Naar inhoud springen

Rijmbijbel/Esther

Uit Wikisource

Judith 1 Maccabeeën

f101v

[bewerken]
Assverus was coninc van persi
Ende van meden dt lese wi
Siin conincrike quam ghelopen
Van endi[1] tote ethiopen

17845

Susen was sine hoeft stede
In sinen derden iare hi dede
·I· hof houden sinen lieden
Feeste te doene horic dieden
Dat hof stont ·c· ende lxx daghe

17850

Int edelste huus dats gene saghe
Dat daer aldoe in susen stoet
Die columme selveriin goet
Dat decsel als die hemel gedaen
Dat verwelf[2] oec sonder waen

17855

Daer in menighe grimme diere
Staende in sterren maniere
Na dat spel van deser feesten
Dat si daden sinen meesten
Dat hi alden lieden mede

17860

Tote in susen vander stede
Die aten buten deser zale
Int hof dat seit die tale
Daer in was ·i· wiingaert
Die ranken selveriin waert

17865

Ende alle die blade van goude rene[3]
Ende alle die druven diere stene
Durgate[4] ende geset te samen
Uut desen bome als wiit vernamen
Siin wel naer comen algemene

17870

Die durgate preciense stene
Over dat volc entie baroene
Waren gerecht die pauwelioene
Daer die colummen selveriin
Af waren ende siin guldiin

17875

Entie liiste van yvore
Daer dore repe als ic hore

f102r

[bewerken]
Bissiin[5] ende oec purpuriin[6]
Daer in bedden siin sidiin[7]
Entie geset al omtrent

17880

Waren up dat pavement
Ende dat was fiin marbriin[8]
Groene na die miraude fiin
Het dranc wiin al dat woude
Die nappen waren van finen goude

17885

Die coninginne hiet vasti[9]
Den vrouwen hilt soe feeste daerbi
In die conincklike sale
Des vii dages hadde wale
Assverus gedronken wiin

17890

Ende hiet datmen die vrouwe siin
Brochte vort hi wildse togen
Alden here te siene met ogen
Hoe dor scone dat si oec waren
Mar die vrouwen haddent onmare[10]

17895

Te doene dat hi doe geboet
Des quam hem ane gramschap groet
Ende vragede sinen vroeden
Die hem dicke daer bi stoeden
Wattie vrouwe hadde mesdaen

17900

·I· hiet anuchan[11] seide saen
Here sine heeft niet allene
Di ghequest mar gemene
Alle die manne vanden rike
Want die vrouwen gemeenlike

17905

Sullen vort bi desen bispele[12]
Hare man ontsien de min vele
Nu doese ontseggen openbare
Ende nem ·i· berre over hare[13]
Dit ghebod was also saen

17910

In alden conincrike gedaen
Daer na des coninx raet woude
Datmen dor dlant soeken soude
Ende nemen ·i· der scoenste maghede
Welker so hem dan best behagede

17915

Die soude daer die crone ontfaen
Dit dochte den coninc goet gedaen
·I· iode die daer was int lant
Die mardocheus was genant
Comen van benjamins gheslachte

17920

Doe nabugodonosor met crachte
Vinc ioachim iechonias
Die iode doe gevangen was
Eens broeder dochter hadde hi
Die hester hiet lese wi

17925

So scone datmense mede brochte
Hi hiet hare ofmense besochte[14]
Wie soe ware dat soe har wachte
Topenbaerne haer gheslachte
Deser hester so beviel

17930

Des coninx camerlinc also wel
Die die maget hillt up trouwen[15]
Hi gaf hare vii.c ioncvrouwen
Diese pareerden ende haers plagen[16]
Eer soe biden coninc laghe

17935

Moestmense aldure[17] ·i· half iaere
Met diere olien bestriken dare
Ende ·i· half iaer nutten mede
Spetie van groter dierhede
Ende danne tote coninc gaen

17940

Ende alsi dan was up gestaen
Bleef soe in haer camere tesamen
Die coninc omboetse bi namen
Mardocheus wandelde in die zale
Ende nam goem ter nichten wale

17945

Also dattie dach es comen
Die daer toe dan es genomen
Toten coninc nachts te gane
Al selke cierheit[18] nam soe ane
Als hare gaf die camerlinc

17950

Want soe en wilde el gene dinc
In assverus vierde iaer
In laumaent[19] wet vor waer
Den xi dach so gevel
Ende bequam den coninc so wel

17955

Dat hi hare doe gaf bedi
Die crone die droech vasti
·I· maent hilt hi die feeste
Oec geboet hi datmen geleeste
Ende datmen dlant voere[20] aldure

