Rijmbijbel/Rechters

Jozua 1 Koningen

f41v

7040

Mar na dien des siit gewes

Hadden si rechters over heme

Na iosue als ict verneme

Vrageden si onsen here des

Biden rade van fines

7045

Wie soude siin haer leedsman

Iegen tvolc van canaan

Hi seide tgeslachte van iudas

Nochtan want men dat waerheit was

Dat calef was haer hoeftman

7050

Mar want hi onlange daer an

Was ende hi siin leven liet

Sone es hi getellet niet

No met rechters no met hertogen

f42r

Also als wiit merken mogen

7055

Die van symon ende van iudas

Voeren te gadre als ict las

Iegen den here van beset ^[1]

Ende begrepene in haer strec

X∙M man sloegen si in die stede

7060

Den here sloegen si oec mede

Som die hande ende tie voete

Doe seide hi aldus onsoete

Ben ic met rechte begaer^[2]

Want aldus gedanc daer

7065

Dedic wilen in minen dagen

Lxx coninge die lagen

Onder mine tafle ende crumen aten

Met hem voer si achter straten

Ende wonnen iherusalem met brande

7070

Daer lieten si sonder voete ende hande

Adombeseth ende hi bleef doot

Mar dat verstaet al bloet

Dat si iherusalem niene besaten

Want david alreerst hare straten

7075

Danen iagede die iebuseen

Ende droeger crone alst wel sceen

Iudas gheslachte wan ascalon

Gasen ende oec acharon

Mar die woenden in die dale

7080

Mochtmen niet verwinnen wale

Met wagene die an beiden siden

Met zekelen^[3] tvolc ontwee sniden

Hadden si so bewaert dat lant

Dat siit hilden metter hant

7085

Die ghene die geboren waren

Van ietro moyses sweer te waren

Enten volke volgede mede

Om dat si hem die beste stede

Indie woistine wisen souden

7090

Daer si best logieren wouden

Ende des geloefde hem moyses

Van den besten des siit gewes

Te goedene int heilige lant

Dies so voer hi altehant

7095

Wonen onder iudas geslachte

Die beesten wonnen daer met crachte

Dese so hieten siney^[4]

Beniamins kinder woenden daer bi

Ende voeren te iherusalem

7100

Ende maectent eygiin onder hem

Die iebuseen oec also wel

Effrayms kinder voeren in betel

Dat lusa^[5] hiet menighen dach

Eer iacob daer die ledre sach

7105

Die stede belagen si dan

Daer sagen si vortcomen ∙i∙ man

Dien vingen si ende seiden sech ons dat

Hoemen best comt in die stat

Wi sellent di lonen utermaten

7110

Hi wiset hem hine dorst niet laten

Also wonnen si die stede

Vele wonnen si daer den man mede

Makeden si rike ende lieten varen

Ende ontliifden niet te waren

7115

Als hem god hiet tvolc van chanaan

Mar si hildense al eygine man

Also daden al die gheslachte

Doe si tlant wonnen met crachte

Hadsise liever eygin dan doot

7120

Al wast dat hem god verboet

Ende wonnen tlant ende worden rike

Ende so weldich sekerlike

Dat si der wet vele ontvochten^[6]

Enten wapine niet en dochten

7125

Doe sende god ∙i∙ stic daer na

Sine ingel in galgala

Doe tvolc van israel daer quam

Voer hi danen als hi ware gram

Dat hi wilde tere ander stede

7130

Ende die liede volgeden mede

Daer verweet hem onse here

Dat goet entie grote ere

Die hi hem dede daer te voren

Ende dat si hulde hadden gesworen

7153

Metten volke van chanaan

Ende laet daer toe bliven dan

Hare outaere al onghebroken

Iegen twort dat god heeft sproken

Des sellen die afgode van den lande

7140

U noch siin te groter scande

Dies weende tvolc al gemene

Dies hiet die stat dal van wene

Si gingen thuus ende menich iaer

Dienden si gode daer naer

7145

Tote dattie oude waren doot

f42v

Die hadden gesien twonder groot

Dat god dur hem heeft hedaen

Na hem eist anders vergaen

Andre liede quamen daer naer

7150

Die die miracle hadden onmaer

Die god dede voer hare daghen

Om datsi se niet en sagen

Si daden iegen gods gebod

Ende anebeden astaroth^[7]

