Rijmbijbel/Esther

Judith 1 Maccabeeën

f101v

Assverus was coninc van persi

Ende van meden dt lese wi

Siin conincrike quam ghelopen

Van endi^[1] tote ethiopen

17845

Susen was sine hoeft stede

In sinen derden iare hi dede

·I· hof houden sinen lieden

Feeste te doene horic dieden

Dat hof stont ·c· ende lxx daghe

17850

Int edelste huus dats gene saghe

Dat daer aldoe in susen stoet

Die columme selveriin goet

Dat decsel als die hemel gedaen

Dat verwelf^[2] oec sonder waen

17855

Daer in menighe grimme diere

Staende in sterren maniere

Na dat spel van deser feesten

Dat si daden sinen meesten

Dat hi alden lieden mede

17860

Tote in susen vander stede

Die aten buten deser zale

Int hof dat seit die tale

Daer in was ·i· wiingaert

Die ranken selveriin waert

17865

Ende alle die blade van goude rene^[3]

Ende alle die druven diere stene

Durgate^[4] ende geset te samen

Uut desen bome als wiit vernamen

Siin wel naer comen algemene

17870

Die durgate preciense stene

Over dat volc entie baroene

Waren gerecht die pauwelioene

Daer die colummen selveriin

Af waren ende siin guldiin

17875

Entie liiste van yvore

Daer dore repe als ic hore

f102r

Bissiin^[5] ende oec purpuriin^[6]

Daer in bedden siin sidiin^[7]

Entie geset al omtrent

17880

Waren up dat pavement

Ende dat was fiin marbriin^[8]

Groene na die miraude fiin

Het dranc wiin al dat woude

Die nappen waren van finen goude

17885

Die coninginne hiet vasti^[9]

Den vrouwen hilt soe feeste daerbi

In die conincklike sale

Des vii dages hadde wale

Assverus gedronken wiin

17890

Ende hiet datmen die vrouwe siin

Brochte vort hi wildse togen

Alden here te siene met ogen

Hoe dor scone dat si oec waren

Mar die vrouwen haddent onmare^[10]

17895

Te doene dat hi doe geboet

Des quam hem ane gramschap groet

Ende vragede sinen vroeden

Die hem dicke daer bi stoeden

Wattie vrouwe hadde mesdaen

17900

·I· hiet anuchan^[11] seide saen

Here sine heeft niet allene

Di ghequest mar gemene

Alle die manne vanden rike

Want die vrouwen gemeenlike

17905

Sullen vort bi desen bispele^[12]

Hare man ontsien de min vele

Nu doese ontseggen openbare

Ende nem ·i· berre over hare^[13]

Dit ghebod was also saen

17910

In alden conincrike gedaen

Daer na des coninx raet woude

Datmen dor dlant soeken soude

Ende nemen ·i· der scoenste maghede

Welker so hem dan best behagede

17915

Die soude daer die crone ontfaen

Dit dochte den coninc goet gedaen

·I· iode die daer was int lant

Die mardocheus was genant

Comen van benjamins gheslachte

17920

Doe nabugodonosor met crachte

Vinc ioachim iechonias

Die iode doe gevangen was

Eens broeder dochter hadde hi

Die hester hiet lese wi

17925

So scone datmense mede brochte

Hi hiet hare ofmense besochte^[14]

Wie soe ware dat soe har wachte

Topenbaerne haer gheslachte

Deser hester so beviel

17930

Des coninx camerlinc also wel

Die die maget hillt up trouwen^[15]

Hi gaf hare vii.c ioncvrouwen

Diese pareerden ende haers plagen^[16]

Eer soe biden coninc laghe

17935

Moestmense aldure^[17] ·i· half iaere

Met diere olien bestriken dare

Ende ·i· half iaer nutten mede

Spetie van groter dierhede

Ende danne tote coninc gaen

17940

Ende alsi dan was up gestaen

Bleef soe in haer camere tesamen

Die coninc omboetse bi namen

Mardocheus wandelde in die zale

Ende nam goem ter nichten wale

17945

Also dattie dach es comen

Die daer toe dan es genomen

Toten coninc nachts te gane

Al selke cierheit^[18] nam soe ane

Als hare gaf die camerlinc

17950

Want soe en wilde el gene dinc

In assverus vierde iaer

In laumaent^[19] wet vor waer

Den xi dach so gevel

Ende bequam den coninc so wel

17955

Dat hi hare doe gaf bedi

Die crone die droech vasti

·I· maent hilt hi die feeste

Oec geboet hi datmen geleeste

Ende datmen dlant voere^[20] aldure

17960

Also lange als die feest gedure

Mardocheus was bider nichten

So dat hi hem tween horde dichten^[21]

