Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Academia

← In­lei­din­ge over de Ico­no­lo­gia of Beel­de­spraek, van den Rid­der Ce­sa­re Ri­pa van Pe­ru­gie: […]

Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants (1644) door Cesare Ripa et al., vertaald door Dirck Pietersz Pers Academia, Oeffen-plaets der Geleertheyt door Giov. Zaratino Castellini, p. 1-4

De­co­ro. Acht­baer­heyt. Be­taem­lijck­heyt, fraye Wel­stand →

Uitgegeven in Amstelredam door Dirck Pietersz Pers.

[ 1 ]

ACADEMIA, Oeffen-plaets der Geleertheyt, van den Heere Giov. Zaratino Caſtellini.

EEn vrouwe in weerſchijn gekleet, bedaeghd van opſicht en van jaren, met goud gekroont, hebbende in de rechter hant een vijle, al waer boven op ’t handvatſel geſchreven staet, detrahit atque polit, dat is, zy neemt af en maeckt glad: hebbende in de ſlincker hand een krans, te ſamen gevlochten van laurier, klimop en mirten, waer aen twee granaet-appels hangen. Zy ſal ſitten in eene ſtoel, die geciert is met bladers en vruchten van cedren, cipres en eycken, als mede van olijftacken: deſe plaets ſal aen die ſijde ſtaen, daerſe metten elleboge nae toe leunt, een plaets die naaſt aen dees beeldenis is. Zy ſal ſitten in ’t midden van een ſchaduachtigh voorhof, en in een boomrijcke plaetſe van een hoeve, rontom met Platani of Arendoorn bomen. Voor hare voeten ſalſe hebben een hoop boecken, waer tuſſchen een baviaen ſal ſitten, die gekleet ſal zijn met weerſchijn van allerleye verwen, om de verſcheydene wetenſchappen uyt te drucken, die in een geleerde Academie worden verhandelt.
 Bedaeghd wort zy gemaelt, van wegen de volmaeckte en rijpe kenniſſe van de dingen die zy beſit, en waer van in dees ouder wort geſproken: als die de jeughdelijcke lichtvaerdicheyt, noch de ſufachtige ouderdom, niet is onderworpen; maer als eene die begaeft is met een vaſt gemoed, en een geſont oordeel.
 Datſe met goud gekroont is, geeft te kennen, dat wanneer ’t verſtand van den Academiſt zijne gedachten ſal voortbrengen, de welcke in ’t hoofd, of ſo Plato in zijne Timæus ſegt, in de verſtandelijcke deelen van ’t gemoed beſtaen, ſoo is ’t van noode dat die gefineert zijn als ’t goud, ten einde die op alle toutſen mogen proef houden.
 In de rechterhand heeftſe een vijle met de ſpreuck rontom, detrahit atque polit, dat is, zy neemt af en maeckt glad: want gelijck de vijle het yſer vijlt en te gelijck glat maeckt, den roeſt afdoende, dat het blinkende wort, alſo worden oock in de Academie alle overtollige wercken weghgenomen, verbeterende ’t gene gemaeckt is, ’t werck polijſtende en verlichtende: en daarom is ’t noodigh dat het geſtelt werde onder de vijle van een ernſthaftiger oordeel der Academiſten: en datmen doe gelijck Ovidius ſegt: [ 2 ]
 Ick ſal den vijl wat meer en ſtrenger nu gebruycken,
 En laten yder woord voor ’t oprecht oordeel duycken.
Waer over Quintilianus ſeyt dat de vijle het werck polijſt. En niet ſonder reden is Horatius in zijne Dichtkonſt gram, van dat de Latijnen niet ſulcken vlijt deden om haere wercken op te vijlen en te polijſten als wel de Griecken. Petrarcha klaegt oock daar over. En hier uyt wort kloecklijck geſegt, dat het werck noch de laetſte ſchaef of vijle moet hebben, om dat het niet ſchoon noch genoegh gepolijſt is. Waer van de Latijnen dit ſpreeckwoord hebben Limam addere, onder de vijle doen, op dat het overtollige werde afgedaen: want het gevijlde noemtmen glat.
 De krans is met Lauwer, Klimop, en Mirthe omvlochten, om dat deſe drie planten de Poeten worden toegevoeght, en dat door de verſcheyden manieren van Poeſie die in de Academie bloeyen. Overſulx behoort de Mirth aen een honighſoet Minnedichter, die met ſoeticheyt en bevalligheyt zijne minneſangen queelt: want de Mirth is een beeld van ’t vermaeck en de aengenaemheyt, en Venus is moeder van de Liefde. Oock ſeyt Nicander, dat Venus tegenwoordigh zijnde, terwijl het oordeel van Paris wierde uytgesproken, gekroont was met Mirth, om datſe haer ſoo aengenaem was. Waer over Virgilius ſingt,

