Hendrik Hamel/Journaal (1657-1659)
[1657.] Int begin van 'tjaar wiert den gouverneur ofte overste over eenige fouten die in slants dienst begaen hadde uijt des Conincx last opgehaelt, stont groot perijckel van sijn leven, was vande gemeene man seer bemint, wiert door groote voorspraeck ende door dien van groote afcomste was, vanden Coninck gepardonneert ende daer nae in hooger bedieninge gestelt, zijnde een seer goet man soo voor ons als de inwoonders.
In Februarij cregen eenen nieuwen gouverneur, maer niet als den voorgaende, stelde ons dickwils aanden arbeijt; den ouden die ons vrij branthout gegeven hadde, namt ons ten eersten af [265], mosten 't selver soo heen als weer wel drie mijl over 't geberchte halen, twelc seer droevigh viel, dog wierden daer haest van verlost alsoo in September aan een hartvancq quam te overlijden, waer over wij en sijn eijgen volcq om sijn straffe regeringe seer blijde waren.
In November quammer van 't hof een nieuwe gouverneur die hem int minste met ons niet en bemoeijde; als wij hem om cleederen ofte yets anders aanspracken gaf tot antwoort dat vanden Coninck geen ander last hadde, dan 't rantsoen van rijs te geven, onse vordere behoeftigheden met 't een of 't ander middel moste soecken; alsoo onse cleederen door 't continueel hout halen waren versleten, den couden winter op handen quam, wij siende dat dese luijden seer nieuwschierig ende om wat vreemts te hooren seer genegen waren, 't beedelen aldaer geen schande is, ons den noot daer toe dwingende, vonden goet met het selve ambacht ons te behelpen, om daer door ende 't overschietende rantsoen ons voor de coude ende van andere nootwendigheden te versien, alsoo wij dickmaels om een hant vol sout tot de rijs te eeten, wel een half mijl souden gelopen hebben, al 't welcq wij den gouverneur voor leijde; dat mede 't hout halen dat aande borgers vercochten, daer wij ons soo lange mede hadden beholpen, door de naecktheijt der clederen, ons meeste mael met rijs en sout met een dronck water daertoe, seer droevig ende swaer viel, ons wilde verloff geven voor 3 a 4 dagen bij buerte ons fortuijn bijde boeren ende inde cloosters (die daer veel sijn) bijde papen te soecken, ende daer mede (17) den winter door te brengen, 't welcq hij ons toestont, soo dat door dat middel wederom een weijnigh inde clederen geraeckte, ende de winter over quamen.
[1658.] Int begin van 't jaer wiert den gouverneur op ontboden, ende een ander in sijn plaets gestelt; dese nieuwe wilde 't uijtgaen weder beletten ende ons jaerlijcx drie stucken linde [266] (zijnde ontrent 9 gl) geven, daer wij dagelijcx voor soude arbeijden, dog alsoo wij meer aan de clederen soude versleten hebben, behalven 'tgeen van toespijs, hout ende andersints van nooden hadden, het een slecht jaer van graenen, alle dingen zeer costelijck ende duijr was, sloegen zulcx zeer beleefdelijck af, versouckende dat ons bij beurte voor 15 a 20 dagen wilde verloff geven, twelcq ons toestont, te meer om dat een heete zieckte onder ons ontsteeken was, waervan zij een groote afkeer hebben, belastende dat die thuijs bleven, wel op de siecken soude passen ende dat wij ons wel soude wachten in of ontrent de Conincx stadt [267] en de Japanse logie [268] te comen; 't gras uijtplucken ende somtijts wat te arbeijden, wel moste waernemen.
[1659.] In April is den Coninck comen te overlijden [269], ende met consent [1660, 1661 en 1662.] vanden Tarter sijn soon tot Coninck in des vaders plaets gecroont; wij continueerde met ons voorgaende behulp, sochten doen ons meeste fortuijn bijde papen alsoo se goet arms [270] sijn, ende ons seer toegedaen waren, voornamentlijck als wij haer den ommegang van onse en andere natie verhaelde, sijnde daer seer begeerig nae om te hooren hoe het in andere landen toe gaet. Indient ons niet verdrooten hadde, soude wel heele nachten daer nae geluijstert hebben.
Int begin van 't eerste jaer wiert den gouverneur verlost ende terstont een ander in zijn plaets gestelt; den nieuwen was ons seer toegedaen ende seijde dickmaels soo 't in sijn wil ofte macht stont, dat hij ons weder na ons lant, ouders en vrunden soude senden, gaf ons de vrijheijt ende last, die bijden afgaende gehadt hadde; dit ende het navolgende jaer, was het heel slecht van granen ende ander gewas, door diender geen regen quam, maer Ao 1662 tot dat het nieuwe gewas uijt quam nog slimmer, soo datter veel duijsenden van honger vergingen; conden de wegen qualijck gebruijcken vande struijckroovers; daer wiert door last vanden Coninck op alle wegen stercke wacht gehouden voorden reijsenden man, als mede om de dooden die van honger langs de wegen storven te begraven, gelijck mede om moorden ende rooven voor te comen, alsoo zulcx dagelijcx gedaen wiert; daer wierden verscheijde steden en dorpen geplondert, de Conincx packhuijsen [271] opengebrooken ende de granen daer uijt gehaelt sonder de misdadigers te becomen door dien meest vande grooten haer slaven gedaen wiert; de gemene en arme luijden die int leven bleven was haer meeste spijse akers [272], bast van vuijre boomen ende wilde groente. Sullen nu een weijnigh van de gelegentheijt van 't lant ende ommegangh des volcx verhalen [273].