Die mogende waren ende heren groot

Om teslane den coninc doot

17965

Sire nichten dede hiit verstaen

Die toten coninc es gegaen

Ende hem gene mord orconde

Ute mardocheus monde

f102v

Men besocht ende men vant waer

17970

Ende men hincse doe beide daer

Die coninc dede in sine ystorie

Setten dat uut sine memorie

Mardocheus niet en quame

No nembermeer inde name

17975

Hier na verhief hem die man

Die gheheten was aman

Van gads^[22] gheslachte geboren

Dien samuel al hier te voren

Alte male in sticken sneet

17980

Als inder coninc boeke steet

Al dat was in assverus zale

Knielde voer hem altemale

Sonder allene mardocheus

Diere dienden in dat huus

17985

Hi liet ende al dur die wet

Aman hevet bevraget bet

Wat hi ware doe hordi wel

Dat hi ware van israel

Ende seide menich vri persien

17990

So bughet vor mi sine knien

Dese scalc hevet onwert dan

Mettien so visierde aman

Die ioden te doden gemeenlike

Die waren in assverus rike

17995

Te wraken vander scade mede

Die hem wilen saul dede

Doe hi die amalechen^[23] verslouch

Anden coninc dat hiit drouch

Ende ghewan datmense doot

18000

Slouch clene ende groet

Ende dit soudemen doen wel saen

Die in siin rike ware bevaen

Doe die ioden dat vernamen

Weenden si sere alle tesamen

18005

Ende mardocheus was tonpaise^[24]

Ende stont vorden palaise

Ende was in groten mesbare

Doe hester wiste die mare

Dat haer oem mesbaerde so

18010

Was soe utermaten onvro

Ende hi omboet haer dat soe ginge

Ten coninc ende soe verdinge^[25]

Haer volc ende hare mage

Het siin seitsi xxx daghe

18015

Dat mi die coninc niet omboet

Ende siin ghebod dat es so groot

Wie soere comt al ongheboden

Datmenne deromme sal doden

Ensi^[26] dat met sachten moede

18020

Die coninc sine goudine roede

Te mi waert biet doe sprac aldus

Anderwarf mardocheus

Wie weet dat in sinen sinne

Ochtu bedi best coninginne

18025

Worden dattu ut deser noet

Gods volc salt quiten vander doot

Swiichtu nu god sal die sine

Bi aventure quiten uter pine

Entu salter omme algader

18030

Verderven ende tgheslachte diins vader

Doe bad hester dat hi dade

Alle die ioden bi sinen rade

Vasten en siin in die stede

Ende bidden vor hare mede

18035

Ten derden daghe heeft soe angedaen

Haer parement ende es gegaen

Met ·ii ioncvrouwen daer ter stad

Daer assverus selve sat

Assverus up siin sitten^[27] sat

18040

Ende alshi heeft besien dat

Dat soe daer quam heeft hi gesien

Met fellen ogen up hare mettien

Van vresen soe in onmachte ginc

Ende als die coninc sach die dinc

18045

Bequaemt hem wel ende boet die roede

Hare mit wel sachten moede

Ense soe heeft die roede gecust

Hi sprac segt wat u lust

Hester ic sal geven di

18050

Wattu hebben wilt van mi

Here seit soe ghi ende aman

Coemt heden eten met mi dan

Doe stont hi up ende ginc met hare

Ende namse in sinen scoet aldare

18055

Ende seide wes onvervaert van sinne

Du blives met mi coninginne

Ter werscap^[28] dranc assverus so

Dat hi sat was ende vro

Doe sprac hester doet mi ·i· bede

18060

Du salse hebben hier ter stede

f103r

Here seit soe etet met mi dan

Echt margiin ghi ende aman

Dan sal ic seggen wat ic mene

Amans bliscap was niet clene

18065

Hi ginc danne te sinen huus

Doe sachi mardocheus

Die iegen hem niet upstont

Doe maectiit sinen ghesellen cont

Ende togede hem sine mogenthede

18070

Daer toe seidi hem ec mede

Dattie coninginne hem allene

Van alden prince gemene

Ter waerschap metten coninc bat

Wien dochte hem niet dat

18075

Saghe hi mardocheuse leven

Doe seide te hem sine neuen

Mac .i. galghe in diin huus

Die hoghe es .l. cubitus

Ende raet den coninc dat men dan

18080

Daer an hanghe den iodschen man

Die galghe aman maken hiet

Nachts en sliep die coninc niet

Doe hiet hi sine ieesten lesen

Voer hem en vant in desen

18085

Dat daer in ghescreuen stont

Hoe mardocheus maecte cont

Der princen raet die ontliuen

Den coninc wilden met kniuen^[29]