17960

Also lange als die feest gedure
Mardocheus was bider nichten
So dat hi hem tween horde dichten[21]
Die mogende waren ende heren groot
Om teslane den coninc doot

17965

Sire nichten dede hiit verstaen
Die toten coninc es gegaen
Ende hem gene mord orconde
Ute mardocheus monde

f102v

[bewerken]
Men besocht ende men vant waer

17970

Ende men hincse doe beide daer
Die coninc dede in sine ystorie
Setten dat uut sine memorie
Mardocheus niet en quame
No nembermeer inde name

17975

Hier na verhief hem die man
Die gheheten was aman
Van gads[22] gheslachte geboren
Dien samuel al hier te voren
Alte male in sticken sneet

17980

Als inder coninc boeke steet
Al dat was in assverus zale
Knielde voer hem altemale
Sonder allene mardocheus
Diere dienden in dat huus

17985

Hi liet ende al dur die wet
Aman hevet bevraget bet
Wat hi ware doe hordi wel
Dat hi ware van israel
Ende seide menich vri persien

17990

So bughet vor mi sine knien
Dese scalc hevet onwert dan
Mettien so visierde aman
Die ioden te doden gemeenlike
Die waren in assverus rike

17995

Te wraken vander scade mede
Die hem wilen saul dede
Doe hi die amalechen[23] verslouch
Anden coninc dat hiit drouch
Ende ghewan datmense doot

18000

Slouch clene ende groet
Ende dit soudemen doen wel saen
Die in siin rike ware bevaen
Doe die ioden dat vernamen
Weenden si sere alle tesamen

18005

Ende mardocheus was tonpaise[24]
Ende stont vorden palaise
Ende was in groten mesbare
Doe hester wiste die mare
Dat haer oem mesbaerde so

18010

Was soe utermaten onvro
Ende hi omboet haer dat soe ginge
Ten coninc ende soe verdinge[25]
Haer volc ende hare mage
Het siin seitsi xxx daghe

18015

Dat mi die coninc niet omboet
Ende siin ghebod dat es so groot
Wie soere comt al ongheboden
Datmenne deromme sal doden
Ensi[26] dat met sachten moede

18020

Die coninc sine goudine roede
Te mi waert biet doe sprac aldus
Anderwarf mardocheus
Wie weet dat in sinen sinne
Ochtu bedi best coninginne

18025

Worden dattu ut deser noet
Gods volc salt quiten vander doot
Swiichtu nu god sal die sine
Bi aventure quiten uter pine
Entu salter omme algader

18030

Verderven ende tgheslachte diins vader
Doe bad hester dat hi dade
Alle die ioden bi sinen rade
Vasten en siin in die stede
Ende bidden vor hare mede

18035

Ten derden daghe heeft soe angedaen
Haer parement ende es gegaen
Met ·ii ioncvrouwen daer ter stad
Daer assverus selve sat
Assverus up siin sitten[27] sat

18040

Ende alshi heeft besien dat
Dat soe daer quam heeft hi gesien
Met fellen ogen up hare mettien
Van vresen soe in onmachte ginc
Ende als die coninc sach die dinc

18045

Bequaemt hem wel ende boet die roede
Hare mit wel sachten moede
Ense soe heeft die roede gecust
Hi sprac segt wat u lust
Hester ic sal geven di

18050

Wattu hebben wilt van mi
Here seit soe ghi ende aman
Coemt heden eten met mi dan
Doe stont hi up ende ginc met hare
Ende namse in sinen scoet aldare

18055

Ende seide wes onvervaert van sinne
Du blives met mi coninginne
Ter werscap[28] dranc assverus so
Dat hi sat was ende vro
Doe sprac hester doet mi ·i· bede

18060

Du salse hebben hier ter stede

f103r

[bewerken]
Here seit soe etet met mi dan
Echt margiin ghi ende aman
Dan sal ic seggen wat ic mene
Amans bliscap was niet clene

18065

Hi ginc danne te sinen huus
Doe sachi mardocheus
Die iegen hem niet upstont
Doe maectiit sinen ghesellen cont
Ende togede hem sine mogenthede

18070

Daer toe seidi hem ec mede
Dattie coninginne hem allene
Van alden prince gemene
Ter waerschap metten coninc bat
Wien dochte hem niet dat

18075

Saghe hi mardocheuse leven
Doe seide te hem sine neuen
Mac .i. galghe in diin huus
Die hoghe es .l. cubitus
Ende raet den coninc dat men dan

