vander heidine spise

Niet en at clene no groot

Die die wet gods verboot

Oec scalt hi sere ende onsachte

Die gene van sinen gheslachte

15055

Die niet hilden ons heren wet

Want hi hem hilt al onbesmet

So gaf hem god om dese dinc

Vor salmanasar den coninc

Gratie ende werdichede

15060

Dat hem die coninc moghenthede

Gaf te varne daer hi woude

Ende siin gheslachte besien^[8] soude

Ende met hem te doene dat hi wilde

Dus voer tobias die milde

15065

Achter lande harenthare

Te siene die gevangne scare

Ende castiede ende leerde

Tvolc ten besten ende bekeerde

Na desen tiden gheviel him des

15070

Dat hi quam te rages

Dats ∙i∙ port int lant van meden

Aldaer vanthi in deser steden

f86v

∙I∙ sinen maech die hadde niet

Die bi namen gabelus^[9] hiet

15075

Hem leendi ∙x∙ marc^[10] selveriin wit

Ende bescreef wel vaste dit

Met cyrograven^[11] alsmen nog pliet

Dat ghelt dat hi gabeluse liet

Dat gaf tobiase dur sine ere

15080

Salmanasar die grote here

Daer na over lanc^[12] bleef doot

Salmanasar die here groot

Ende sennacherip siin sone

Die wert coninc als die gone

15085

Dient verstarf van sinen vader

Sennacherip die hate algader

Dat gheslachte van israel

Ende was hem van herten fel

Tobias ende vergat niet

15090

Te troestene dat gevangne diet

Ende gaf mildelike den armen

Als onsen here begonste ontfarmen

Sennacherips grote overdaet

Als hier voren bescreven staet

15095

Inder coninc boec so wel

Hoe hem voer iherusalem misvel

Ins coninc ezechias tiden

Dat doot slouch bi sire siden

Die ingel gods bi sinen here

15100

Up ∙i∙ nacht al sonder were

∙C∙m∙ ende lxxxv dusent man

Ende hi cume ontvlo nochtan

Met ∙x∙m manne in sinen lande

Om dit verlies om dese scande

15105

Dedi vele ebreusche verslaen

Die met hem waren gevaen

Die dode liede groef tobias

Als die der doget gewone was

So dat sennacherip vernam

15110

Ende wart up tobias gram

Ende hiet hem nemen al siin goet

Hi hiet met groter overmoet

Datmenne versloeghe also

Mar tobias die ontvlo

15115

Beide met wive ende met kinden

Wantten vele lieden minden

Oover^[13] xv dage

Daer na dat es gene saghe

Wart sennacherip vermort

15120

Van sinen kindren alsmen hort

Inder coninc boec bescreven

Twi dat si hem namen dleven

Doe gafmen weder tobias

Al dat hem genomen was

15125

Beide husinghe ende goet

Daer na als ict verstoet

Dat ∙i∙ feeste es gemaect

Ende tobias es gestaect^[14]

Dor gods ere ene feeste

15130

Sinen soen dat hi vort eerste

Ende seide sone ganc ende hale

Ons liede so doestu wale

Van onsen lieden die gode ontsien

Met ons tetene ende mettien

15135

Es die sone wech gegaen

Siin ghebod te doene saen

Meerct ghi vroede ende ghi meeste

Up des goets tobias feeste

Ghi prelate der heiligher kerken

15140

Leer an dese ∙i∙ lettel merken

Hi en bat niet condichlike^[15]

Te sire feesten te comen die rike

Mar arme entie gode ontsagen

Owi arme in minen dagen

15145

Siin die arme uut ghesloten

Die gode ontsien siin verstoten

Over hem comen die ministrele^[16]

Diemen nu geeft te vele

Die rike comen over die arme

15150

Dies den riken god ontfarme

Dat wi di doget lesen wi clerke

Ende met ghevolgen intghewerke

Die ionghe tobias ginc vaste

Sinen vader soeken gaste

15155

Ende brachte hem weder ∙i∙ mare

Datter ∙i∙ ebreusch ware

In die strate te hant vermort

Die oude tobias liep vort

Ende brochte den doden haestelike

15160

In siin huus al heimelike

Ende doe die sonne onder was

So groefne saen tobias

Mar sine maghe al siit vernamen

Scoldene sere altesamen

f87r

15165

Ende seiden om dustane^[17] dinc

Hiet die achteerst^[18] die coninc

Sennacherip nemen dleven

Ende noch en wiltuus niet begeven

Mar tobias ontsach mere

15170

Gode dan den coninc sinen here

Ende groef die dode daer hise vant

Vermort liggen up dat lant

Up ene tiit gesciede hem das

Dathi van gravene moede was

15175

Ende quam thuus om rustens plegen

Bider want es hi gelegen

Ende sliep alse dies luste best

Boven hem stont ∙i∙ swaelwen nest

Daer viel hem in sine ogen

15180

Dat quat nederwert van hogen

Entie goede man wert blent

Dit heeft hem god ane gesent

Ende liet die dinc aldaer gescien

Om datmen namaels soude sien

15185

Sine grote verduldichede

Ende mer na soude werken mede

Ende omdat hine proeven wilde

In alre wiis die hoefsche milde

Thobias dankets onsen here

15190

Indiere wiis min no mere

Dattie heilighe iob dede

Van al sire piinlichede

Mar sine maghe lachterden^[19] hem dit

Tobias scaltse^[20] ende bid

15195

Ende hevet hem benomen^[21]