7155

Ende baal oec namen si te wive

Der heidine kinder die keitive

Dies balch hem god van desen dingen

Ende lietse teygindome dwingen

Van surien die coninck chusan^[8]

7160

Die sere dwanc vii iare die man

Doe riepen si anden gode genaden

Ende hi gaf hem tharen staden

Calefs broeder othoniel

Diese verloeste harde wel

7165

Want god halp mede den man

Dat hi verwan den coninc chusan

Dus hadden si ruste ∙xl∙ iaer

Ende othoniel starf daer naer

In othniels tiden so was

7170

Cadmus coninc siit seker das

In teben dat in grieken staet scone

Ende in creten droech crone

Na othoniels dode wet wel

Mesdaden die van israel

7175

Ende gheselerse^[9] in quat heerscap

Eglon die coninc van moab

Entie van amon ende van amalech

Die haddense in haer strec

Over die iordane sii nsi comen

7180

Ende hebber vele tliif genomen

Haer afgode setten si daer na

Upten berch van galgala

Eglon maecte ∙i∙ sale goet

Te sinen doene daer ierico stoet

7185

Dat volc was xviii iaer

In sine bedwanghe harde swaer

Doe riepen si an gode genaden

Die hem ∙i∙ twest^[10] heeft beraden

Ayoth van beniamins geslachte

7190

Die even vele hadde crachte

In elke hant nu merket wel

Doe senden die van israel

Bi hem den coninc eglon giften

Ayot maecte horic dichten

7195

∙I∙ cort sweert dat hi decken mochte

Onder hem waer dat hiit brochte

Hi gordet up die rechter side

Der giften was die coninc blide

Die ayoth voer hem heeft geset

7200

Eglon die coninc was sere vet

Ayoths gesellen gingen dane

Ende hi gebrochtse inden gane

Mar hi dede hem saen ten kere

Ende hi seide coninc here

7205

Ic sprake u garne in stilre hale

Doe rumden zie altemale die zale

Eglon stont up altehant

Daer nam ayoth die rechter hant

Ende trac ut siin swert aldare

7210

Ende stac eglon dur siin smare

Daer liet hiit steken ende viel doot

Ayoth die dore vaste sloot

Ende liep achter uut ende ontran

Eglons knapen ende sine man

7215

Braken in alst hem verdroot

Ende vonden hare here doot

Ayot die quam onder die sine

Ende blies met ∙i∙ busine

Die van israel volgeden hem ane

7220

Ende belagen die iordane]

Ten gewade daer mense leet

Int lant van moab ghereet

Daer sloegen si tien tiden

Die viande die waenden liden

7225

xii dusent man ute moab

Aldus nederde haer heerschap

Doe ruste haer lant lxx iaer

Ende ayot die starf daer naer

Na ayots tiden des gelovet

7230

Was proserpina gerovet

Van ortus den coninc van molosen^[11]

Daer si lesen souden rosen

Hi hadde ∙i∙ hont hiet tribarnus

Die groot was ende wachte thuus

7235

Pirotmus hi dede pine

Om te rovene prosperine

Als datten tribarnus beet

f43r

Dat was sinen gesellen leet

Theseuese dat mogedi weten

7240

Theseus die ware verbeten

Ne harde ercules gedaan

Die hem quam te helpe saen

Frixus ende hellus zuster ende broeder

Ontvloen hare stiefmoeder

7245

Ende tros^[12] was in dardania^[13]

Coninc daer troyen hiet na

Parcius die versloech

Gorgonen die liede genoech

Met hare scoenheit dede ontliven

7250

Daer die poeten vele af scriven

Oec waren in othoniels stonden

Favelen eerst warven vonden

Sanger was rechtre daer naer

Mar hi levede mar ∙i∙ iaer

7255

Tien tiden wilden die filisteen

Israel scoren over een

Mar sanger halphem uter noot

Ende sloeger vi.m^[14] doot

Allene selve metter vaert

7260

Met ∙i∙ coutre^[15] sonder swaert

Echt daden si na sangers doot

Dien van isrel anxt groot

Ende god lietse dwingen dan

Iabin^[16] den coninc van chanaan

7265

Die in asor coninc was

Siin marscalc^[17] was sizara^[18]