18080

Daer an hanghe den iodschen man
Die galghe aman maken hiet
Nachts en sliep die coninc niet
Doe hiet hi sine ieesten lesen
Voer hem en vant in desen

18085

Dat daer in ghescreuen stont
Hoe mardocheus maecte cont
Der princen raet die ontliuen
Den coninc wilden met kniuen[29]
Hi vragede wat eren men dede

18090

Mardocheuse om dese getrouwichede
Ne gene here antworden si weder
Doe vraghede hi wie daer waere neder
Si seiden niemen dan aman
Hi es vroe ter zale comen an

18095

Om te radene die dinghe
Datmen mardocheuse hinghe
Assverus hieten reoepen naer
Hi hiet hem dat hi seide daer
War ere men den man doen soude

18100

Dien die coninc eren woude
Doe pensdi dat hi ware die man
Ende seide men doe hem an
Des coninx ghewaden ende crone
Ende up een ors setten scone

18105

Die vorbaerste vanden princen al
Dat ors door die stat leeden sal
Ende roepen lude ende niet stille
Dits de man die de coninc wille
Eren dien salmen eren dus

18110

Doe seide die coninc assverus
Ganc doe mardocheus dit
Die vorgene porte sit
Ne laets achter clene no groot
Aman dede dat hi geboet

18115

Mar node dediit sonder waen
Ende doe die dinc was gedaen
Ghinc hi thuus sere misbaren
Doe seiden sine vriende te waren
Es hi vanden ioden geboren

18120

Daer du dus best gevallen voren
So en mogestu niet gestaen
Doe quamen des coninx boden saen
Diene ter waerscap comen hieten
Hi deet al most hem verdrieten

18125

Die coninc seide hester minne
Sech wattu wilt in dinen sinne
Here seit soe geef mi miin leven
Ende minen lieden wi siin verdreven
Ny god datmen ons vercocht

18130

Soe sweegh ende versucht onsocht
Die coninc sprac wie deet dan
Here dese viant dese lose man
Aman wondres als hiit vernam
Mar assverus die wart gram

18135

Ende es verbolgen up gestaen
Ende in sinen hove gegaen
Mar aman die es daer bleven
Hesterne te bidden om siin leven
Ende als die coninc comt daer weder

18140

So vinthine ghevallen neder
Upt bedde bider coninginnen
Doe sprac hi met fellen sinne
Wildi miin wiif vor mine ogen
Vercachten hoe mocht ict gedogen

18145

So dattie coninc dat daer weet
Dat in siin huus daer was gereet
·I· galghe om mardocheuse doot
Daer an hine hangen geboet
Ende gaf hesterne der coninginne

18150

Dat huus ende datter was inne
Mardocheus was ontfaen
Dor den coninc te hove saen

f103v

[bewerken]
Hester seide dat haer oem ware
Assverus die gaf hem al dare

18155

Siin vingherliin te segelne mede
Dat hi amanne nemen dede
Hester beval hem al haer dinc
Anderwarf bad soe den coninc
Upsine voete wenende sere

18160

Dat hi die lettren verkere
Die aman hadde gescreven
Iegen alder ioden leven
Die dinc was den coninc lief
Mardocheus screef den brief

18165

Ende seghelden met sinen handen
Toten princen vanden landen
Datmen die ioden niet versleet
Mar die ioden waren gereet
Te amans doot men soude verslaen

18170

Die heren soude te helpe staen
Den ioden ende geven macht
Aldus waren si gheacht
So dat menich heidin besmet
Hem bekinde an hare wet

18175

Lxxxv haere viande
Ware ontlivet achter lande
In susen worden ontlivet ginder
Xv van amans kinder
Ende dccc porters oec mede

18180

Dus gewonnen si den vrede
Die ioden ende des sconinx minne
Bi hester der coninginne
In assverus tiden so gesciede
Dat van vrancrike die liede

18185

Van thans die hertoge hermus
Rome wan ende al die huus
Wel verbernde hi die stede
Tie tiden so daden af mede
Haer raetgevers die romeẏne

18190

Ende maecter af tribute al reẏne
Aristotiles ginc ter scolen do
Siin meester dat was plato
Na assverus wi lesen dus
Was coninc acherces ochus[30]

18195

Die dlant van surien beval
·I· hiet vagasus[31] al
In iherusalem so was
·I· here bisscop als ict las
Sine name was ihan[32]

18200

Ende leide sinen sin daer an
Om tbisscopdom ende hiet fagus[32]
Hi wan hulde an vagasus
Ende waender bi hebben macht
So dat hi inden temple vacht