Aen Bacchus paſt de druyf, de Mirth is Venus çier:

En Phœbus wort omkranſt met frissche Lauwerier.

En Ovidius, willende het feest van Aprilis ſingen, roept Venus aen, dat zy zijne hoofdſlapen mette Mirth wilde aenraecken, ten einde hy ze beter de Minnedeuntjes, die haer paſten, ſoude konnen ſingen.
 Met veyl of Klimop en met Laurier wierden alle Poeten ſonder onderscheyt gekroont, en hier mede wierde Pindarus gekranſt. Niet te min is de Klimop, in ’t beſonder, de vrolijcke Poeten toegepaſt, gelijck Ovidius, Propertius, en verſcheyden andere verhalen.
 De Laurier paſt meer den Helden-ſangers, die de daden der Keyſeren en Helden beſchrijven. En de Helden, die overwinners waren, zijn met Laurier gekroont geweeſt. En daerom ſtelt Apollo dieſelve tot een krans voor de verhevene en overwinnende Vorſten, en heylight hem dieſelve mede toe, als een Vader van de Poeten, zijnde een plante, die een ſeer hooge, aengenaeme, en ſoete ſtijl wel paſt. En om op te houden van te redeneeren, over deſe drie Poetiſche planten, ſalt genoegh zijn te ſeggen, dat Petrarcha te Romen, met drie kranſſen, van Laurier, Klimop en Mirth is gekroont geweeſt, gelijck Senuccius Florentin, zijn goede vriend, die als doen geleeft heeft, getuyght geſien te hebben.
 De Granaet-appels zijn beeldſels van de vereeninge der Academiſten, zijnde deſe appels van Pierio geſtelt tot een beeld van verſamelinge van volck en geſelſchap, dat in eene plaetſe by een vergadert is, en door wiens vereeninge zy behouden worden: en hierom waren zy Iuno toegeeygent, gelijckmen in vele medaglien kan ſien, alwaer Iuno Conſervatrix op geſtelt is. En om dat Iuno oock gehouden wierde voor een bovenſitſter der koningrijcken, ſoo wierd zy geſchildert met een Granaet-appel in d’eene hand, als een onderhoudſter van de vereeniginge der volckeren.
 De Academie ſal ſittende gemaeckt worden, om dat de oeffeningen van de Academiſten, gemeenlijck alſo geſchieden: hare cedren ſtoel ſal uytgeſneden zijn, om dat de cederboom voor een beeld van de gedurigheyt wort genomen, gelijck Pierius ſegt. Want dat ſelve hout verrot noch vermolſemt niet. Op welcke geduricheyt de Academici oock opſicht behooren te hebben, op datſe haere wercken wel geſchaeft en gevijlt voor den dagh mogen brengen, op dat zy de Cedren, dat is, de eewigheyt mogen waerdigh zijn. Plinius ſeyt, dat als eenigh ding met het ſap of met oly van Cedren is nat gemaeckt, dat het van de motten of wormen niet ſal geknaeght worden: gelijck men van de boecken van Numa Pompilius verhaelt, diewelcke 535 jaeren daer nae op den bergh Ianiculus van Gneus Terentius, terwijlen hy zijn land omſpitte, gevonden zijn. Waer over eener ſeyde, ’t zijn dingen die den Ceder waerdigh zijn, dat is, die in eeuwiger geheughniſſe behooren gehouden te worden. En daerom ſneden zy dieſelve in Cipreſſen, zijnde oock onverderflijck als de Ceder, gelijck mede de Eycke voor de geduricheit en derſelver kracht genomen wert. Te meer paſt mede de Eycke daer toe, om dat in de Capitolijnſche Agonalen, die van den Keyſer Domitianus ingeſtelt [ 3 ]zijn, de overwinners derſelver ſpeelen, met eycken lof gekroont zijn geweeſt, gelijck mede de kamerſpeelders, cytherſpeelders en Poeten. Waer van Martialis, Iuvenalis, en Scaliger over Auſonium, wijtloopiger verhael doen.