Wi siin seiti alle comen

Van heilighen lieden hier te voren

Ende beiden oec wildiit horen

Nadat ewelike leven

15200

Dat god den genen sal geven

Die hem sellen bliven ghetrouwe

Anna siin wiif die goede vrouwe

Die ginc alle dagen werken

Ende datmen hare heeft gegeven

15205

Van dienste bracht soe met hare

Doe gevielt also daer nare

Dat soe van dienste ∙i∙ hoekiin^[22] nam

Ende alsoe thuus daer mede quam

So horet thobias bleten

15210

Nu hort siin spreken ende siin heeten

Sie seithi nu merke des

Dat het niet besloten es

Wat dat ons die wet verbiet

Dat wi dies niet en eten niet

15215

Anna siin wiif wart gram

Ende seide alsoe dat vernam

Nu eist openbare sonder waen

Dat dine hope es gedaen

Die idel was ende niet heeft verworven

15220

Ende diin aelmossene^[23] siin verdorven

Dit seide soe in tornen moede

Doe seide tobias die goede

Suchtende ende wenende sere

Nu ghedinc miins lieve here

15225

Ende doe met mii aldiin ghebod

Ende ghebiet here god

Dat miin geest ontfangen si

Met goeden vrede bidics di

Mi es beter die doot dan dliif

15230

Dus bad die oude om dat siin wiif

Selke tale up hem sprac

Al siin verlies siin ongemac

Ginc hem so na niet als die worde

Die hi vander vrouwen horde

15235

In dien selven tiit ghevel

Des selves dages also wel

Dat ∙i∙ man van israel

Bi namen hiet hi raghuel^[24]

Ende was gevaren int lant van meden

15240

Daer hi woende tere steden

Ende hadde ∙i∙ dochter hiet sarre^[25]

Die ∙i∙ lettelkiin hadde erre

Up ∙i∙ dierne^[26] ghewesen

Om hare mesdaet als wi lesen

15245

Die sarra was ∙i∙ heilige maget

Ende hadde des gode geclaget

Seven manne bider wet

Gegeven wesen mar onbesmet

Was soe van hem allen bleven

15250

Want ∙i∙ duvel hadde hem dleven

Ghenomen die asmodeus^[27] hiet

Eer si der maget daden iet

Doe sarra versprac^[28] hare ioncwiif

Niet in quade haer drale liif

15255

En mochte dat gedogen niet

So verweet hare haer verdriet

f87v

Aldus antworde soe haer danne

Mordenesse dire manne

Wiltu mi roven van den levene

15260

Alsture heefs verslegen sevene

Vandi moete nemmermeer gescien

Dat wi vrucht moeten sien

Om dese wort es sarra gegaen

In hare upperste camer saen

15265

Ende vaste so dat soe niet en at

Drie nachte ende iii daghe omme dat

No en dranc mar in die stede

Was soe in hare gebede

Gos seit soe here van hier boven

15270

Daer wi vaste ane gheloven

Ende daer hem an die vorders miin

Hilden die versceden^[29] siin

Ic bidde di dattu mi uten lande

Verlossen moet van deser scande

15275

Ocht doe mi wech sekerlike

Saen uut desen ardrike

Here du weets wel dat ic nie

Man wilde hebben te mie

Dan om allen te winne vrucht

15280

Here des hemels enter lucht

Dus weets die waerheit wel van mi

Dat ic der man onsculdich si

In weet of ics onwerdich was

Here ende si mi bi das

15285

Siin also benomen

Ocht het mach also wel comen

Dattu mi heves nochtanne

Ghehouden tenen andren manne

Tere tiit ende up ∙i∙ daghe

15290

Was dese bede ende dese claghe

Al waren die ii versceden

Ende god hadde van hem beden

Vor siin ansichte hare bede

Ende hi sende daer ter stede

15295

Raphaelle diese van desen

Beide gader soude genesen

Die wel waent dats tobias

Dat sine bede gehort was

Vor gode hi hads hope groot

15300

Want hi bad om sine doot

Tehem riep hi sine soene

Als die sterven waent die goene

Dus heeft hi gheleert siin kint

Dat hi sere heeft ghemint

15305

Lieve kint hor mine wort

Ende setse in diin herte vort

Recht als ∙i∙ vast fundament

Als miin leven es geent

Saltu mi bringen ter erden

15310

Du salt eren ende oec werden

Dire moeder nu merke des

Also lange alse soe ter wereld es

Hout hare pine in dien gedochte

Eer soe di ter werelt brochte

15315

Die soe hadde entie noot

Talreerste dat soe es doot

Graefse bi mi lieve kint

Doe en salt oec niet ∙i∙ twint

Gods vergeten in dinen sin

15320

Hout sine ghebode daer in

Ghef aelmossene met reyne moede

Ende van dinen propren^[30] goede

Den armen in gods ere

In aelmossene leit groter ere

15325

Want soe quit van alre sonden

Ende alst comt ter lester stonden

Gheeft soe vor gode mede

Hem allen grote getrouwichede

Diese doen entiere oec plien

15330

Lieve sone houti in al dien

Dattu di wachts in dinen live

Van onsuverheden van wive

Entu met gere siis besmet

Dan die diin is metter wet

15335

Hovaerde scuwe in dinen sin

Want daer in so namt begin

Alle verdoemnesse van zielen

Bi hare wast dat dingle vielen

Nam altoes anden vroeden raet

15340

Als di raet te soekene staet

Scuwe altoes die sondaren

Du salt altoes tebet varen

Dinen dienstman saltu niet onthouden

Sinen dienst onvergouden^[31]

15345

Lieve kint ontsie di niet

Al dogestu pinen ende verdriet

In dit arme cranke leven

God sal di noch groot goet geven

f88r

Wiltune minnen ende ontsien

15350

Doe seidi noch meer van dien

Oec seggic di sone mede

Dat ic te rages in die stede

Die staet int lant van meden

Hebbe gheleent bi sekerheden

15355

Gabele van selvere ∙x∙ marc

Om dattie vorwarde si starc

Hebic ∙i∙ cyrografe van hem

Bedi lieve sone so nem

Den brief ende soec ∙i∙ bode

15360

Die ghetrouwe es in gode

Entie om sinen loen metti

Ga ende gef den brief van mi

Gabele ende ontfanc diin goet

Die sone gaet uut ende doet

15365

Gherne dattie vader hiet

Als hi uut comt vint hi ghereet

∙I∙ ionghelinc voer hem staende

Up ghescort^[32] tobias waende

Dat ∙i∙ gangre^[33] hadde gewesen

15370

Ende groetene saen na desen

Het was die ingel rafael

Die hem weder antworde wel

Ende berechte hem dat hi alle die steden

Alle kinde int lant van meden

15375

Ende gabele kinde hi oec wale

Thobias na dese tale

Maecte dit den vader cont

Ende leidene ter selver stont

Aldaer daer siin vader lach

15380

Die oude die noch niet en sach

Rafael groetenen ende hi

Seide bliscap si met di

Tobias antworde te desen

Wat ioien^[34] sal met mi wesen

15385

Ic sitte in die dempsterhede

Ende sie niet dlicht gods mede

Rafael antworde die goede

Wes starc ende vast indinen moede

Het sal varinghe^[35] hier na wesen

15390

Dattu bi goden salt genesen

Mettien die oude man besochte^[36]