Hi vragede wat eren men dede

18090

Mardocheuse om dese getrouwichede

Ne gene here antworden si weder

Doe vraghede hi wie daer waere neder

Si seiden niemen dan aman

Hi es vroe ter zale comen an

18095

Om te radene die dinghe

Datmen mardocheuse hinghe

Assverus hieten reoepen naer

Hi hiet hem dat hi seide daer

War ere men den man doen soude

18100

Dien die coninc eren woude

Doe pensdi dat hi ware die man

Ende seide men doe hem an

Des coninx ghewaden ende crone

Ende up een ors setten scone

18105

Die vorbaerste vanden princen al

Dat ors door die stat leeden sal

Ende roepen lude ende niet stille

Dits de man die de coninc wille

Eren dien salmen eren dus

18110

Doe seide die coninc assverus

Ganc doe mardocheus dit

Die vorgene porte sit

Ne laets achter clene no groot

Aman dede dat hi geboet

18115

Mar node dediit sonder waen

Ende doe die dinc was gedaen

Ghinc hi thuus sere misbaren

Doe seiden sine vriende te waren

Es hi vanden ioden geboren

18120

Daer du dus best gevallen voren

So en mogestu niet gestaen

Doe quamen des coninx boden saen

Diene ter waerscap comen hieten

Hi deet al most hem verdrieten

18125

Die coninc seide hester minne

Sech wattu wilt in dinen sinne

Here seit soe geef mi miin leven

Ende minen lieden wi siin verdreven

Ny god datmen ons vercocht

18130

Soe sweegh ende versucht onsocht

Die coninc sprac wie deet dan

Here dese viant dese lose man

Aman wondres als hiit vernam

Mar assverus die wart gram

18135

Ende es verbolgen up gestaen

Ende in sinen hove gegaen

Mar aman die es daer bleven

Hesterne te bidden om siin leven

Ende als die coninc comt daer weder

18140

So vinthine ghevallen neder

Upt bedde bider coninginnen

Doe sprac hi met fellen sinne

Wildi miin wiif vor mine ogen

Vercachten hoe mocht ict gedogen

18145

So dattie coninc dat daer weet

Dat in siin huus daer was gereet

·I· galghe om mardocheuse doot

Daer an hine hangen geboet

Ende gaf hesterne der coninginne

18150

Dat huus ende datter was inne

Mardocheus was ontfaen

Dor den coninc te hove saen

f103v

Hester seide dat haer oem ware

Assverus die gaf hem al dare

18155

Siin vingherliin te segelne mede

Dat hi amanne nemen dede

Hester beval hem al haer dinc

Anderwarf bad soe den coninc

Upsine voete wenende sere

18160

Dat hi die lettren verkere

Die aman hadde gescreven

Iegen alder ioden leven

Die dinc was den coninc lief

Mardocheus screef den brief

18165

Ende seghelden met sinen handen

Toten princen vanden landen

Datmen die ioden niet versleet

Mar die ioden waren gereet

Te amans doot men soude verslaen

18170

Die heren soude te helpe staen

Den ioden ende geven macht

Aldus waren si gheacht

So dat menich heidin besmet

Hem bekinde an hare wet

18175

Lxxxv haere viande

Ware ontlivet achter lande

In susen worden ontlivet ginder

Xv van amans kinder

Ende dccc porters oec mede

18180

Dus gewonnen si den vrede

Die ioden ende des sconinx minne

Bi hester der coninginne

In assverus tiden so gesciede

Dat van vrancrike die liede

18185

Van thans die hertoge hermus

Rome wan ende al die huus

Wel verbernde hi die stede

Tie tiden so daden af mede

Haer raetgevers die romeẏne

18190

Ende maecter af tribute al reẏne

Aristotiles ginc ter scolen do

Siin meester dat was plato

Na assverus wi lesen dus

Was coninc acherces ochus^[30]

18195

Die dlant van surien beval

·I· hiet vagasus^[31] al

In iherusalem so was

·I· here bisscop als ict las

Sine name was ihan^[32]

18200

Ende leide sinen sin daer an

Om tbisscopdom ende hiet fagus^[32]