(18) Dit lant bij ons Coree ende bij haer Tiocen Cock [274] genaemt is gelegen tussen de 34 1/2 ende 44 graden; in de lanckte, Z. en N. ontrent 140 a 150 mijl; in de breete O. en W. ongevaerlijck 70 a 75 mijl; wort bij haer inde caert geleijt als een caerte bladt [275], heeft veel uijt stekende hoecken. Is verdeelt in 8 provintie [276] ende 360 steden, behalve de schansen op 't geberghte ende vastigheden aanden zee cant; Is seer periculeus voor de onbekende, om aan te doen, door de meenighte van clippen ende droogten. Is mede seer volckrijck ende can bij goede jaren sijn selffs van alles versien, door de menighte van rijs, granen ende kattoen, datter om de Zuijt wast, daermede sij haer connen behelpen. Heeft aande Z. O. zijde Japan; opt nauwste wijt,--dat is van de stadt Pousaen tot Osacca [277]--ontrent 25 a 26 mijl; tussenbeijde leijt 't eijland 't Suissima of bij haer Tymatte [278] genaemt; dit heeft nae haer seggen die van Coree eerst toebehoort, is inden oorlogh bij accoort aande Japanders gecomen, daer voor die van Coree t Quelpaerts Eijland weder hebben gecregen. Aande West zijde streckt de cust van China ofte bocht van Nanckin; comt aan 't noort eijnde met een grooten hoogen bergh [279] aan een vande noordelijckste provintien van China vast, soude anders voor een eijlant gereekent worden, door dien aande N. O. zijde niet dan een openbare zee is, daer jaerlijcx verscheijde walvissen met harpoens van ons als andere natie int lijff gevonden werden; daer wort mede in de maenden December, Januarij, Februarij ende Maert groote quantitijt van haringh [280] gevangen, die inde twee eerste maenden d'hollantse gelijck zijn, ende inde twee andere maenden cleijnder ofte gelijck d'pan haring in ons lant, soodat nootsaeckelijck een doortocht tussen Coree en Japan nae 't Waeijgat moet zijn, gelijck wij dickmaels gevraecht hebben aande Coreese stuijrluijden die opd'N. oostelijcke quartieren varen, offer om de N. O. nog eenige land was; seijde niet dan een openbare zee te zijn [281]; die van Coree na China reijsen nement int nauste van d'bocht te water, alsoo te lande den bergh des winters door de coude, ende des somers door 't ongedierte seer gevaerlijck te passeeren is; kennen swinters door dien de riviers dan toe vriesen gemackelijck over 't ijs comen, alsoo 't daer soo hart vriest ende sneeuwt, gelijck ons volcq Ao 1662 inde cloosters die in 't geberghte leggen, hebben gesien dat huijsen en boomen waren onder gesneeuwt datse gaten onder d'sneeuw mosten maken om van 't een huijs in 't ander te comen; om boven en om laegh te geraken, binden cleijne planckjes onder haer voeten, daer sij mede op ende nederwaarts weten te rijden, om in de sneeuw niet te sincken; derhalven moeten de menschen haer in dese quartieren met garst, geerst, ende diergelijcke granen behelpen alsoo daar door de coude geen rijs ende cattoen wassen can ende meest vande zuijdelijcke quartieren moet toegebracht worden; soo (19) is den gemeenen man haer eeten ende cledinge zeer slecht ende meest in hennippe, linde ende vellen gecleet gaen; in dese quartieren valt den meesten wortel nise [282] die aanden Tarter voor tribuijt opgebracht ende aande Chineese en Japanders verhandelt wort.
Wat belangt de authoriteijt vanden Coninck, is daer souveraijn [283], hoe wel onder den Tarter staet; regeert 't land nae sijn believen, sonder sijn Rijcxraden ergens in te gehoorsamen; men heefter geen particuliere heeren ofte eijgenaers van steden, eijlanden ofte dorpen, de grooten trecken haer incomste uijt haer landerijen en slaven, alsoo wij gesien hebben grooten die 2 a 3000 slaven hebben, ooc mede van eenige eijlanden ofte heerlijckheden die haer vanden Coninck gegeven worden, maer soodra zij comen te overlijden, weder aanden Coninck vervallen.
Wat de melitie vande ruijters ende soldaten belanght: Inde Conincx stadt sijn ettelijcke duijsenden die vanden Coninck gegagieert worden ende int hoff de wacht houden, als den Coninck uijtrijt medegaen; d' vrijluijden moeten alle 7 jaren inde Conincx stadt d'wacht houden, alsoo elcke provintie sijn soldaten een jaer moet waernemen, ende soo bij buerte omgaet; elcke provintie heeft sijn velt overste, die heeft weder 3 a 4 cornels onder hem, elcke stadts jurisdictie sijn capiteijn die onder de voorsz. cornels verdeelt sijn; elcq quartier vande stadts jurisdictie sijn sergiant, elck dorp sijn corporael ende yder 10 man een hooft; yder moet de namen van zijn volcq altijt op schrift hebben ende jaerlijcx aan zijn meerder opgeven, zoo dat den Coninck altijt can weten hoe veel ruijters en soldaten heeft in sijn landt, die in tijt van noot int geweer moeten comen; de ruijters haer geweer is een harnas met een storm hoet, houwer, pijl en boogh met een vlegel gelijck als in 't vaderlant 't coorn mede gedorst wort, aen 't eijnde met corte ijser pennen; de soldaten sommige met harnas ende storm hoeden van ysere plaetjes ende oocq van hoorn gemaect, hebben musquetten [284], houwers en corte piecks; d'officieren pijl en boogh; elck soldaet moet altijt op zijn eijgen costen 50 schooten cruijt ende soo veel cogels hebben [285]; elcke stadt moet uijt sijn Cloosters onder haer sorterende bij buerte [286] de schansen en vastigheden op 't geberghte op haer eijgen costen te bewaren ende onderhouden; dese worden in tijt van noot mede voor soldaten gebruijct [287], hebben mede houwers, pijl en boogh, houdense mede voorde beste soldaten, sijnde onder opperhooffden vande papen bescheijden, diese mede op schrift heeft, soo dat den Coninck altijt weet hoe veel vrijluijden, 't sij soldaten, oppassers ofte arbeijtsluijden, ende papen in sijn dienst ofte lant sijn. Die tot sijn ouderdom van 60 jaren gecomen zijn, worden van haren dienst ontslagen ende moeten haere kinderen wederom inden selven dienst treden; alle edeluijden die in Conincx dienst niet en zijn of geweest hebben, gelijck ooc alle slaven, hebben niet anders dan des Conincx ofte slants gerechtigheijt op te brengen, 't welcq meer als d'helft van 't volcq is, door dien een vrijman bij een slavin ofte een (20) vrije vrouw bij een slaeff een ofte meer kinderen crijgende, worden al voor slaven gehouden; slaven met malcanderen kinderen krijgende gaet d' meester [288] daer mede door. Ider stad moet ter zee een oorloghs joncq onder houden met zijn volcq, ammonitie ende vordere toebehooren; dese joncken sijn gemaect met twee overloopen, op hebbende 20 a 24 riemen, aen elcken riem 5 a 6 man; gemant met 2 a 300 man, soo soldaten als roeijers; gemonteert met ettelijcke stuckjes ende meenighte van vuijrwercken; elcke provintie heeft sijn admirael die deselve alle jaer drilt ende visiteeren; ooc bij den Admirael generael van gelijcken gedaen wort; indien bij de admiraels ofte capitains eenige de minste fout ofte misslagh begaen is, worden naer gelegentheijt van saken 't sij deportement, bannissement ofte de doot gestraft, gelijck wij ano 1666 aan onsen admirael gesien hebben [289].