Ocht hi siin kint leiden mochte

Tote gabele in rages

Rafael antworde des

15395

Ic ledene daer dat si u cont

Ende bringen weder gesont

Tobias sprac segt mi ioghelinc

Ende berecht mi van ∙i∙ dinc

Wanne du best so doestu wel

15400

Ic ben van dien van israel

Sprac rafael die dingel was

Mine name es azarias

Des goets ananias^[37] sone

Na die wort so seide die gone

15405

Alwaer si al ontbonden siin

Uten ebreuschen in latin

Want si bedieden dat hi ware

∙I∙ van alder groter scare

Die gode scouwen ende oec mere

15410

Helpere van des gods ere

Tobias sprac du best gheboren

Van groten lieden als wiit horen

Doe redemen hem daer sonder vortse^[38]

Wat so hem inden wech bedorste

15415

Ende si porden in corter stont

Ende hem volgede na ∙i∙ hont

Die moeder die weende anne

Ende sprac aldaer tharen manne

Den palster^[39] van onser oude

15420

Heefstu wech gesent te houde

Ic wilde winie hadden bekent

Tghelt daeromme dune heefs gesent

Onse armoede was ongevoech

Dat wi vor riicheit ende genoech

15425

Wel rekene mogen dat gone

Dat wi sagen onsen sone

Tobias seide wene niet ∙i∙ twint

Ons sal weder onse kint

f88v

Ghesont weder- ghesent siin

15430

Want het es tghelove miin

Datten ingel van hemelrike

In ghelede heeft sekerlike

Van den ouden wil wi laten

Die ionghe ginc wech sire straten

15435

Metten ingel die siins acht

Ende si lagen upten eersten nacht

Up ∙i∙ riviere die tigris heet

Die uten paradise gheet

Die ionge tobias soude gaen

15440

Te watre sine voete dwaen

Ende daer hise wasschen soude

Quam ∙i∙ groot visch diene woude

Verswelgen ende dat kint riep sere

Hi verbiit mi lieve here

15445

Dingel sprac trec te di waert

Tobias deet metter vaert

Ende hi tracken up tlant

Die visch starf alte hant

Ende spertelde vor sine voete

15450

Dingel sprac met goeder moete^[40]

Ondoe den visch ende al met alle

Hout die levere herte ende galle

Si siin ter arsatrien^[41] goet

Tobias es diet garne doet

15455

Hi maecten scone al geheel

Ende briet^[42] vanden vische ∙i∙ deel

Dat aetsi onder hem beide daer

Datter bleef hiltsi daer naer

Dat droogen si met inder straten

15460

Omdat siit inden wech aten

Aldaer si inden wech te samen

Hene voeren in gods namen

Sprac die ionghe tobias

Lieve gheselle azarias

15465

Sech mi die bate entie gewelt

Van dat ic vanden vissche helt

Dingel seide dus leesic

Nem vander levere een stic

Ende lechse in ∙i∙ viere

15470

Die roec daer af die sal al sciere

Alrehande duvele verdriven

Ende dats geen wonder als wi scriven

In waren boeken nu nemes goem

So wast noch selkerhande boem

15475

Alsmenne bernet dattie roec

Duvele verdriift oec

Oec vintmen precieuse stene

Die duvele verdriven gemene

Doe vragede vort tobias

15480

Segt gheselle azarias

Waer selle wi tenacht rusten wel

Doe sprac dingel rafael

Hier woent ∙i∙ hiet raguel bi

Diin na maech^[43] so es hi

15485

Die ∙i∙ dochter heeft gemene^[44]

Soe es diin ende al haer goet gemene^[45]

Tobias die antworde dan

Men seit dat soe vii man

Ghenomen heeft als men hort

15490

Die alle ∙i∙ duvel heeft vermort

Rafael antworde weder

Lech al sulke sorge neder

Up onsuver liede allene

Die gode ontsien groot no clene

15495

Uptie mach die duvel comen

Mar alstuse heefs genomen

Te wive wat soes gesciet

In iii nachte genaec haer niet

Ter eerster nacht so seldi sere

15500

Beide bidden onsen here

Ende vanden vissche saltu mede

Die levere bernen daer ter stede

Bi uwer bede so sal wesen

Die duvel verdreven bi desen

15505

Ter ander nacht sal u gestarken^[46]

God in huwelic der patriarken

Ende dan seldi onsen here

Bidden dat hiit daer toe kere

Ter derder nacht saltu daer naer

15510

Die benedixie ontfangen daer

Dat kinder van u moeten comen

Gans te gods eren tuwen vromen^[47]