 De Olijf om datſe altijd groen is, wort oock voor de geduricheyt genomen, ’t welck Plutarchus in zijn Gaſtmael aldus verklaert, d’Olijf, Laurier en Cypres worden door hare vetticheit en hette bewaert en onderhouden, gelijck mede de veyl of klimop. En worden deſe ſeer nae aen ’t beeld van de Academie geſtelt, weſende een plante, diewelcke van de Poeten, Pallas is toegewijt. Door Minerva, die uyt het hoofd van Iupiter is geboren, wort afgebeeld de aert en levendicheyt des verſtants, wijſheyts en kenniſſe, ſonder welcke noodwendige gaeven, niemant een Academist kan weſen, want wie daer van berooft is, die wort geſeyt, ſulx te doen Craſſa Minerva, dat is, plomplijck en ſonder kenniſſe of wetenſchap: gelijck ’t selve van Horatius en Cicero dickwijls gebruyckt is. Als of zy wilden ſeggen, ghy ſult niet doen of ſpreeken, waer in de Nature tegen u verſtand, of de gunſte des hemels, ſtrijt: gelijck eenige braeve geeſten, die willende den Academiſt en Poeet naebootſen, raepen hier en daer eenige dichten, doch ſonder kenniſſe of aert uyter Natuure daer toe te hebben, niet eens denckende, hoe zy meer ſpreken, hoe zy haere onwetenheyt meer aen den dag brengen. Soo is ’t dan van node, voor die daer begeert een onſterflijcke naeme van een wijs Academiſt te hebben, dat hy ſich voede mette vrucht van de Olijve, dat is, dat hy beſigh zy, om de wetenſchap van Wijſheyd en kenniſſe te verkrijgen, door nachtwaecken en naerſtige oeffeninge: waer van de Olijve een beeld is. Want onder den Studenten wort dit ſpreeckwoord gevonden, plus olei quam vini, als dat hy meer in oly als in wijn heeft verteert. Verſtaende dat hy meer naerſtigheyt en ſloverie mette ſinnen heeft gedaen, om de wetenſchappen te verkrijgen, als met wandelen, ſlempen, of andere dertelheden. ’t Ander ſpreeckwoord, oleum & operam perdere, paſt op die gene, dewelcke alle haere tijd en moeyte aenleggen, in dingen daerſe noch met eere noch met voordeel konnen uitgeraken. Waer over S. Hieronymus ſeyt, hy heeft den oly en koſten verlooren, diewelcke den Os totten balſem ſent, ſprekende dit van die gheene, diewelcke ſich onderſtaen ſodanige perſoonen te leeren, die bot van verſtandt, en quaedt van begrijp zijn, om de wetenſchappen te vatten. Welcke wetenſchappen verkreghen worden met naerſtigheyd en arbeyt, die in deſe plaets, door den Olyf, zijn uytgebeeld, wiens blaeders ſcherp en bitter zijn, gelijck oock de vrucht is, wanneer die voortkomt, doch rijp zijnde, wort die ſoet en aengenaem, gevende een lieflijck ſap: een beeld van arbeyd en van geduyrigheyt, als ’t welke de lichaemen van ’t verrotten en bederven bewaert: alſo is oock de wetenſchap eerſt bitter en ſcherp door den arbeyd en naerſtigheyd, diemen moet doen om dieſelve te verkrijgen, doch rijp en volwaſſen zijnde, dat is, de wetenſchap verkregen hebbende, ſo proeftmen de vrucht met overgroot vernoegen, en mette geduyrigheyt van een goede naeme, die ſich dan de ſtudent te gemoed voerende, ſoo verheught hy ſich in ſijnen arbeyd, als mede inde vrucht en in’t genoegen, die hy vande wetenſchappen hoopt te verkrijgen.