18205

Tegen den broeder ende bleef doot
Vagasus die hads gramscap groot
Ende quam tot iherusalem
Doe wilden si verbieden hem
Dat hi inden temple niet ginghe

18210

Hi antworde te desen dinghe
Dat hi vele suverre ware
Dan die ioden want si dare
Onsuverden die kerke mede
Doe hi quam roefde hi die stede

18215

Ende sette up hem den tsens weder
Die bi beden esdras ter neder
Te voren was ghedaen leggen
Van desen ochius horde seggen
Dat hi egypten weder wan

18220

Neptanabus wart van hem dan
Al verdreven mogentlike
Bi hem bedarf di tempel rike
Somighe ieesten gewagen das
Dat hi alexanders vader was

18225

Ende in ochius tiden die romeyne
Verwonnen die fransoyse al reyne
Ende plato die filosofien
Also als ict hebbe versien
Die starf mede onder hem

18230

Tien tiden in iherusalem
Arsamus[33] wart here groot
Na siins vader ochus doot
Iohan van iherusalem
Die bisscop bleef doot onder hem

18235

Jadus siin sone wart in die stede
Bisscop ende oec groot here mede
Na arsamis wart in persi
Daris[34] siin sone coninc vri
Die sette doe ·i· seraballe[35]

18240

Over die surien alle
Doe was ·i· samaritaen
De den tsens soude ontfaen
Ende hi hadde sonder mee
·I· broeder hiet Manasse[36]

f104r

[bewerken]

18245

Die bisscop gherne hadde gewesen
Seraballe dochter nam hi na desen
Want soe gone iodinne was
So verboetmen hem dor das
Vort te diene onsen here

18250

Dus voer hi wech te sinen swere[37]
Seraballe beloefde hem
Upten berch te garisim
Te makene ·i· monster[38] hem
Na dien van Iherusalem

18255

Ende hem die hem volgede mede
Den volke gaf hi lant ende stede
Indien tiden wi lesen dus
Van rome tarquinus manlius[39]
Dede sinen sone thoeft af slaen

18260

Om dat hi sere hadde misdaen
Iegen den raet der groter heren
Nochtan vachthi seghe mit eren
Indien tiden dat dit was
So slouch doot pausamas

18265

Filippus alexanders vader
Dat wrac alexander algader
Ende wart in grieken coninc
Die wille weten hoet hem vercinc
Die ystorie uten latine

18270

Vint hi ghedicht met mire pine[40]
Hoe hi den coninc daris verwan
Tote alexandre den stouten man
Aldaer hi voer tyren lach
Quam seraballe up ·i· dach

18275

Ende met hem v.M man
Dat hi sine hulde gewan
Ende beiagede[41] dat an him
Upten berch te garisim
Sinen swaeslinc ·i· kerke

18280

Te makene van dieren werke
Die monster stont in waren zaken
Totte datten die romeine braken
Manasses die wart bisscop daer
Doe was tyren wet vor waer

18285

Een eẏlant mar alexander
Quamer over dat noyt ander
Man te voren doen en conde
Ende sloecht daer alinden gronde
Die ioden van iherusalem

18290

Worden vri gemaect bi hem
Mar dat hi ontseide die vrihede
Dien van samarien ende haer stede