Ter vierder nacht saltuse ontfaen

Enter vresen gods bevaen

15515

Ende meer ontfaen in dinen sinne

Om kinder an hare te winne

Dan om diins vleesch bequame

Also dattu met abrame

Alselke benedixie mede

15520

Ontfangen moges als hi dede

f89r

Daer na sciere ghevel

Dat si quamen daer iaghuel

Woende ende herbergeden daer

Raguel seide daer naer

15525

Te sinen wive dese dinc

Sie hoe wel dese ionghelinc

Gheliict mine neve tobias

Die ingel antworde das

Hets recht hets tobias sone

15530

Raghuel was om tgone

Blide ende maecte werscap groot

Tobias die sprac al bloet

No in drinke no in ete

En si dat i alreerst wete

15535

Dattu mi wilt doen mine bede

Entu mi wilt hier ter stede

Sarren dire dochter geven

Raghuel die es bleven

Intwifele ende in vare groot

15540

Die ingel sprac al bloot

Wes onvervaert ende geffe desen

Soe sal siin te rechte wesen

Nieman mochtse ye hebben el

Doe antworde gaguel

15545

Ic weet wel dattu bode

Ember comen best van gode

Ende god heeft ontvangen mede

Mine trane ende mine bede

Dat miin dochter doch sal wesen

15550

Na moyses wet die wi lesen

An hare gheslachte comen

Raguel die heeft genomen

Sire dochter rechter hant

Ende gafse tobiase tehant

15555

Hi seide di selve god

Daer onse vorders af hebben gebod

Die si met u beiden

Ende doe u te samen goet liif leiden

Ende vuulle u oec mede

15560

Met sire behendichede

Si maecten thuwelic ende saten

Ende benedieden gode ende aten

Navonts leedemen tobias

Indie camere daer sarra was

15565

Daer na tehant die iongelinc

Vanden vissche dien hi vinc

∙I∙ deel der levere die hi sciere

Also leide upten viere

Rafael nam den viant

15570

Int hoghe egypten hine bant

Indie woistine die groot was

Toter maget sprac tobias

Sarra minne laet on sere

Gode bidden onsen here

15575

Dese iii nacht dus selle wi

Gode genoecht wesen bedi

Ter vierder nacht selle wi na desen

In ons selves huwelic wesen

Want onse vorders siin heilighe liede

15580

En ware niet goet dat gesciede

Dat wi vergaderden als heidine diet

Die van gode weten niet

Daer bleven si beide in haer gebede

Ende baden gode ende seiden mede

15585

Ontfarme onser dur diin gewelt

God daer hem onse gheslachte an helt

Dat wi onse gesonde behouden

Ende wi tesamen verouden

Omtrent midnacht dedi niet el

15590

Die goede man raguel

Dan hi ∙i∙ graf maken dede

Te gravene inder heimelichede

Tobiase ende sender ∙i∙ ioncwiif

Ware te nemene om siin liif

15595

Die quam weder ende seide tehant

Dat soese beide gesont vant

Ende dat si tegader sliepen

Si dancten gode daer si up riepen

Ende vulden weder saen dat graf

15600

Eer onse here den dach gaf

∙I∙ werscap maecti daer ter ure

Onder maghe ende ghebure

Oec beswoer hi also wel

Sinen swaeslinc^[48] raguel

15605

Dat hi met hem ii weken ware

Oec so gaf hi hem aldare

Half siin goet hi hadden lief

Oec so maecti ∙i∙ brief

Dat na siin liif ende also geel

15610

Siin soude siin dat ander deel

Toten ingel sprac tobias

Dat hi waende dat ∙i∙ man was

f89v

Azarias lieve broeder

Du weets wel dat miin moeder

15615

Ende miin vader hem vererren^[49]

Sere sellen om onse merren^[50]

Ganc bidic di daer es gabeel

Sinen tsartre^[51] gaf hi hem geel^[52]

Ende ontfanc tgelt oec mede

15620

Doe oec al dat bi dire bede

Dat hi ter brulocht come hare

Rafael die nam al dare

Den brief ende nam tgelt al geel

Ter brulocht quam met hem gabeel

15625

Diese over maeltiit vant

Ende benediedse tehant

Daer hilden si feeste ende brulocht

Eerlike met groter vrocht

Alse die ionge tobias

15630

In deser heiligher feesten was

Moesti te langher merren daer

Die vader hadde om hem vaer

Want hi merrede over den daghe

Die moeder maecte grote claghe

15635

Ende liet ongenoege^[53] trane

Lieve sone sprac soe daer ane

Du wars van onsen ogen dlecht

Van onsen ouden palster echt

Doe troeste tobias die vrouwe

15640

Raguel die goede getrouwe

Gaf tobiase half siin goet

Met sire dochter metter spoet

Gingen si te lande te samen

Doe si te midde weghe quamen

15645

Sprac rafael hets dat blive

Tgoet achter ons metten wive

Ende volghe metten knapen saen

Wi ii sellen voren gaen

Nam vanden vissche die galle

15650

Bestriker mede al met alle

Diins vader ogen hi sal ontfaen

Dat licht dat hem es ontgaen

Si ii trecten voren danne

Up ∙i∙ berch sosat anne

15655

Tobias moeder biden weghe

Ende sach om tkint alleweghe^[54]

So dat soet van verre sach

Ten vader liep soe daer hi lach

Ende seide minne nu comt diin kint

15660

Die hont oec die niet ∙i∙ twint

Van hem ne sciet an die vaert

Comt voren ende roert den staert

Als ochti bode ware gesent

Doe stont hi up dire was blent

15665

Ten sone hi hem leiden dede

Ende custene vrolike mede

Van ioien dat si weenden sere

Ende anebeden onsen here

Ende dancten hem alre genaden

15670

Doe gingen si sitten bi staden^[55]