Dese hadde tvolc ∙xx∙ iaer

In bedwanghe harde swaer

Doe riepen si up gode met sinne

7270

Tien tiden was ∙i∙ profetinne

Hiet delbora ende woende in effraym

Soe riep barach^[19] van neptalim

Haren man ende seide god

Die gebiet di dit gebod

7275

Leet te montabor diin here

Ende setti daer ter were

xx∙M nem metti man

Van zabulon ende van neptalim dan

God sal di geven sekerleke

7280

Bi dat fison^[20] loept die beke

In diin hande syzaras

Barach sprac in doe niet das

Du en wilt selve met mi varen

Ic doe sprac delbora te waren

7285

Mar ∙i∙ wiif sal hebben die ere

Cysaras quam die niemere

Dat dat here ware in porte

Ten berghe waert van taborte

Hi versamede haestelike

7290

Tote fyson uptie beke

xxx∙M gewapent man

Ende ∙x∙M∙ ridders daer an

Ende ∙ix∙M∙ wagene die striden

Met sekelen an beiden siden

7295

Ende andre wagene wiens wondert

Met hem xxi hondert

Delbora seide tote barach

Ganc neder up desen dach

Sal di god geven syzaras

7300

Hi daelde ende al dat met hem was

Delbora stont ende bat

Upten berch in ∙i∙ stat

God gaf cyzare enen vaer

Enten sinen die waren daer

7305

Wint hagel ende regen

Ende blexeme volgede hem iegen

So dat tie slinghere entie bogen

Hem no clene no groot ne dogen

Sulc viel vanden wagene up daerde

7310

Sulc wart vertorden^[21] onder die paerde

Dus dede hem al there ter vluch

Cysaras vlo dor die vrucht

Aldaer daer abner tyneus^[22]

Woende ende siin wiif was thuus

7315

Abner was comen van ietro

Ende was daer gegoet also

Onder dat volc van israel

Abners wiif hiet iabel

Hi hadde vrede mit iabin

7320

Cyzaras die vlo daer in

Ende bad datmenne decken soude

Oec seidi dat hi drinken woude

Si gaf hem melc ende hi sliep vaste

Doe dor sloech soe haren gaste

7325

Met ∙i∙ hamer ende naghelden daer

Iegen die erde dat es waer

Met ∙i∙ yserinen naghele

Iael betekent die benagele

Entie scone maget marie

f43v

7330

Cysaras ende sine partie

Dats lucifer ende sine scare

Die verwonnen siin bi hare

Die naghel mag bedieden mede

Die slotel van haer reynichede

7335

Daer soe den duvel mede verwan

Die melc die iael gaf den man

Dat es ihesus menschede

Die luciferre brochte mede

Die hamer daer soe mede sloech

7340

Gheliict den cruuce genoech

Bi marien reynichede

Ende bi ihesus menschede

Ende bi den cruce es openbare

Ghesconfiert dat duvels scare

7345

Daer na quam barach

Iael togede hem waer hi lach

Doot daer hi also liep naer

Aldus seide delbora waer

Dat ∙i∙ wiif soude hebben den seghe

7350

Barach lede there in weghe

Iegen iabin ende siin here groot

Dien sloechi aldaer te doot

Ende asor sine hoeftstede

Veldi altegader mede

7355

Barach ende delbora

Songen ende loefden gode daer na

Die so dicke ende so wel

Bescudde die van israel

Doe waren si in vreden daer naer

7360

Sonder vechten ∙xl∙ iaer

Apollo was in delborans tiden

Die die heidine lange siden

Anebeden in menich lant

Hi was eerst die harpen vant

7365

Entie visierde eerst visike^[23]

Dat was ∙i∙ wiisheyt rike

Esculapis vantse oec siin sone

Met ere blexeme was die gone

Verbernet ende sine boeke mede

7370

Dus bleef die behendichede

Verloren wel ∙v∙C∙ iaer

Tote datse ypocras vant daer naer

Tien tiden maecte ylus^[24] som^[25]

Van troyen den thor ylom^[26]