Soo veel d'rijcxraden, hooge ende lage officieren aangaet, de rijcxraden sijn soo veel als raden des Conincx, comen dagelijcx int hoff ende alle voorvallende saken den Coninck aendienen [290]; zij vermogen den Coninck in gene saken te constringeren, maer alleen met raet en daet te adsisteeren; dit sijn d'grootste naest den Coninck in aensien, continueeren, indien daer niet op te seggen valt, haer leven langh ofte tot den ouderdom van 80 jaren, gelijck oocq doen alle andere officieren aan 't hoff dependeerende ofte tot datse tot hooger staet geraken; alle stadt houders worden alle jaren, ende vordere soo hooge als lage officieren, alle drie jaer verwisselt; de meeste worden, om eenige fout die sij comen te begaen, binnen haer tijt gelicht, alsoo selden haer tijt volcomentlijck comen uijt te dienen; den Coninck heeft altijt overal sijn verspieders [291] om van alles goede informatie van d'regeringh te nemen, soodat d'officieren dickmaels met d'doot ofte een eeuwigh bannissement besueren moeten.
Wat d'incomsten des Conincx, heeren, steden ende dorpen belangt, den Coninck treckt sijn incomste van 't gene de aerde ende zee voortbrengt; heeft in alle steden ende dorpen zijn packhuijsen, om 't gewas ofte zijn incomste in te doen, die jaerlijcx aande gemeene man op intrest tot 10 pr cto wort uijtgegeven ende soo drae het gewas vant velt comt, voor alles moet betaelt worden; de heeren leven als vooren van haer eijgen; die in Conincx dienst zijn, van 't rantsoen dat den Coninck haer toeleijt; de steden ontfangen haer incomste vande erven daer de huijsen soo inde steden als ten platte landen opgebout zijn, yder naer zijn groote, waer voor de gouverneurs, Conincx dienaers ende de oncosten vande stadt onderhouden ende betaelt wort; de vrijluijden die geen soldaten en zijn moeten int jaer 3 maenden int lants dienst daertoe hij geordonneert wort oppassen ende arbeijden, behalven alle cleijnigheden die tot onderhout van 't lant van nooden is; de ruijters en soldaten inde steden en dorpen moeten jaerlijcx 3 stucken linden ofte f 9:10:7 opbrengen tot onderhout van de gegageerde ruijters en soldaten in des Conincx stadt; van schattinge ofte accijsen op yets te stellen, is bij haer niet gebruijckelijck.
(21) Wat d'swaerste crimen ende straffen daer toe sijn aangaet, die hem tegen den Coninck stelt ofte uijt 't rijck souckt te stooten, worden met hare geheel geslacht uijtgeroeijt; hare huijsen worden tot den gront toe afgebrooken, daer vermach niemand een bequaem huijs weder op te setten, ende alle hare goederen ende slaven geconfisqueert te proffijte van 't lant ofte aan andere wegh geschoncken; eenige sententie die bijden Coninck gevelt ende bij imand tegengesprooken wort, deselve worden mede seer swaerlijck metter doot gestraft, gelijck bij onsen tijt is geschiet des Conincx broeders vrouw, die vermaert was met d'naelde wel te connen om gaen; liet den Coninck haer voor zich een rock maken, sij eenigen haet opden Coninck hebbende, naeijde daer eenige toverije in, soo dat wanneer den Coninck den rock aen hadde, noijt conde rusten, den Coninck deselve latende los tornen ende visiteren, vont tselve daerin, waerover hij de voorsz. vrouw liet in een camer setten, waer van de vloer van copere platen gemaect was, ende vuijr daeronder stooken, totdat sij doot was; een van hare vrunden sijnde doen ter tijt een stadthouder van grooten afcomste en ten hove in grooten aensien, schreeff aanden Coninck datmen een vrouw ende te meer gelijck sij was, wel een andere straffe conde opgeleijt hebben, een vrouw meer als een man behoorde te verschoonen; waer over hem den Coninck liet ophalen; naer dat op eenen dagh 120 slagen op d'scheenen gecregen hadde, 't hooft liet afslaen ende alle sijne goederen ende slaven geconfisqueert. Dese en naervolgende crimen worden aen 't geslacht [292] niet gestraft. Een vrouw die haer man om hals brenght, wort aan een wegh daar veel volcx passeert, tot de schouders inde aerde gedolven, met een houte saeg daerbij, ende moeten alle, uijtgesondert edelluijden, die daar voorbij passeeren een treck int hooft haalen, tot dat sij doot is; in ofte onder wat stadt sulcx geschiet is, deselve stadt eenige jaren van zijn recht en eijgen gouverneur versteeken, worden van een ander stadts gouverneur ofte slecht edelman geregeert; deselve straffe sijn mede onderworpen wanneer d'gemeene man over haer gouverneur clagen ende ten hooff ongelijck crijgen; een man die zijn vrouw om 't leven brengt ende weet te bewijsen daertoe eenige redenen gehad te hebben, 't sij door overspel ofte andersints, wort daer over niet aengesprooken, ten sij het een slavin is, moet dan deselve haer Meester drie dubbelt betalen; slaven die haer Meester om hals brengen worden met groote tormenten gedoot; een heer magh sijn slaeff om een cleijne reden 't leven benemen. Moorders worden op d'selve maniere, nadat sij verscheide malen onder d'voeten geslagen sijn, gelijck sij de moort gedaen hebben, gestraft; dootslagers straffense aldus: den overleden wassen zij met asijn, vuijl en stinckent water 't geheele lichaem, 't welck sij den misdadiger door een trechter inde keel gieten, soo lange 't lijff vol is, ende slaen dan met stocken opden buijck tot dat hij barst; ende hoewel opde diverije groote straffe staet, soo wort deselve hier (22) veel gepleeght, worden allenxkens onder de voeten geslagen tot dat sij doot sijn; die met een getrouwde vrouw overspel doet of d'selve vervoert, worden beijde tot spot somtijts heel naect ofte een dun enckel broeckje aan, 't aengesicht met calck gesmeert, door yder oor een pijl, met een trommeltje opden rugh gebonden, daer op slaende ende roepende dit sijn overspeelders, door de stadt geleijt en yder met 50 a 60 slagen op d'billen gestraft; die de incomste vanden Coninck off 't landt niet op en brengt worden 2 a 3 mael 's maents voorde scheenen geslagen, tot dat hij 't opbrengt, ofte van cant is; compt hij te overlijden, moeten de vrunden het opbrengen, soodat den Coninck ofte 't land van haer incomste noijt en mist; de gemeene straffe geschiet op d'naecte billen ofte op de kuijten, ende wort bij haer voor geen schande gereekent, door dien om een woort spreekens licht daer toe connen geraaken; de gemene gouverneurs vermogen sonder licentie van haren stadthouder niemand ter doot verwijsen ende crimen 't landt rakende niemand sonder kennisse van den Coninck; 't slaen opde scheenen geschiet aldus, sitten op een stoeltje de beenen bij malcanderen gebonden, daer wort ontrent een hand breet boven d' voeten ende onder de knien 2 streepies gehaelt, alwaer sij tussen beijden worden geslagen, met houtjes een arm lanck achter ront, voor twee