Die galle die ghehouden was

Vanden vissche nam tobias

Die ionghe ende bestreker mede

Siins vader ogen aldaer ter stede

15675

Curtelike rees hem daer naer

∙I∙ vel an sine ogen claer

Als ocht een eiscelle ware

Dat trac af tobias aldare

Ende hi ontfinc tehant siin sien

15680

Gode loefden si mettien

Die waren daer gelovet das

Doe sprac die oude tobias

God van israel lieve here

Si genenediit embermere

15685

Du castiets mi vor desen

Ende nu heeftstu mi genesen

Nu sie ic miin kint tobias

Lieve here ic dancti das

Daer over vii daghe

15690

Quam sarra daer dats gene saghe

Met algader hare meisnieden

Ende al tgoet met hare entien lieden

f90r

Waren oec tobias maghe

Entie gebure dats gene saghe

15695

Quamen ende waren met hem vro

Ende loveden gode aldo

Tobias telde sinen vader

Die hoefscheit^[56] algader

Die hem gedaen hadde alle weghe

15700

Die ingel in genen weghe

Dien hi nochtoe hilt vor man

Mettien namen die vader dan

Over side^[57] entie goede sone

Dancten hem om tgone

15705

Oec seiden si lieve vrient azarias

In hoefsceden bidden wi di das

Dattu neems in goeden moede

Die heelft geel van desen goede

Dat inden wech es brocht

15710

Dus hebben si den ingel besocht

Rafael sprac heimelike

Benediit gode van hemelrike

Vor alle die liif hebben ontfaen

Beliet siins hets wel gedaen

15715

Want hi hevet gedaen met ons mede

Sine grote ontfarmichede

Datmen dect^[58] des coninx raet

Ende sinen sin dats niet quaet

Ende datmen gods werc openbare

15720

Ende datmen predike die eerlike mare

Ic wil nemmee tesen male

Bedecken^[59] verhoelne^[60] tale

Bedinge^[61] die es harde goet

In vastene alsmen aelmossene doet

15725

Als du waers in diin gebede

Enti liets diin oren mede

Entu desckes die dode bi dage

Ende nachts groefs dats gene saghe

So was dan daer af bode

15730

Die dine bede droech vor gode

Want du gode bequaems^[62] in desen

So mostu geproeft wesen

Nu sende mi god dat hi woude

Dat hi di genesen soude

15735

Ende veriagede den helschen keitiif

Van sarren diins soens wiif

Ic ben gods ingel rafael

∙I∙ vanden vii merct wel

Die altoes vor gode staen

15740

Doe si dat horden sonder waen

Worden si bevende ende bevaen

Ende vielen dansichte neder saen

Dingel sprac met u si vrede

Ende siit niet in vare mede

15745

Als ic was met u docht u dat

Dat ic niet met u dranc ende at

Mar minen dranc ende mine spise

En siet geen man in gere wise

Nu eist tiit dat ik kere weder

15750

Tehem die mi sende hier neder

Mettien en sagen sine nemme

Daer lagen si neder si twe

Ende benediden gode onsen here

Ende dancten hem sire miracle sere

15755

Tobias daer toe ter stont

Stoet up ende ondede den mont

Ende seide here van hemelrike

Du best groot nu ende ewelike

Du ghesels ende behouds mede

15760

Du geefs na rouwe vrolichede

Nieman mach dire hant ontvlien

Doe troeste hi vort mettien

Alle die gevangne te samen

Dat si bi hem exemple namen

15765

Entie stat van iherusalem

Die noch stoet dat si na hem

Exemple name ende haer bekere

An gode onsen rechten here

Ende dat si souden siin gerecht

15770

Ende an gode geloven echt

So soude god uptie stede

Keren sine ontfarmichede

Oec so vintmen van hem

Dattie van iherusalem

15775

Profeteerden daer ter steden

Ende seiden di sellen anebeden

Alle die landen diemen mach nomen

Vele van verren sal tote di comen

Ende bringen offerande ende anebeden

15780

Gode aldaer inder steden

Dats kerstiin volc verre ende wide

Noch ii steden besochtti ten stride

Ende vele meer vorseidi mede

Dan ic dichte hier ter stede

f90v

15785

Dat gesciet ende gescien sal

Noch eer die wrelt enden sal

Hi was out ∙lvi∙ iaer

Doe hi blint wert dats waer

Ende doe hi weder ontfenc siin sien

15790

Was hi out lx iaer tote dien

Dus had hire xii ende hondert

Eer hi starf wien dats wondert

Die glose^[63] die heeft in

Dat hi ∙x∙ iaer leefde min

15795

Dan ons die ystorie seit

Niet datter yet dan waer in leit

No inder glose no inder ieeste

Mar om bediedenisse als ict vreeste

Doeter die glose af ∙x∙ iaer

15800

Die hi levede nochtan dats waer

Oec leesmen dat tobias sach

Eer dat quam siin sterfadach

Siins soens tobias kinder dats waer

Ende hare kindre daer naer

15805

Alst began naken sinen inde

Rieh hi siin kint tehem ginde

Die doe hadde vii sonen

Hi sprac aldus toten gonen

Het sal wesen harde saen

15810

Dat ninive sal vergaen

Die sonde ende die grote scende

Diere in es soect den ende

Dus moet ember tegaen

Sonder enich weder staen

15815

Dwort dat god heeft gesproken

Dat en mach niet siin tebroken

Ende onse broedere wet dat wel

Die uten lande van israel

Ghesparst siin sellen weder comen

15820

Dit vorseide van hem somen

Die van iacobs gheslachte waren

Niet vander israelscher scharen

Die den coninc salmanasar vinc

Want van dien lettel ontginc^[64]

15825

No met liste no met crachte

Mar seit van iudas geslachte

Van beniamins ende van levi

Diemen hier naer oec vinc bedi

Dat si sider te lande quamen

15830

Ende vervulden dlant tesamen

Oec vorseidi met eren

Dat vallen vander kerke ons heren

Die dustruxie enten brant

Diemen met ghewilligher hant

15835

Eerlike makede weder

Al waer si gevellet neder

Daer vermaendi hem van dien

Dat si gode souden ontsien

Ende bad hem dat si haer leven

15840

Gherne aelmossen souden geven

Ende hi hiet hem ende bat

Dat si haren kindren dat

Wisen souden ende leren

Dat si hem daer an souden keren

15845

Daer na geboet hi hem mee

Ende bliift niet in ninive

Mar als ghi mi hebt bracht ter erde

Doet uwe moedere ere ende werden

Ende alsoe doet es leggetse dan

15850

Bi mi int graf ic ben haer man

Ende dan gaet ute deser stede

In ∙i∙ ander lantscap mede

Nu verghet niet mine tale

Des bidic di so doestu wale

15855

Na dese wort di hi geboet

Bleef die goede tobias doet

Ende men brachten ter erde

Met eren ende met groter werden

Daer na so inde haer liif

15860

Anna siin getrouwede wiif

Ende soe was met hem begraven

Eerliic met groter haven

Entie ionge tobias

Also als hem geheten was

15865

Rumde die stat van ninive

Ende wilder wonen nemmee

Om dat hem siin vader hiet

Ne wilde hiit achter laten niet

siin wiif neven ende kinder

15870

Rumden alle doe mede ginder

Ende voer weder wonen daer

Daer siin swegher woende ende siin swaer

Dit was raguel ende anne

Die hi levende vant nochtanne

15875

In dogeden ende in goeder ouden

Hadden si haer liif gehouden

f91r

Sire comst waren si vro

Entie besorgede hi also

Ende eerde al haer leven lanc

15880

Dat hiis noch vor gode heeft danc

Over haren inde was hi oec

So dat hi hem die ogen loec

Alse doe constume was ende zede

Dat elc vrient den andren dede

15885

Oec so brachtise ter erden

Mer eren ende met groter werden

Ende merket dat wiif ende manne

Dat ∙v∙ vrouwen hieten anne

Samuels moeder als ghi hort^[65] voren

15890

Inder ieeste moget horen

Ende des outs tobias wiif

Die met hem leefde haer liif

Ende des ioncs tobias swegher mede

Raguels wiif als hier ter stede

15895

Van hare gescreven staet

Marien moeder die toeverlaet

Es der armer sondaren

Hiet oec anne te waren

Dat was die salighe anne

15900

Die soghede den troest alremanne

Ende anna die profetesse

Die vorseide die sware lesse

Van ihesuse daer symeoen^[66]