 Zy ſal midden in een ſchaduachtigh en boſchachtigh hofken, in een hoeve, ſitten, mette Platani of Arendoorn-bomen rontom haer, gelijck Plinius dieſelve int ii boeck aen’t i capittel beſchrijft, ter gedachteniſſe van de eerste Academie, diewelcke aengevangen is, op de hof-ſteede van eenen Edelman Academus: in wiens lieflijcke hoeve, niet verre van Athenen leggende, de Platoniſten vergaederden met haeren Godlijcken Plato, om met hem te redeneren vande Platoniſche wetenſchappen: gelijck ſulcx D. Laertius in’t leven van Plato verhaelt. En Carolus Stephanus ſeydt, dat dat-ſelve boſch duysent ſchreeden van Athenen is geweeſt; ſoo dat de Academie haer oorſprong buyten op ’t land heeft gehadt; maer haere naeme heeftſe van den Edelman Academus verkregen. Doch dit dient te weeten, dat de ſecte en de vergaderinge der deughtſaeme by de oude in driederley wijſe zijn onderſcheyden geweeſt, te weeten, nae de manieren, nae de plaetſen, en nae de eygen naemen der perſonen. Van de ſchandige manieren ſijn de navolgers van Antiſthenes Cynicus, de hondſche genaemt geweeſt, want zy hadden voor een gebruyck, [ 4 ]eens anders leven en arbeyd met hondſche en bijtachtige tanden te verſcheuren, ofte zy ſchaemden ſich niet, als de honden, haere minne-luſten in ’t openbaer te pleeghen, gelijckmen van Crates en van Hiparchia de philoſophinne, de ſuſter van Metroclus, by Laertium magh leſen. Van de eerbaere manieren zijn de naevolghers van Ariſtoteles, peripatetici of wandelaers ghenaemt gheweeſt, om dat zy voor een gebruyck hadden, al wandelende te diſputeeren en redenkavelen. Vande publijcque of openbaere plaetſen, hebben deſe haeren naeme verkreghen, die genaemt zijn geweeſt nae de Steeden, als de Elienſen, Megarenſen en Cirenaiſche. En van de gemeene plaetſen de Stoici, diewelcke eerſt Zenoniſche, nae haeren overſten Zeno genaemt zijn. Maer van die tijd af, om ſich ſeecker te ſtellen voor de ſchandlijcke daeden, begoſt deſe Zeno, in ’t portael van Athenen, alwaer 1430 Burgeren waeren doodgeſlagen, te reedeneren en zijn aenhang te verſamelen, diewelcke Stoici genaemt wierden, nae ’t woord Stoa, ’t welck een portael bediet: waer-over die ghene Stoici genaemt zijn, die in dat ſelve portael verkeerden: ’t welck daer nae, met ſeer ſchoone ſchilderyen, van dien vermaerden ſchilder Polignorus, is verciert geweeſt. Van de perſoonen zijnſe oock genaemt geweeſt Socratici, Epicurei en andere, nae de naemen van haere meeſters. En alſo de naem van Academie, gelijck geſeyt is, van den Heer Academus af-komt, alwaer de Platonici de eerſte vergaderingen hebben gehad: ſoo zijn alle vergaederingen der deught en geleertheyt, daer nae Academien, jae tot deſen tijd toe, genaemt gheweeſt: En worden als nu in een vierde maniere gebruyckt, te weten tot verkieſinge van een naeme die hooghmoedigh, eerſuchtigh, dapper, ſtatigh, vol vreemde grillen en ſpottigh is. En ſoo wort deſe naeme, by onſen tijde, meeſten-deel gebruyckt. En om de uytlegginge van onſe beeldeniſſe te volgen, ſeggen wy, dat de veelheyt der boecken, die voor haere voeten leggen, grootelijcx vereyſcht wort, weſende dit het voornaemſte wit van den Academiſt, verſcheydene boecken te leſen en te herleſen, om tot veelderleye kenniſſe te geraecken.
 Den Baviaen maecken wy datſe by Academie en tuſſchen de boecken ſit, om dat dieſelve van de Egyptenaers voor een beeld vande konſten gehouden wierde: En daerom heylighden zy dienſelven aen Mercurius, die de eerſte vinder vande konſten en letteren geweeſt is, gelijck Pierius ſegt; want wie ſijn plicht van een geleert Academiſt, wil oeffenen, moet gestadigh in de konſten en wetenſchappen beſigh zijn, diewelcke dapper toewaſſen door het geſtadigh verkeeren op de Academien.