vinger breet, ende een Rijxdaalder dick van eijcken off van essen hout gemaect, dog teffens niet meer als 30 slagen; 3 a 4 uijren geleden mogen als dan wel weder met d'Justitie voortgaen, totdat se volbracht is; die zij ten eersten willen doot hebben, die worden met stocken 3 a 4 voeten lanck ende een arm dick dicht onder de knien geslagen; onder de voeten te slaen geschiet aldus; sittende op d' aerde worden de groote thoonen bij malcanderen gebonden ende bij een hout opgehaelt die tussen haer dijen staet; met ronde stocken een arm dicq ende 3 a 4 voeten lanc onder d'ballen van de voeten soo veel slagen als den rechter belieft; op dese maniere peijnigen sij mede alle misdadigers; op d'billen te slaen wort aldus gedaen, strijcken de broecken affende leggen se vlacq op d'aerde neer ofte op een banckje gebonden, de vrouwen om schaemts halven laten een enckelbroeckje aanhouden, dog om wel te treffen, makent selve eerst nat, met stocken van 4 a 5 voeten lanck, boven ront onder een hand breet ende een pinck dick, 100 sulcke slagen teffens wort naest de doot gereekent; slaen ooc met teentjens een duijm ende een vinger dick die voor de kuijten geslagen worden, staen [293] op een banckje de mans ende vrouwen met diergelijcke teentjes 2 a 3 voeten lancq als 't verhaelde slaen geschiet met sulcken geschreeuw van de omstaende rackers dat 't selve somtijts meer schrick als 't slaen aenjaeght; de kinderen worden met cleijne [teentjes] op de kuijten gestraft; daer sijn nog meer andere straffen, dog hier te lange om te verhalen [294].
(23) Wat haer godtsdienst [295], tempels, papen ende secten belanght, de gemene man doen voor haer afgoden wel eenige superstitie, maer achten haer overheijt meerder dan d'afgoden; d'grooten ofte edele weten daer gants niet van, om haer afgoden eenige eer te bewijsen, achten haer selven meer dan deselve te wesen; soo wanneer imand 't sij groot ofte cleijn comt te overlijden, wordt bij de papen eenige gebeden ende offerhanden voorden overleden gedaen, alwaer dan haer vrunden ende bekenden mede comen; 't gebeurt somtijts bij aflijffigheijt van een heer ofte geleerde paep, dat hare vrunden ende bekenden wel 30 a 40 mijl comen rijsen, om d'offerhande bij te zijn, tot eer ende gedachtenisse vanden overleden; alle feestdagen comen sommige gemeene burgers ende boeren voor de afgoden haer reverentie doen ende steeken een ruijckent houtje in een potje met vuir dat voorde beelden staet tot teeken van brant offeren, ende nadat haer reverentie weder gedaen hebben, gaen sonder yets meer te doen wech; houden dat voor haren afgodt dienst, seggen die wel doet hier naemaels wel geschieden sal, en die quaet doet, daervoor straffe sal ontfangen; van predicken ofte leeringe is haer onbekent, ofte maelcanderen eenige onderrichtinge in haer gelooff te doen; disputeeren daer noijt over, door dien sij al een gelooff hebben, door 't heele land, ende de afgoden al eene eer bewijsen; des daeghs twee mael offert ende bidt een paep voorde beelden; alle feestdagen met 't geheele cloosters volcq met cloppen op d'beckens, trommels ende andere instrumenten. d'Cloosters ende tempels die seer veel sijn, leggen al int beste geberghte, yder onder zijn stadts jurisdictie bescheijden; daer sijn cloosters daer wel 5 a 600 papen in sijn, ende steden daer wel 3 a 4000 onder bescheijden sijn; woonen al 10, 20 a 30 bij malcanderen in een huijs, somtijts min en meerder. In yder huijs heeft de outste 't commando. Indien eenige comen te misdoen, mogen deselve met 20 a 30 slagen opde billen straffen, maer soo de misdaet groot is, leveren hem aanden gouverneur vande stad daer sij onder staen over; papen sijnder geen gebreck, was de leer maer goet, alsoo yder die wil een paep can worden ende weder uijtscheijden als 't hem belieft; de papen sijn bij haer weijnigh geacht ende worden niet meer als lants slaven gereekent door de groote tribuijt die zij opbrengen ende 't wercq dat sij voor 't lant doen moeten; d'opper papen sijn wel in achtinge, dat meest om haer geleertheijt comt, worden onder d'geleerde van 't lant gereekent; dese worden Conincx papen genaemt, voeren een lants zegel ende doen justitie als de gemeene gouverneurs wanneer sij d'cloosters gaen visiteren; rijden te paert, ende worden groote eere bewesen; alle papen mogen niet eten dat leven ontfangen heeft, ofte van comen can; sijn 't hair ende baert cael geschooren; mogen bij geen vrouwen converseeren; diegene die dese geboden overtreet worden met 70 a 80 slagen opde billen gestraft ende uijt 't clooster gebannen; soodrae haer 't hair wort afgeschooren worden se op haer eenen arm gemerct [296], soo dat men altijt can sien dattet een paep is geweest; de gemeene papen moeten haer costen met arbeijden, coophandel ende bedelen bescharen [297]; houden altijt jongens, doen alle neerstigheijt om d'selve wel te leeren lesen en schrijven; als d'selve geschooren zijn, houdense voor haer dienaers; (24) al wat sij winnen ofte bescharen is voor hare Meester tot dat hijse vrij geeft; bij overlijden vande papen sijn deselve hare erffgenamen ende moeten rouw over haer dragen, twelc de vrij gegevene mede moeten doen, tot danckbaerheijt dat hij haer gelijck een vader zijn kint opgebracht heeft ende onderwesen; daer is nog een ander soorte die de papen gelijck zijn, soo int dienen der beelden ende eeten der spijse, dese sijn niet geschooren ende mogen trouwen [298]. d'Cloosters ende tempels worden vande grooten ende gemeene man gebout, yder geeft daer toe nae sijn vermogen; de papen doen den arbeijt voor de cost ende weijnigh salaris die haer vande paep, die vande gouverneur vande stadt daer 't clooster ofte tempel onder sorteert over 't bewint gestelt is, gegeven wort; sij seggen mede dat inde oude tijden de spraeck al eens was, ende door 't bouwen van een toorn daer mede sij inden hemel wilden climmen, door de gantsche werelt verandert is; den adel om haer vermaeck met hoeren en ander geselschap te nemen, gaen dickmaels inde cloosters, alsoo d'selve seer plaisierigh int geberghte ende 't geboomte leggen, ende voorde beste huijsen van 't land gerekent worden, soo dat d'selve meer voor bordeelen en brashuijsen als tempels mogen gerekent worden, wel te verstaen d'gemeene Cloosters, alsoo de papen mede seer tot de vochtigheijt genegen sijn [299]; daer plegen bij ons inde Conincx stadt, twee bagijnen cloosters te wesen, een van adele en een van gemeene vrouwen, waren mede 't hair kael afgeschooren, aten ende deden d'beelden gelijcke dienst als de papen, worden vanden Coninck ende grooten onderhouden, zijn over 4 a 5 jaren bij den jegenwoordigen Coninck afgeschaft ende verloff gegeven om te trouwen [300].