Blidelike moste ondoen

15905

Sine arme ende dat kint ontfaen

Daer sine hope an was ghestaen

Dese ∙v∙ annen priist ter cure^[67]

In die heilighe kerke die scrifture

Hier naer alst nature was

15910

Starf die ionghe tobias

∙I∙ iaer hadde hi min dan hondert

Heilichlike wien dats wondert

In dit errike ghewesen

Sine maghe als wi lesen

15915

Groevene ende brachten ter erden

Alst recht was na sire werden

Ende wat oec so hem bestoet

Bleef heilich ende goet

Ende hilt hem an ons heren wet

15920

Want si waren onbesmet

Nu siin si met gode in hemelrike

Enden metten liede waer si in ardrike

Lief ende wart hier in de ieeste

Merct ghi riicst ende ghi meeste

15925

Die goede die siin onvergeten

Vele waere wildiit weten

Liede met tobiase gevaen

Die rike waren sonder waen

Starker scoenre bet geboren

15930

Daer wi niet af bescreven horen

Mar die doget die tobias dede

Ende sine grote verduldichede

Daer hem sint af quam ere

Ne vergeetmen nembermere

15935

Hets recht god hadse vercoren

Als ghi hier moget horen

Sine aelmossene die hi gaf

Ende laet hi niet ghescreven af

Sine name ende sine edele daet

15940

Also lange als die werelt staet

Vor gode mede wildiit weten

Ne wart hi nembermeer vergeten

Hebt vor ogen des mans leven

Leert na hem dor gode geven

15945

Ende leert na hem verduldichede

Ghelove ende ander doget mede

So mogdi met hem leven

Bedi es dit van hem bescreven

Datmen merken sal ende leren

15950

Van dogeden ende van groter eren

Dat comt van te diene gode

Ende tehoudene sine ghebode

Hier makic an der ieeste inde

Als als ic die waerheit kinde

15955

So starf die ionge tobias

Tien tiden dat iosias

Coninc was in iherusalem

Entie ioden onder hem

Dus mogedi merken ende horen

15960

Dat het dan was eer verloren

Dit port ende dat iodsche rike

Hort vort hier na cortelike

Hoet metten lieden verginc

Die nabugodonosor die coninc

15965

Int lant van iudea liet

Dat gevangne arme diet

Die winnen souden coren ende wiin

Ende sine ghebode onderdanich siin

f91v

Daer here af gemaect was

15970

∙I∙ iode hiet godolias

Hoe die quade worden verdorven

Entie goede dat verworven

Dat haer name es bleven

Ende haer doget es bescreven

15975

Also alse gescieden die zaken

Sal ic u vraye rime daer af maken

Godolias die was here

Ghemaect als ic seide ere

Vanden armen verre ende na

15980

Die bleven int lant van iuda

Altvolc dat ontlopen^[68] was

Quam mede onder godolias

Oec so quam mede also wel

Vanden ∙x∙ gheslachten van israel

15985

Die haten die samaritane

Ende traken oec mede daer ane

Godolias sprac duet wel

Dient nabugodonosor sonder fel

U salre al goet af gescien

15990

Ende ic sal tuwen saken sien

Doe wasser ∙i∙ hiet ysmael^[69]

Der coninc maech ende was fel

Die hads niit dat godolias

Des volcs here gemaect was

15995

Want hem dochte wel na desen

Dat hiis nare soude wesen

Ende hi sloech godoliase doot

Doe hadde al tvolc vrese groot

Dattie caldeusche souden wreken

16000

Godoliase daer wi af spreken

Ende wilden in egypten vlien

Te ieremieen quamen si mettien

Si seden bid vor ons gode

Wat doe wi bi sinen gebode

16005

Doe riep hi tesamen die liede

Ende seide dat onse here riede

Eist dat ghi in dit lant blivet

Ic ben die u niet verdrivet

Mi es vander plage gesocht

16010

Dat ic up hadde brocht

Ne ontsiet oec min no mere

Va^[70] babilone den groten here

Ic ben met u siit onvervaert

Eist dat ghi in egypten vaert

16015

Dat swaert dat ghi sere ontsiet

Dor dat dur diis laten niet

Si seiden tehem du heefs gelogen

Du en quaems van gode niet van hogen

Mar baruch die riet di over een

16020

Die wil ons leveren den caldeen

Dus varen si in egypten alle

Met haren goede tharen onghevalle^[71]

Ende worden met hare partien

Baruch ende met ieremien

16025

Dus lach dat lant lange tiit

Al woeste om desen striit

Alse ieremias seide te voren

Die coning dede doe dlant te storen

Ende brachte gene winres^[72] el

16030

Alse in dlant van israel

Die coninc dede van assyria

Dus woende tvolc van iuda

Onder degyptiene partien

Doe sprac god te ieremien

16035

Sech dat nabugodonosor miin knecht

Sal daer comen in egypte echt

Dlant te sire hant bewerven

Endat dat ghi weder selt bederven

Metten volke als rechte keitive

16040

Oec plagen der ioden wive

Dat si hem hilden an afgode

Alse dan bi gods gebode

Ieremias scalt om haer quaet

Seiden si het ware der manen raet

16045

Ende als hi dan scalt die man

Seiden si als wi ons hier an

Hilden in onse lant ghemeenlike

So ware wi weldich ende rike

Sint dat wire af siin gekeert

16050

So si wi alle oec onteert

Doe seidi hem allen te samen

Dit sweert god bi sire namen

Dat alden ioden siin bekant

Die wonen in egypten lant

16055

Van swaerheden bliven verteert^[73]

Tote dat si allen siin verheert^[74]