Nota's

[bewerken]
  1. Endi: Indië
  2. Verwelf: gewelf
  3. Rene: Fijn, uitgelezen, uitstekend in zijne soort, van eene voortreffelijke hoedanigheid of bewerking, keurig.
  4. durgate: Doorboord; met een gat dat er dwars doorheen gaat.
  5. Bissiin: Naam van eene kostbare stof, een soort van fijne boomwol; lat. byssush
  6. Purpuriin: Purperkleurig en van purper, de fijne stof van verschillende kleuren gemaakt of vervaardigd
  7. Sidiin: zijde, van zijde
  8. marbriin: marmer
  9. vasti: Wasti (Vulg./Hist.Schol. Vasthi), de eerste vrouw van koning Ahasveros. Nadat hij haar had verstoten huwde hij de joodse Ester. Bijbel: Est 1:9, Hist.Schol. Lib.Est. Cap.I
  10. onmare: In de verbinding iet onmare hebben Iets verachten, ergens een hekel aan hebben.
  11. amuchan: Memukam (Vulg. Mamucha; Hist.Schol. Mamuchan). Hij was een van de zeven raadgevers van koning Ahasveros. Bijbel: Est 1:14, Hist.Schol. Lib.Est. Cap.I
  12. bispele: verhaal; gelijkenis; fabel; spreekwoord; voorbeeld, hier voorbeeld.
  13. nem ·i· berre over hare: neem een betere dan haar
  14. besochte: van bezoeken: ondervragen, op de proef stellen
  15. hilt up trouwen: vertrouwde
  16. plagen: van pleghen: Verzorgen, zorg dragen voor
  17. aldure: Altijd door, aldoor, aanhoudend, steeds.
  18. cierheit: Sieraad, kostbaarheid, opschik, tooi.
  19. laumaent: Louwmaand, januari, eerste maand van het huidige kalenderjaar.
  20. voere: van vieren
  21. dichten: hier in de zin van iets kwaads beramen
  22. gad: Gad (Vulg./Hist.Schol. Gad), zoon van Jakob en stamvader van de gelijknamige stam. Bijbel: Gn 30:11, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.LXXV In de verbinding (dat gheslachte/die) van gad De nakomelingen van Gad, de stam Gad.
  23. amalechen: Amalekieten, Semitisch nomadenvolk, dat ten zuiden van Palestina woonde. De Amalekieten worden reeds in Gn 14:7 genoemd.
  24. tonpaise: Vooral in de uitdr. tonpaise (tompais(e)), hetzelfde als tonvreden, ndl. ontevreden. Onaangenaam gestemd, neerslachtig, droef te moede, verdrietig.
  25. verdinge: van verdingen: Door pleiten of ook bij overeenkomst, verkrijgen, bewerken, verwerven; ook voor iemand anders verkrijgen of verwerven in het algemeen.
  26. ensi: tenzij
  27. sitten zetel
  28. werscap: Maaltijd; meestal gastmaal, feestmaal, feest
  29. kniven: van cnijf, knief: Lang puntig mes, dolk, ponjaard.
  30. ochus: Ochus (Hist.Schol. Ochus), oorspr. naam van Artaxerxes III Ochus. Toen deze koning werd (359/8 v.C.), nam hij de volledige naam Artaxerxes III Ochus aan. Zowel met als zonder voorafgaand artaxerses aangetroffen. Zie: artaxerces, bet. 3 Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.II
  31. vagasus: Vagosus (Hist.Schol. Vagosus), prefect over Syrië ten tijde van Artaxerxes Ochus. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.II
  32. 32,0 32,1 Ihan: Jezus (Hist.Schol. Jesus), onder de naam Jason van 174-171 v.C. hogepriester te Jeruzalem, behorend tot de helleniserende richting. Vgl. Bijb.Enc., p. 388 s.v. Jason 2. In de bijbel wordt hij alleen vermeld onder zijn nieuwe naam Jason, vgl. 2 Mak 4:7-10. Andere v ersie luidt: Jn iherusalem so was. Een here een bisscop als ict las. Sine name was iohan. Sijn moeder (var. broeder) leide sin der+an. Omt bisscop+doem ende hiet ihesus.
  33. arsamus: Arsames (Hist.Schol. Arsamus), vader van Darius III Codomannus uit de Perzische dynastie der Achaemeniden. In de Rijmb. (evenals in de Hist.Schol.) lijkt Arsames te zijn samengevallen met Arses, zoon van Artaxerxes III Ochus en directe voorganger van Darius III Codomannus. Darius' vader Arsames (een verre neef van Arses) heeft nooit geregeerd. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.III (Inc.)
  34. daris: Darius III Codomannus (Hist.Schol. Darius), koning over het Perzische Rijk (336-330). Hij was was de opvolger van koning Arses en werd door Alexander de Grote verslagen. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.IV Darius III
  35. seraballe: Sanballat (Vulg./Hist.Schol. Saraballa), ten tijde van Nehemia stadhouder van Samaria voor de Perzen. Bijbel: Nh 2:10, Hist.Schol. Lib.Est. Cap.III
  36. manasse: Manasse (Hist.Schol. Manasse, Manasses), zoon van Jochanan en broer van Jaddua. Hij werd priester in een Samaritaanse tempel op de berg Gerizem. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.III
  37. swere: hier in de betekenis van schoonvader
  38. monster: Heiligdom, tempel.
  39. tarquinus manlius: Titus Manlius Imperiosus Torquatus (Hist.Schol. Manlius Torquatus), kundig bestuurder en strateeg te Rome (4e eeuw v.C.). Bijbel: Hist.Schol. Lib.Est. Cap.III (Inc.)
  40. Maerlant verwijst hier naar zijn boek 'Alexanders jeesten' dat hij uit het Latijn naar het Middelnederlands vertaalde
  41. beiagen: Verkrijgen, winnen, verwerven.