Wat haer huijsen ende huijsraet aangaet, onder de grooten sijn veel fatsoenlijcke maer onder den gemene man slechte huijsen, door dien yder na sijn sin niet magh timmeren; niemand vermagh sijn huijs met pannen decken sonder consent vanden gouverneur soo datse meest met korck, riet ofte stroo gedeckt sijn, staen al tsamen met een muijr ofte pagger van malcanderen gescheijden; d'huijsen staen op houte pilaren, d'muijren worden onder van steen gemaeckt ende boven worden houtjes cruijs wijs over malcanderen gebonden van buijten en van binnen met cleij en sant effen gestreeken en van binnen met wit papier geplackt; d'vloeren vande camers zijn onder gelijck een oven, daer sij inde winter dagelijcx onder stooken ende geduijrigh warm [301] zijn, soo datse beter keggels als camers gelijck zijn; d'vloer met geolijt papier beplackt; de huijsen hebben maer een verdiepingh, boven met een cleijne soldering, daer sij eenige cleijnigheden bergen cunnen; de edelluijden hebben voor haer huijsen altijt een besonder huijs daer sij haer vrunden ende bekenden onthaelen ende logieren, nemen daer oocq haer vermaeck ende doen 't gene sij te verrichten hebben, waer voor gemeenelijck een groote plaets, vijver ende thuijn is, versiert met veele bloemen ende andere rarigheden, van boomen en clippen; d'vrouwen woonen inde agterhuijsen alsoo se van niemand mogen gesien worden; de coopluijden ende traije [302] borgers hebben gemeenlijck ter sijden haer huijs een catel [303] om haer dingen te doen en luijden van aansien te onthalen twelc gemeenlijck met tabacq en arrack geschiet; hare vrouwen mogen vrij bij ydereen comen praten ende op gast maelen gaen, dog sitten altijt bijsonder ende (25) tegen de mans over; veel huijsraet wort bij haer niet gevonden, als 't gene sij dagelijcx gebruijcken; daer sijn veele tap ende vermaeck huijsen, alwaerse gaen om de hoeren te hooren en sien dansen, singen en op instrumenten spelen; des somers gebruijcken sij de bosschagie ende groene boomen daer toe, om den tijt door te brengen; van herbergen ofte logijs plaetse voorden reijsenden man weten niet, die bijden wegh rijst ende het avont wort, gaet maer binnen de muir van 't een of 't ander huijs sitten (als het geen edelman is), ende geeft soo veel rijs als hij eten wil, die den hospus terstont laet kooken ende met toespijs opschaffen moet; in veel dorpen gaet het met beurte bij d'huijsen om, sonder daer yets tegen te seggen [304]; opden grooten wegh nade Conincx stadt leggen post ende pleijster huijsen, soo voor de groote als gemeene man om te vernachten; d'edelluijden ende die vant land reijsen, die d'andere wegen passeeren worden bij d'opper-hooffden vande buerte daerse vernachten de cost ende slaep plaets bestelt.
Wat haer trouwen belangt sij en mogen met haer vrunden tot int vierde lit niet trouwen en [zij] vrijen ooc niet, worden bij haer ouders ofte vrunden als sij 8, 10 a 12 ofte meer jaren out sijn aan malcanderen gegeven; de meijsjens comen meest d'ouders vanden jongman thuijs, tensij haer ouders geen soonen hebben, blijvende daer soo lange woonen, soo lange sij haer selven connen behelpen; den bruijdegom moet als hij bijde bruijt gaet eerst de stadt rondom rijden met eenige van sijn vrunden; soo de bruijt den bruijdegom thuijs comt, wort van haer ouders ende vrunden daer gebrocht, de vrunden houden dan de bruijloft met malcanderen sonder eenige sermonien meer; een man mach sijn vrouw al had hij daer verscheijde kinderen bij wegh jagen ende een ander nemen, maer de vrouw geen ander man, tensij sij bij den rechter daer van is geset; een man mach soo veel wijven houden als hij onderhouden ende den cost geven can ende in de hoerehuijsen gaen als 't hem belieft, sonder daer over aengesproocken te worden; hebben een wijff altijt in huijs dat de naeste is, ende 't huijs op hout, de andere woonen buijten in bijsondere huijsen; den adel ofte grooten hebben gemeenlijck 2 a 3 wijven binnen 't huijs, dog is altijt een als gouvernante over de huijshoudingh; ider woont gemeenlijck appart ende gaet bij degeen die 't hem belieft; dese natie achten haer vrouwen niet meer als slavinnen ende om een cleijne misdaet verstooten deselve; soo d'man d'kinderen niet wil houden, moet d'vrouw se altemael nae haer nemen, waerover dit lant soo vol menschen is.