Dat volc wert erre al gemene

Ende worpen doot onder die stene

Den heilighen ieremias

16060

Die inder moeder heilich was

f92r

Die egyptiene daden hem ere

Ende groeven den groten here

Bi haren coninc want hi dede

Hem groet goet bi sire bede

16065

Want hi metter beden sine

Verdreef die beesten met venine

Beide aspis^[75] ende cocodrille

Noch leesmen dat dor sinen wille

Vanden pulvere vander stede

16070

Gheveniinde wonden geneest mede

Epifanius die scriift also

Dattie coninc alexander macedo

Te des profeten grave quam

Ende als hi die miracle vernam

16075

Verhief hi den profete mede

Ende voerdene in sine stede

Te alexandrie wet vor waer

Met groter eren groefhine daer

Sider meer vort dor sinen wille

16080

Vlo danen serpente ende cocodrille

Diemen niet eer conde verdriven

Dese ieremias daer wi af sccriven

Seide van egypten hem allen

Dattie afgode souden vallen

16085

Alse die maget hadde kint

Dese ieremias dede sint

Doe hi wiste datmen soude

Den tempel breken ende god woude

Nam hi darke met alden haren

16090

Die moyses maecte te waren

Ende deedse versinken in ∙i∙ stede

In ∙i∙ stene met sire bede

Die steen es buten der liede conde

Oec sprac hi met sinen monde

16095

Datmen noch met groter eren

Soude anebeden thout ons heren

Na die doot van ieremien

Voer nabugodonosor in surien

Ende wan tlant entie moabieten

16100

Verwan hi mede entie ammonieten

So dat hi in egypten quam

Ende verwant als ict vernam

Ende sloech den coninc diere in was

Ende maecte ∙i∙andren als ict las

16105

Die ioden diere waenden ontgaen

Die heeft hi oec alle gevaen

Ende in babilone gedaen

Om datter goede mede waren gevaen

Des mote wi der goeder gewagen

16110

Die daer in prisoene lagen

Die profere ezechiel

Wasser int lant weet men wel

Ende troeste sere die gevaene

In die gelove vort te stane

16115

Hi profeteerde ende vorseide

Dat tcruce ende doepsel beide

Entie verisenisse van ons allen

Die ten ionxten^[76] sal gevallen

Ende oec vorseidi die comst noch

16120

Van goch ende van magoch

Dats volc dat in haren dagen

Kerstniede sal sere plagen

Doch salmense alle verslaen te doot

Oec so scalthi ende verboot

16125

Tanebedene die afgode

Ende si lieten niet gods gebode

Van gats geslachte ende van dan

So scalthi alremeest die man

Om dat si niet hilden die wet

16130

Ende si dandre diese hilden bet

Dan si die sloegen ende staken

Ende hi vorseide in waren zaken

Dat haer negeen nembermere

Weder tesinen lande en kere

16135

Hier omme worden si up hem erre

Ende slepten met parden verre

Over die stene so dat sie braken

Hem siin hoeft in waren saken

Ende daer na so groeven si hem

16140

Daer noes sone lach sem

Ezechielle geviel mee

Tvolc quam eens dages van calde^[77]

Hem te slane ende siin volc mede

Daer dede hi met sire bede

16145

Cobarre^[78] die riviere stille staen

Hi entie sine ginger over saen

Entie hem volgeden om bedwanc^[79]