7375

Tien tiden sloech doot parcius

Dien coninc acriseus

Ende tconincrike maecte mede

Tote nic in die oude stede

Datte margos was

7380

Also als ict bescreven las

Anderwarf misdede sere

Israel iegen onsen here

Doe hiet hise dwingen dan

Den lieden van madian

7385

Entie van amalec dats waer

Diese dwongen vii iaer

Elcx iaers verheretsi^[27] dat coren

Entie beesten als wiit horen

Doe riepen si an gode genaden

7390

Ende hi heeft hem beraden

Met ∙i∙ prophete die hem saen

Vermaende wat hem was gedaen

Van gode diese node liet

Mar si en wilden horen niet

7395

Doe quam dingel van hemelrike

Tote ∙i∙ man die was rike

Ende hadde ∙i∙ sone hiet gedeon

Hi dorschede coren om dit doen

Dat hire ter noot bileven soude

7400

Dingel seide die gods houde

Si metti starcx meniger manne

Gedeon antworde danne

Iof god met ons ware twi

Ware ons ongeval dus bi

7405

Die ingel seide nu vare

Ic geef die cracht ende sende di dare

Dattu tvolc van madian

Te doot slaes als ∙i∙ man

Ghedeon hilten over man

7410

Ende seide sceet niet van dan

Eer ic weder mach tote di comen

Hi heeft ∙i∙ hoekiin^[28] genomen

Ende zoet^[29] ende brochter mede broot

Den hingel hi die spise boot

7415

Dingel hiet hem over een

Dat hise leide up ∙i∙ steen

Ende hi tsop daer up gieten soude

Mar die ingel als hi woude

Hadde ∙i∙ roede na mans wise

7420

Ende die stac hi an die spise

Een vier quam daer uten stene

f44r

Diet al verbernede groet ende clene

Metien ontvoer hi metter vaert

Gedeon die wart vervaert

7425

Ende riep wat sal miin gescien

Dat ic den ingel hebbe gesien

Onse here seide vervaerdi niet

Snachts geboet hi hem ende hiet

Dat hi brake den outaer

7430

Die siin vader maecte daer

In balaams eer des afgods

Gedeon ontsachem sgebods

Ende deet nachts dat hem god geboet

Dages wartment geware al bloet

7435

Entie liede vander stede

Seiden ioasse dat hi dede

Sinen sone bringen vort

Latene sterven dor dese wort

Hi sprac wildme berechten al

7440

Ea hi^[30] god wreke hem baal

Dus lietent bliven gene man

Ende amalech ende madian

Destruerden israel

Ende lagen int dal van israel^[31]

7445

Die heilige geest quam in gedeon

Hi ontboet tvolc van zabulon

Van manasse ende van neptalim

Ende van aser quamt tehim

xxxii dusent in dien dagen

7450

Selven quam hi up ∙i∙ wagen

Ende eeschede van onsen here

∙I∙ tekin dor siins selves ere

Een vlies leide hi uptie aerde

Ende bad gode dor sine waerde

7455

Dat die dau quame in dat vlies

Entie aerde niet hadde dies

Dit dede god dor sine bede

Ten naesten dage so dede hi mede

Dies daus daer uut vol ene scelle^[32]

7460

Echt so bad die degen snelle

Des anders dage dat die vacht

Droge bleve bider gods cracht

Entie erde bedauwen soude

So mocht si vechten als die boude

7465

Dit dede god dor hem openbare

Dat hi seges seker ware

Dat vlies dat sachte es ende wit

Dats die lichame onbesmit

Vander reynre maget marien

7470

Die alle tongen benedien

Die dau die vallet heimelike

Uptie erde van hemelrike

Als dede in dat vlies

Dats ihesus siit seker dies

7475

Die heimelike in hare quam

Ende gaf hare ende niet en nam

Meer suverheden dan soe hadde eer

Ende heilichse embermeer

Gedeon porrede metter scare

7480

Mar god seide al openbare

Du heves te vele volcx met ti

Si en sellen niet seggen dat bi mi

Dese dinc aldus gesciede

Roep openbaer voer die liede

7485

Wie so int herte es vervaert

Hi kere ende ga weder thuus waert

Om dit wort ontkeerder dan

xxii dusent man

Doe blevet ∙x∙M∙ mede

7490

Echt seide god daer ter stede

Noch es te vele volcx metti

Leetse te watre hoer na mi

Die twater lapen als die hont

Oft metter hant werpen inden mont

7495

Hout die metti di die siin coene

Dit was gedaen van gedeone

Ende hem blever ccc man

God seide hout di hier an

Met desen sal ic in diin strec

7500

Madian geven ende amalec

Dit volc nam hi ende spise ten sinen

f44v

Ende ghinc henen met businen

Ten wighe waert met sine cracht

God seide hem in der selver nacht

7505

Ganc in die tente van madian

Du ende diin sone faran^[33]