D'edele ende vrijluijden voeden hare kinderen wel op, bestellen dselve onder opsicht van Meesters om int lesen ende schrijven wel onderwesen te worden, daertoe dese natie seer genegen is, ende dat met sachticheijt ende goede maniere, haer altijt voorhoudende d'geleertheijt van voorgaende mannen ende dengene die daardoor tot grooten staet gecomen zijn; sitten meest dach en nacht en lesen; 't is te verwonderen dat sulcke jonge maets hare schriften soo connen (26) uijtleggen daerin meest haer geleertheijt bestaet; in alle steden is een huijs, daer alle jaren voor de overicheijt ende dengenen die om de regeringe [305] om hals ofte van cant geraect sijn, geoffert wort [306]; in dit huijs oeffent den adel haer int lesen en wort altijt van haer bewaert; daer wort alle jaer in yder provintie in 2 a 3 steden bijeencomste [307] gehouden ende bij d'stadthouder yder in sijn provintie gecommitteerde gesonden soowel inde militie als politie om haer 't examineren; die in zijn studie voltrocken is, wort den stadthouder bekent gemaect ende nader voor hem g'examineert, soo hij denselven bequaem vint om eenige regeringe waer te nemen, schrijft 't selve aan 't hoff, daer jaerlijcx vant geheele lant een bij een comste gehouden wort, om nader door des Conincx gecommitteerden g'examineert te worden; op dese vergaderinge comen alle d'grootste van 't landt soo wel die in eenige bedieninge geweest ende tegenwoordig sijn, alsoo d'eene inde politie ende d'ander inde militie is gepromoveert, om in beijde hare promotie te crijgen, om daer sij geordonneert worden bequaem te sijn; den brief van promotie crijgen zij van den Coninck; dit promoveeren maeckt meenigh jong edelman tot een out bedelaer, door dien sij haer middelen die somtijts weijnigh sijn daer mede vernielen, door d'groote oncosten, schenckagien ende gastmalen die sij moeten doen, de ouders voor haer kinderen geven ende haer leven eijndigen sonder in eenige bedieninge te geraken; 't is haer wel als 't maer de naem hebben datse gepromoveert sijn. D'ouders houden veel van hare kinderen gelijck mede de kinderen van hare ouders doen, om dat wanneer d'ouders eenige misdaet begaen hebben ende 't selve ontlopen, moeten de kinderen daer voor instaen, gelijck mede d'ouders voorde kinderen moeten doen; de slaven ofte diergelijcke nemen weijnigh reguart op hare kinderen, door dien deselve soodrae eenigen arbeijt connen doen de Meesters naer haer nemen; alle kinders moeten over haer vader, overleden sijnde, drie, ende over d'moeder twee jaren rouw dragen, eeten niet anders dan d'papen, mogen geen bediening waernemen. Imand 't sij groot ofte cleijn in bedieninge sijnde ende een van sijn ouders comt te sterven, moet terstont daer uijt gaen; mogen bij geen vrouwen slapen en indien sij in die tijt kinderen comen te procureeren worden d'selve voor hoere kinderen geacht; vermogen niet te kijven noch te vechten of droncken drincken; dragen dan lange rocken van hennip linden gemaect, onder sonder soom; sonder nettjes op; om 't lijf een gorlos [308] van hennip gedraeijt, als een cabeltouw, wel een mans arm dicq, ende diergelijcke touw wat dunder om 't hooft met bamboese hoetjes op, een dicke stock ofte bamboes inde handt waeraen sij kennen off d'vader off moeder doot is, alsoo d'bamboes d'vader ende d'stock d'moeder beduijt; wassen of (27) reijnigen haer selden, soo datse eer molicken [309] als mensen gelijcken; als daar ymand comt te sterven loopen d'vrunden als dolle menschen langs de straten, huijlen en krijten, het hair uijt het hooft te plucken; sij dragen altijt sorge dat haer dooden wel begraven worden, aen bergen bij de waerseggers haer aengewesen ende daer geen water bij en comt, in dubbelde kisten ider 2 a 3 duijm dick ende van binnen vol nieuwe clederen en andere goederen, elc na zijn vermogen, gestopt; sij begraven de dooden gemeenlijck int voor ende naejaer, als d'rijs van 't velt is; soose inde somer comen te sterven, worden in huijskens van stroo gemaect die op staken staen, geleijt, ende worden als sijse begraven willen, dan weder 't huijs gehaelt ende inde kisten met haer clederen ende goet, als boven geseijt is, geleijt; dragen den dooden 's morgens met den dach wech, nadat sij des snachts te vooren wel vrolijck zijn geweest; de dragers doen niet dan dansen ende singen, de vrunden volgen 't lijck al huijllende ende krijtende; den derden dagh gaen de vrunden ende bekenden weder voor 't graft offeren ende hebben dan weder een vrolijcken dach; de graven sijn gemeenlijck 4, 5 a 6 voeten met aerde opgehooght seer fraeij ende net gemaect maer voor d'groote heeren haer graven staen veel steenen ende beelden van steen gehouwen, opde steenen staet gehouwen haer naem, afcomste ende wat sij voor bedieninge gehadt hebben; allen 15en vande 8e maent, alsoo sij na de maen reekenen omde drie jaer 13 maenden hebben vant jaer, wort tgras vande graven gesneden ende nieuwe rijs geoffert [310], dit is de grootste feestdagh naest 't nieuwe jaer die sij hebben; daer sijn waerseggers ofte toveresse, dog en connen niemand leet doen, die haer seggen of de dooden gerust of ongerust gestorven en op een goede plaetse begraven zijn, waer naer sij haer reguleren, 't gebeurt wel, datse wel 2 a 3 mael verleijt worden.
Nae dat sij haer ouders wel hebben begraven ende alles gedaen 't gene haer toestaet te doen, soo daer dan wat overschiet, soo blijft den outsten soon int huijs ende wat daer toe behoort, besitten; de landen en vordere goederen worden onder de soonen gedeelt, hebben noijt hooren seggen dat de dochteren (soo daer soonen sijn) eenig part int goet hebben, alsoo de vrouwen niet dan haer clederen ende 't geen tot haer lijf behoort ten houwelijck brengen; soo wanneer d'ouders 80 jaren out geworden sijn, moeten aande soonen afstant van haer goederen doen, achten d'selve dan onbequaem om yets te regeeren, dog houden haer altijt in groote achtinge; den outsten soon als vooren int besit gegaen sijnde, laet op 'teijgen erff een besonder huijs timmeren van [311] d'ouders, om daer in te woonen ende worden van de zoons onderhouden.