Leesmen dat aldaer verdranc

Nota's

1. tenen ende: tot een einde
2. bluwen: (zie ook blouwen): slaan; (zich) kastijden
3. caldeuschen: (Het) Chaldeeuws, (de) Chaldeeuwse taal. De Chaldeeën behoorden tot de Arameeërs, vandaar dat het bijbelse Aramees - ten onrechte - Chaldeeuws werd genoemd.
4. neptalim: Naftali (Vulg. Neptalim; Hist.Schol. Nephtalim), stam van Israël.
5. ∙i∙ port galile: In bovenstaande passage is waarschijnlijk een fout ingeslopen (bij Maerlant of een van diens kopiisten?), aangezien de bijbel (Tob 1:1) en de Historia Scholastica (Lib.Tob. Cap.I) spreken van de stam Naftali en niet van een stad met die naam.
6. verdoren: Bedriegen, misleiden
7. niewer: nergens, niet, nooit; hier in de betekenis van nooit
8. besien: toezien op, zorgen voor, in de gaten houden
9. gabelus: Gabaël (Vulg. Gabelus; Hist.Schol. Gabelum (acc.)), familielid van Tobit dat in Medië woonde. Zie ook: gabeel Bijbel: Tob 1:14, Hist.Schol. Lib.Tob. Cap.I
10. marc: munteenheid en gewichtseenheid voor edelmetaal die in grote delen van middeleeuws Europa gebruikelijk was.
11. cyrograve: (cyrografe) met de hand ondertekende oorkonde, charter
12. lanc: In de verbinding over lanc: na lange tijd, eindelijk
13. Oover: zowel een versierde initiaal O als daar op volgend nog een o
14. staken: Bepalen, ordineren, ook door God
15. condichlike: Op trotse, hoogmoedige wijze; hoogmoedig.
16. ministrele: (menestrele) Eig. iedere persoon aan iemands dienst verbonden, doch in het bijzonder gebezigd van iemand die in dienst van of ook ten gevalle van een vorstelijk of aanzienlijk persoon de eene of andere kunst uitoefent, bepaaldelijk zang en snarenspel; muzikant, speelman. Ook allerlei andere kunsten werden door hen uitgevoerd; menestrelen waren ook acrobaten, goochelaars, potsenmakers en dgl. De menestrelen droegen ook hun eigen werk voor, en worden dan literarische personen. Het woord staat dan in beteekenis met sprookspreker, fra. trouvère, zfra. troubadour, mnl. spreker, gelijk. In deze hoedanigheid werden zij tegenover de clerken gesteld, en door Maerlant gehekeld als leugensprekers en lichtzinnigen. Vgl. Te Winkel, Maerlant2 492ᶗ494
17. dustane: zulk, zodanig; normaal gespeld als ‘dusdane’
18. achteerst: (moet eigenlijk ‘achterst’ zijn) laatste (vorige), kan ook laatst (onlangs) betekenen
19. lachterden: kwaad spreken van; berispen; afkeuren; aanmerkingen maken op; verwerpen; verwijten; hier komt verwijten best uit
20. scaltse: van schelden, kwaad spreken van; berispen; afkeuren; aanmerkingen maken op; verwerpen; verwijten; hier in de zin van berispen, vermanen
21. benemen: afnemen; verminderen; onthouden; doen ophouden; verhinderen
22. hoekiin: bokje
23. aelmossene: aalmoezen
24. raghuel: Raguël (Vulg. Raguhel; Hist.Schol. Raguel), vader van Sara en schoonvader van Tobias. Bijbel: Tob 3:7, Hist.Schol. Lib.Tob. Cap.I
25. sarre: Sara (Vulg. Sarra; Hist.Schol. Sara), vrouw van Tobias. Voor haar huwelijk met hem was zij door een duivel bezeten, waardoor zij zeven eerdere echtgenoten nog voor de huwelijksvoltrekking verloren had. Bijbel: Tob 3:7, Hist.Schol. Lib.Tob. Cap.I
26. dierne: dienares, dienstmeisje (deerne)
27. asmodeus: Asmodeüs (Vulg./Hist.Schol. Asmodeus), boze geest die Tobits nicht Sara van zeven echtgenoten beroofde. Bijbel: Tob 3:8,17, Hist.Schol. Lib.Tob. Cap.I
28. versprac: van verspreken, Bestraffen, berispen
29. versceden: overleden, gestorven
30. proper: eigen
31. onvergouden: onbetaald; onbeloond; onvervuld
32. ghescort: Met van onderen opgebonden kleren zodat deze de grond niet raken; eig.: (m.b.t. kleren) opgenomen, opgebonden.
33. gangre: reiziger
34. ioien: vreugde
35. varinghe: spoedig, weldra
36. besochte: van besoeken, hier in de zin van vragen
37. ananias: Ananja (Vulg./Hist.Schol. Anariae (gen.)). De engel Rafaël stelt zich aan Tobias voor als Azarja ('de hulp van Jahwe'), zoon van Ananja ('de genadigde van Jahwe'). Bijbel: Tob 5:18
38. vorste: In de verbinding sonder verste: zonder uitstel, onmiddellijk, onverwijld
39. palster: m.b.t. een persoon: steun, hulp, toeverlaat
40. moete: in de verbinding met (goeder) moete(n): kalm, rustig
41. arsatrien: geneeskundig behandelen
42. briet: van braden, braden; verbranden; verwarmen
43. na maech: (namaech) verwant, familielid
44. gemene: in ander hanschriften staat hier ‘allene’ wat ook meer zin heeft: een enige dochter
45. gemene: hier in de betekenis van geheel, helemaal
46. gestarken: Sterk maken, kracht geven, versterken (in geestelijk opzicht). Met een bep. ingeleid door in. Bijbel: Tob. 6:8
47. vromen: hier in de betekenis van nut voor het geestelijk heil of zielenheil
48. swaeslinc: schoonzoon
49. vererren: zich kwaad maken, ontstemd worden
50. merren: (het) dralen; (het) wegblijven
51. tsartre: ieder officieel stuk, een of andere formele verklaring of overeenkomst bevattende, charter, oorkonde
52. geel: geheel, gans, helemaal, in zijn geheel
53. ongenoege: ongenoegen, misnoegen; opschudding
54. alleweghe: als bw. van richting: naar alle kanten
55. bi staden: rustig, kalm, bedaard, er de tijd voor nemend
56. hoefscheit: fijne vormen, beschaafde manieren, welopgevoedheid, welgemanierdheid, beleefdheid, heuschheid, wellevendheid, beschaafdheid van manieren en zeden
57. overside: terzijde, apart
58. decken: geheim houden, verbloemen
59. bedecken: geheim houden, verbloemen
60. verhoelne: (verholen) verborgen; geheim gehouden; heimelijk; mysterieus
61. bedinge: gebed
62. bequaems: van becomen: met een persoon in de datief: behagen, bevallen, aanstaan, geschikt lijken
63. glose: Glossa Ordinaria, verzameling glossen bij de tekst van de bijbel, gewoonlijk met de bijbeltekst in middeleeuwse handschriften meegekopieerd. In de dertiende eeuw was dit het standaardcommentaar op de bijbel (Burger 1989, p. 187).
64. ontginc: van ontgaen: ontsnappen, ontkomen
65. hort: moet waarschijnlijk ‘hier’ zijn
66. symeoen: Simeon (Vulg./Hist.Schol. Simeon), vroom man uit Jeruzalem. Hem was voorspeld dat hij niet zou sterven voor hij de Gezalfde des Heren zou hebben aanschouwd. Hij zegende Jezus, Jozef en Maria in de tempel. Bijbel: Lc 2:25, Hist.Schol. In Ev. Cap.IX
67. cure: hier in de betekenis van bijstand, geestelijke zorg
68. ontlopen: weglopen; ontkomen; vluchten
69. ysmael: Jismaël (Vulg./Hist.Schol. Ismahel), man van koninklijken bloede die de door Nebukadnessar aangestelde landvoogd Gedalja vermoordde. Bijbel: 2 K 25:25, Hist.Schol. Lib.Tob. Cap.II
70. va: staat zo in de tekst, moet ‘van’ zijn
71. onghevalle: ongelukkig lot; noodlot; ongelukkige gebeurtenis; leed
72. winre: hier in de betekenis van landbouwer
73. verteert: uitgeteerd, vermagerd, verzwakt
74. verheert: afgemat, uitgeput, vermoeid
75. aspis: ureüsslang of aspis (Naja haje; Nat.Rer. aspis), een soort cobra.
76. ionxten: de jongste dag, de dag van het laatste oordeel
77. calde: Chaldea (Hist.Schol. Chaldaea), in de bijbel synoniem met Babylonië. Vgl. Vulg. Gn 11:28 Ur Chaldeorum. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLII
78. cobarre: (cobar) Kebar (Vulg./Hist.Schol. Chobar), zijkanaal van de Eufraat. Bijbel: Vgl. Ez 1:1, Hist.Schol. Lib.Eze. Cap.V
79. bedwanc: overheersing, onderdrukking