Hi wan hulde an vagasus

Ende waender bi hebben macht

So dat hi inden temple vacht

18205

Tegen den broeder ende bleef doot

Vagasus die hads gramscap groot

Ende quam tot iherusalem

Doe wilden si verbieden hem

Dat hi inden temple niet ginghe

18210

Hi antworde te desen dinghe

Dat hi vele suverre ware

Dan die ioden want si dare

Onsuverden die kerke mede

Doe hi quam roefde hi die stede

18215

Ende sette up hem den tsens weder

Die bi beden esdras ter neder

Te voren was ghedaen leggen

Van desen ochius horde seggen

Dat hi egypten weder wan

18220

Neptanabus wart van hem dan

Al verdreven mogentlike

Bi hem bedarf di tempel rike

Somighe ieesten gewagen das

Dat hi alexanders vader was

18225

Ende in ochius tiden die romeyne

Verwonnen die fransoyse al reyne

Ende plato die filosofien

Also als ict hebbe versien

Die starf mede onder hem

18230

Tien tiden in iherusalem

Arsamus^[33] wart here groot

Na siins vader ochus doot

Iohan van iherusalem

Die bisscop bleef doot onder hem

18235

Jadus siin sone wart in die stede

Bisscop ende oec groot here mede

Na arsamis wart in persi

Daris^[34] siin sone coninc vri

Die sette doe ·i· seraballe^[35]

18240

Over die surien alle

Doe was ·i· samaritaen

De den tsens soude ontfaen

Ende hi hadde sonder mee

·I· broeder hiet Manasse^[36]

f104r

18245

Die bisscop gherne hadde gewesen

Seraballe dochter nam hi na desen

Want soe gone iodinne was

So verboetmen hem dor das

Vort te diene onsen here

18250

Dus voer hi wech te sinen swere^[37]

Seraballe beloefde hem

Upten berch te garisim

Te makene ·i· monster^[38] hem

Na dien van Iherusalem

18255

Ende hem die hem volgede mede

Den volke gaf hi lant ende stede

Indien tiden wi lesen dus

Van rome tarquinus manlius^[39]

Dede sinen sone thoeft af slaen

18260

Om dat hi sere hadde misdaen

Iegen den raet der groter heren

Nochtan vachthi seghe mit eren

Indien tiden dat dit was

So slouch doot pausamas

18265

Filippus alexanders vader

Dat wrac alexander algader

Ende wart in grieken coninc

Die wille weten hoet hem vercinc

Die ystorie uten latine

18270

Vint hi ghedicht met mire pine^[40]