Wat d'trouwigheijt en ontrouwigheijt als mede d'couragie deser (28) natie belangt, sijn seer genegen tot diverije, liegen en bedriegen, men moet d'selve niet te veel betrouwen, achtent voor een romeijn stuck als sij imand te cort gedaen hebben, en wort bij haer voor geen schande gereekent; daerom hebben voor een gebruijck soo imant in een coopmanschap bedroogen is, mag daer weder uijt scheijden, van paerden en coebeesten, al wast over 3 a 4 maenden, van landen ende vaste goederen niet langer tot dat transport gedaen is; sijn goetaerdigh ende seer goet van gelooff, wij conde haer alles wijs maken wat wij wilde, ende d'vreemde luijden toegedaen, voornamentlijck d'papen; hebben een vrouwenhart gelijck ons van gelooffwaerdige luijden vertelt is, dat over ettelijcke jaren wanneer door den Jappander haren Coninck wiert vermoort, steden en dorpen verbrant ende gedestrueert; den Hollander Jan Jansz. verhaelde ons dat bij sijn tijt wanneer den Tarter over 't ijs quam ende 't land in nam, datter meer inde bossen gevonden worden die haer selven opgehangen hadden, dan van haer vijand doot geslagen waren, alsoo 't selve voor geen schande gereekent wort ende beclagen soodanige persoonen, seggen sulcx uijt noot gedaen te hebben; 't is mede wel geschiet datter eenige hollantse, engelse ofte portugeese schepen, die na Japan gaende op de cust van Coree vervallen zijn, deselve met haer oorloghs joncken trachten te nemen, altijt met vuijle broecken onverrichter saecke sijn 'thuijs gecomen; mogen geen bloet sien, soodra alser eenige onder de voet vallen, stellent op een loopen; sijn seer afkeerigh van siecken ende voornamentlijck die smettelijck zijn, worden terstont uijt hare huijsen buijten de stadt ofte dorp daer sij woonen int velt in een cleijn huijsken van stroo daer toe gemaect gebracht, alwaer niemand bij haer comt ofte met haer spreeckt, dan diegene die op haer passen; dengene die daer voorbijgaet, sullen d'siecken aenspouwen; die geen vrunden hebben om haer hantreijckinge te doen, sullense liever laten vergaen, dan naer haer comen kijcken; de huijsen ofte dorpen daer eenige sieckte is, worden terstont met vuire staaken afgepaggert, ende [het] dack vande huijsen daer d'sieckte is vol do tacken geleijt tot een teeken vanden onbekende.
Wat voor handelinge daer gedreven wort, soo van vreemde natie als onder malcanderen, daer comt niemand om te handelen dan d'Japanders van 't eijland 't Suissina die aende Z.O. zijde inde stadt Pousan een logie hebben, die de heer van 't selve eijland toecomt, brengen daer peper, sappanhout [312], alluijn, buffels hoorns, harte en rochevellen, met meer andere waren, die bij ons ende Chineesen in Japan gebrocht worden, waer voor sij andere goederen ruijlen, die daer vallen en in Japan getrocken sijn; sij hebben eenige handeling (29) op Packin ende d'noorder quartieren van China, moetent al met paerden [313] over lant doen waerop groote oncosten vallen, daerom niet dan bij groote coopluijden gedreven wort; die van des Conincx stad op Packin reijsen ende weder comen, moeten op 't spoedigste drie maenden onderwegen zijn; de handeling onder malcanderen geschiet meest met stucke linde [314], elcq nae sijn waerdij, d'groote heeren ende coopluijden handelen wel met silver, maer de boeren en slechte luijden, met rijs en andere granen.
Dit lant voor dat den Tarter hem meester daer van maeckte was vol weelde en dartelheijt, deden niet dan eeten, drincken en alle dartelheijt aen te rechten, maer wort nu vanden Japander ende Tarter soo besnoeijt, dat bij quade jaren genoch te doen hebben den wagen recht te houden, door de sware tribuijten die sij moeten opbrengen, voornamentlijck aenden Tarter die gemeenlijck driemael sjaers comt om tselve te halen [315]; sij en weten niet meer dan van 12 landen ofte coninckrijcken waer van, nae haer seggen, China den keijser is, ende d'andere in vorige tijden aan hem tribuijt mosten opbrengen; dat nu ider sijn eijgen meester is, door dien den Tarter China besit ende de andere niet onder haer can brengen; den Tarter noemen sij Tieckese ende Oranckaij; ons lant noemen sij Nampancoeck [316], dat is gelijck Portugael bijde Japanders genaemt wort, van ons ofte Hollant en weten sij niet; die naem van Nampancoeck hebben sij van de Japanders; dese naem is meest onder haer bekent van wegen den toebacq, alsoo over 50 a 60 jaren, daervan niet en wisten; het drincken ende planten is haer vande Japanders geleert, ende het saet daervan eerst, soo de Japanders haer seijde, uijt Nampancoeck gecomen was, daerom nog veel bij haer Nampancoij genaemt wort, die daer nu soo sterck gedroncken wort, dat kinderen van 4 a 5 jaren 'tgebruijcken, ende nu ter tijt soo wel onder de mans als vrouwen, weijnigh gevonden worden diese niet en drincken; doen den tabacq daer eerst gebrocht wiert gaven voor yder pijp een maes silver ofte de waerdij daervan; Nampancoeck is bij haer voor een vande beste landen vermaert; haer oude schriften vermelden datter 84000 landen sijn, dog wordt bij haer maer voor een fabel geacht, seggen datter de eijlanden, clippen ende rutsen daeronder gereekent moeten sijn, dat de son in een etmael niet en can bescheijnen soo veel landen; wanneer wij haer eenige landen noemden, staken de spot met ons ende seijden dat het namen van steden en dorpen waren, doordien haer caerten niet vorder als Siam strecken.
Dit lant can sijn selven voeden, dat tot menschen nootdruft van nooden is, heeft overvloet van rijs en andere granen, cattoene en hennipe lijwaten; daer sijn mede veel zijwormen, dog en weten de zij niet wel te bereijden, om daervan eenige goede stoffe te maken; als mede silver [317], ijser, loot, tijgersvellen, wortel nise ende meer andere goederen; sij konnen haer selven met d'medecijn die daer vallen mede behelpen, maer wort onder de gemene man weijnigh gebruijct, alsoo d'doctoors bij de grooten in dienst sijn ende d'gemeene man tegen (30) d'oncosten niet wel mogen. Is van nature een seer gesont lant; de gemene man gebruijct de blinde ende waerseggers voor doctoors, wiens raet zij doen en volgen, 't sij met offeren op 't geberghte, aen rivieren, clippen en rutsen, ofte in afgoden huijsen den duijvel om raet te vragen; dit laetste wort nu soo niet meer gebruijct, alsoo den Coninck int jaer 1662 deselve altemael heeft laten afbreeken ende vernielen.
De maten, ellen ende gewichten, soo veel 't lant ende de coopluijden aangaet, sijn door 't geheele land eguael [318], maer onder de gemene man en slechte schachers wort met deselve veel valsheijt gepleegt, den uijtgever gemeenelijck te licht ende te cleijn, den ontfanger te swaer, en te groot bevonden, ende hoewel dat daer bij veele gouverneurs goede opsicht op wort genomen, kennen 't selve egter niet afbrengen, doordien yder sijn eijgen maet ende gewicht gebruijct; eenige munte is bij haer onbekent, dan kassies, die alleen op de grensen van China gangbaer sijn; 't silver geven sij bij 't gewichte uijt, sijn groote en cleijne stucken, gelijck het schuijt silver in Japan.
Het vee ende 't gevogelte datter is, sijn dese: paerden, koebeesten; stieren, die daer weijnig gesneden worden, sijnder met meenighte; d'lantman gebruijcken d'koebeesten en stieren om 't landt te ploegen, den reijsende ende coopman de paerden om haer goet te voeren; tijgers sijnder mede veel, waer van de vellen nae China en Japan gevoert worden; beere, harten, wilde en tamme verckens, honden, vossen, katten ende meer ander gedierte, veel slangen ende fenijnigh gedierte, swanen, gansen, entvogels, hoenders, oijevaers, reijgers, kraenvogels, arenden, valcken, achsters, craeijen, koeckoecken, duijven, snippen, fesanten, leeuwercken, vincken, lijsters, kievitten en kuijcken dieven, met meer ander gevogelte, dog alles in overvloet.
Sooveel haer spraeck, schrijven [319] en reekenen belanght, haer spraeck is alle andere spraaken different. Is seer moeijelijck om te leeren, doordien sij een dingh op verscheijde maniere noemen; spreeken seer prompt ende langhsaem, voornamenlijck onder d'grooten ende geleerde; schrijven op driederlij maniere, 't eerste ofte principaelste is gelijck dat vande Chineese ende Japanders, op dese wijse worden alle hare boecken gedruct, ende gesz, 't land ende de overheijt rakende, gesz tweede, Is [320] seer radt, gelijck 't loopent int vaderlant; wort veel bij d'grooten ende d'gouverneurs gebruijct om vonnisse in, ende apostille op recquesten te stellen, mitsgaders brieven aan malcandere te schrijven, alsoo d'gemeene man niet wel lesen can; het derde ofte slechtste wort vande vrouwen ende gemeene man geschreven. Is seer licht voor haer te leeren, doch connen daardoor alle dingen ende noijt gehoorde namen seer licht ende beter als met 't voorgaende schrijven [321]; dit geschiet alles met penseelen, seer vaerdigh (31) en rat. Sij hebben veel geschreven en gedructe boucken van oude tijden, daer op zij zulcken reguart nemen dat des Conincx broeder ofte prins des lants altijt 't opsicht daer over heeft; d'copije ende druckplaetsen [322] worden in veele steden ende vastigheden bewaert, om bij ongeluck van brant ofte andersints daer van niet geheel ontbloot te sijn; haer almenachen ende diergelijcke boecken worden in China gemaect, alsoo sij de kennisse niet en hebben om sulcx te doen [323]; sij drucken met houte platen, elcke sij vant papier is een bijsondere plaet; sij reekenen met lange houtjes gelijckmen met de rekenpen[ningen] int vaderlant doet; weten van geen coopmans bouckhouden, als sij yets copen teijckenen d'inkoop op en dan weder hoe veel sij daer van maken, treckent tegen malcanderen af en sien watter overschiet off te cort comt.
Wanneer den Coninck uijtgaet, wort van al den adel (in swarte zijderocken gecleet, hebben op haer bor[s]ten ende op den rugh een wapen ofte een ander geborduert figuer, met een grooten breeden riem an) gevolght; de ruijters ende soldaten die rantsoen genieten, trecken voor uijt, yder op 't fraeijste toegemaect, met veel vlaggen ende gespel op alderhande instrumenten, agter d'selve comt de guarde ofte lijff schutten vanden Coninck bestaende uijt d'principaelste borgers vande stadt, alwaer den Coninck tusschen sittende in een fraeij gemaect vergult huijsje gedragen wort ende dat soo stil dat men pas 't gedruijs vande menschen en paerden hooren can; even voorden Coninck rijt een secretaris of ander dienaer van sijn majesteijt met een beslooten cassje voor dengene die eenige versoeck aanden Coninck te doen hebben, 't sij dat haer van haer overheijt ofte imand anders ongelijck gedaen is, geen uijtspraeck van eenige rechters kennen crijgen, dat haer ouders ofte vrunden 't onrecht gestraft sijn ende andere apellen meer, welcke recqueste bijde luijden aen bamboesen gebonden worden ende bij haer agter een muer ofte pagger leggende worden opgesteeken ende bijde daer oppassende persoonen afgehaelt, den voornoemden secretaris ofte andere overgelevert, bij hem aanden Coninck tsijner thuijscomste, 't gemelte kassje overgelevert, om bij sijn Maijesteijt daer op voor 't laetst gedisponeert te worden, 'twelcq voorde uijtterste uijtspraeck gehouden wort, ende terstont sonder tegenseggen van imand ter executie gestelt; alle straten daer den Coninck passeert, worden aen wedersijde afgeslooten, niemand vermach eenige deur ofte venster open te doen ofte te laten, veel minder over eenige muer ofte pagger sien, soo wanneer den Coninck voorbij den adel ofte soldaten passeert, moeten met den rugh naer hem toestaen, sonder omkijcken ofte hoesten, waerom meest al de soldaten, met een houtie inde mont gelijck 't gebit van een paert loopen [324]. Soo wanneer den Tartarsen gesant comt moet den Coninck in persoon met alle d'groote heeren buijten de stadt hem (32) in halen en reverentie doen, hem convoijeerende tot in sijn logiement, wort meerder eere int inhalen ende uijtrijden dan den Coninck aangedaen, heeft alle gespel op instrumenten, springers ende buijtelaers voor hem loopen ende ijder sijn kunst al gaende doet; daer worden mede veel anticquiteijten die bij haer gemaeckt ofte versonnen connen werden vooruijt gedragen. Geduijrende sijn aenwesen in des Conincx stadt, is van sijn logement tot des Conincx hoff de straten met soldaten beset, ontrent 10 a 12 vadem van malcanderen 2 a 3 man die niet en doen dan briefkens die uijt het logement des Tarters comen malcanderen toe mannen, opdat den Coninck mag weten hoe 't met den gesant van stont tot stont gelegen is, in somma soucken maer alle middelen om hem te eeren ende wel te onthalen, ten respecte van sijn heer ende dat bij den gesant over haer geen dachten gedaen wort [325].
 Publiek Domein
|
|---|
| Deze bron (Hendrik Hamel/Journaal (1657-1659)) is (gedeeltelijk) afkomstig van Project Gutenberg.
Bronnen afkomstig van Project Gutenberg zijn in het publiek domein. |