Hoe hi den coninc daris verwan

Tote alexandre den stouten man

Aldaer hi voer tyren lach

Quam seraballe up ·i· dach

18275

Ende met hem v.M man

Dat hi sine hulde gewan

Ende beiagede^[41] dat an him

Upten berch te garisim

Sinen swaeslinc ·i· kerke

18280

Te makene van dieren werke

Die monster stont in waren zaken

Totte datten die romeine braken

Manasses die wart bisscop daer

Doe was tyren wet vor waer

18285

Een eẏlant mar alexander

Quamer over dat noyt ander

Man te voren doen en conde

Ende sloecht daer alinden gronde

Die ioden van iherusalem

18290

Worden vri gemaect bi hem

Mar dat hi ontseide die vrihede

Dien van samarien ende haer stede

Nota's

1. Endi: Indië
2. Verwelf: gewelf
3. Rene: Fijn, uitgelezen, uitstekend in zijne soort, van eene voortreffelijke hoedanigheid of bewerking, keurig.
4. durgate: Doorboord; met een gat dat er dwars doorheen gaat.
5. Bissiin: Naam van eene kostbare stof, een soort van fijne boomwol; lat. byssush
6. Purpuriin: Purperkleurig en van purper, de fijne stof van verschillende kleuren gemaakt of vervaardigd
7. Sidiin: zijde, van zijde
8. marbriin: marmer
9. vasti: Wasti (Vulg./Hist.Schol. Vasthi), de eerste vrouw van koning Ahasveros. Nadat hij haar had verstoten huwde hij de joodse Ester. Bijbel: Est 1:9, Hist.Schol. Lib.Est. Cap.I
10. onmare: In de verbinding iet onmare hebben Iets verachten, ergens een hekel aan hebben.
11. amuchan: Memukam (Vulg. Mamucha; Hist.Schol. Mamuchan). Hij was een van de zeven raadgevers van koning Ahasveros. Bijbel: Est 1:14, Hist.Schol. Lib.Est. Cap.I
12. bispele: verhaal; gelijkenis; fabel; spreekwoord; voorbeeld, hier voorbeeld.
13. nem ·i· berre over hare: neem een betere dan haar
14. besochte: van bezoeken: ondervragen, op de proef stellen
15. hilt up trouwen: vertrouwde
16. plagen: van pleghen: Verzorgen, zorg dragen voor
17. aldure: Altijd door, aldoor, aanhoudend, steeds.
18. cierheit: Sieraad, kostbaarheid, opschik, tooi.
19. laumaent: Louwmaand, januari, eerste maand van het huidige kalenderjaar.
20. voere: van vieren
21. dichten: hier in de zin van iets kwaads beramen
22. gad: Gad (Vulg./Hist.Schol. Gad), zoon van Jakob en stamvader van de gelijknamige stam. Bijbel: Gn 30:11, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.LXXV In de verbinding (dat gheslachte/die) van gad De nakomelingen van Gad, de stam Gad.
23. amalechen: Amalekieten, Semitisch nomadenvolk, dat ten zuiden van Palestina woonde. De Amalekieten worden reeds in Gn 14:7 genoemd.
24. tonpaise: Vooral in de uitdr. tonpaise (tompais(e)), hetzelfde als tonvreden, ndl. ontevreden. Onaangenaam gestemd, neerslachtig, droef te moede, verdrietig.
25. verdinge: van verdingen: Door pleiten of ook bij overeenkomst, verkrijgen, bewerken, verwerven; ook voor iemand anders verkrijgen of verwerven in het algemeen.
26. ensi: tenzij
27. sitten zetel
28. werscap: Maaltijd; meestal gastmaal, feestmaal, feest
29. kniven: van cnijf, knief: Lang puntig mes, dolk, ponjaard.
30. ochus: Ochus (Hist.Schol. Ochus), oorspr. naam van Artaxerxes III Ochus. Toen deze koning werd (359/8 v.C.), nam hij de volledige naam Artaxerxes III Ochus aan. Zowel met als zonder voorafgaand artaxerses aangetroffen. Zie: artaxerces, bet. 3 Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.II
31. vagasus: Vagosus (Hist.Schol. Vagosus), prefect over Syrië ten tijde van Artaxerxes Ochus. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.II
32. Ihan: Jezus (Hist.Schol. Jesus), onder de naam Jason van 174-171 v.C. hogepriester te Jeruzalem, behorend tot de helleniserende richting. Vgl. Bijb.Enc., p. 388 s.v. Jason 2. In de bijbel wordt hij alleen vermeld onder zijn nieuwe naam Jason, vgl. 2 Mak 4:7-10. Andere v ersie luidt: Jn iherusalem so was. Een here een bisscop als ict las. Sine name was iohan. Sijn moeder (var. broeder) leide sin der+an. Omt bisscop+doem ende hiet ihesus.
33. arsamus: Arsames (Hist.Schol. Arsamus), vader van Darius III Codomannus uit de Perzische dynastie der Achaemeniden. In de Rijmb. (evenals in de Hist.Schol.) lijkt Arsames te zijn samengevallen met Arses, zoon van Artaxerxes III Ochus en directe voorganger van Darius III Codomannus. Darius' vader Arsames (een verre neef van Arses) heeft nooit geregeerd. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.III (Inc.)
34. daris: Darius III Codomannus (Hist.Schol. Darius), koning over het Perzische Rijk (336-330). Hij was was de opvolger van koning Arses en werd door Alexander de Grote verslagen. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.IV Darius III
35. seraballe: Sanballat (Vulg./Hist.Schol. Saraballa), ten tijde van Nehemia stadhouder van Samaria voor de Perzen. Bijbel: Nh 2:10, Hist.Schol. Lib.Est. Cap.III
36. manasse: Manasse (Hist.Schol. Manasse, Manasses), zoon van Jochanan en broer van Jaddua. Hij werd priester in een Samaritaanse tempel op de berg Gerizem. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.III
37. swere: hier in de betekenis van schoonvader
38. monster: Heiligdom, tempel.
39. tarquinus manlius: Titus Manlius Imperiosus Torquatus (Hist.Schol. Manlius Torquatus), kundig bestuurder en strateeg te Rome (4e eeuw v.C.). Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.III (Inc.)
40. Maerlant verwijst hier naar zijn boek 'Alexanders jeesten' dat hij uit het Latijn naar het Middelnederlands vertaalde
41. beiagen: Verkrijgen, winnen, verwerven.