Ende hore wat die viande spreken

Tharte dat di nu dinct breken

Van vrese sal verbouden dan

7510

Gedeon horde ∙i∙ man

In die tente sinen gesellen

Daer hi stont ∙i∙ droem tellen

Hi seide mi dochte dat ic sach

∙I∙ gerstiin koekelkiin daer ic lach

7515

Indasschen ent nieman eten mochte

Ende onse tente ondersochte

Ende quam ter tabernaclen toe

Dat vel daer ter erden doe

Dandre spelde daer siit horen

7520

Gharste dats ∙i∙ onwert^[34] coren

Ende onwert volc es van israel

Gedeons gheslachte also wel

So es in israel onwaert^[35]

Dit bediet gedeons swaert

7525

God hevet volc van madian

In sine hant gegeven dan

Dit horde gedeon ende neech gode

Ende was te sinen wederbode^[36]

Ghawi seithi ons heeft gegeven

7530

God alle die in tenten leven

In drien scaerde hi se tehant

Ende gaf hem in die rechter hant

Businen ende el ne geen swaert

Die luchterhant was bewaert

7535

Met laghelen^[37] ende daer in lecht

Hort hier wonderlic gevecht

Gedeon sprac alle coninc so heet mi

Te midnachte so gingen si

Te iii steden int getelt

7540

Die lage braecsi met gewelt

Doe bleef hem in die hant dlecht

Doe bliesen si lude echt

Si riepen ons heren swaert

Ende gedeon die wart vervaert

7545

Tvolc stont up met genende^[38]

Nieman was die andren kende

Ende menich sloechet andren doot

Doe vlo daer enen scare groot

Mar doe gemoete him

7550

Van manasse ende van neprahim

Ende van asor die waren gekeert

Daer wart madian onteert

Oec gemoetse effrayms geslachte

Ende sloegense onsachte

7555

Ende ∙ii∙ coninghe daer si quamen

Oreb^[39] en zeb^[40] hiet si bi namen

Dat dit te gedeone quam

Daer brochtsi thoeft ende waren gram

Ende seiden twi hadstu onwaert

7560

Ons tontbeidene te wighe waert

So scone antworde hi hem allen

Da si den moet lieten vallen

Gedeon leet die iordane

Ende volgede met ccc ane

7565

Doch dat si quamen te sacot^[41]

Aldaer so bad hi broet dor god

Anders mochti niet volgen na

Zebe^[42] ende salmana^[43]

Die voren waren met hare scaren

7570

Ende siin volc was moede te waren

Mar si bespottene als liede fel

Also dede tvolc van sanuel^[44]

Mar salmane ende sebe

Metten haren dese tve

7575

Lagen tesamen in een dal

Ende waenden siin ontgangen al

Met hem xv dusent man

Dus hadden si verloren dan

∙C∙ ende xx dusent mede

7580

Gedeon quam daer ter stede

Ende al dat here wart ontdaen

Ende die ∙ii∙ coninghe gevaen

Teerst dat hi te sarot quam

Lxxii man hi daer nam

7585

Der bester ende deetse slaen met dornen

Omme dat sine daden vertornen^[45]

Den hoeft tor van sanuel

Veldi ende sloech tvolc also wel

Teerst dat hi quam in siin lant

7590

Vragede hi den coningen altehant

Hoe waren die man gedaen

Die ghi in thabor daer verslaen

Sie seiden recht na diin ansciin

f45r

Hi seide het waren die broeder miin

7595

Doe seidi tot sinen oudsten sone

Slachse bede doot die gone

Ne dorste want hi was bloet^[46]

Gedeon hi sloechse doot

Doe seiden die van israel

7600

Wes onse here du best werdich wel

Hi sprac in does niet

Doet mi ∙i∙ dinc of ghiit gebiet

Gheef mi die goudine ooringhe

Van dien rove sonderlinghe

7605

Daer af maecti seit men vor waer

In effra^[47] sine port aldaer

Outaer ende tabernacle mede

Daer his swaerlike an mesdede

Ende na aarons gewade cleder

7610

Dies hadden god vele te leder^[48]

Wantmen maecte niewer doe

Sacrifitie dan in syloe

Daer gods tabernacle was

Gedeon die hadde als ict las

7615

Lxx kinder bi sinen wiven

Ende enen bastart die ontliven

Sident sinen broeder dede

Als ghi horen selt ter stede

xl iaer was gedeon here

7620

Die wile stont tlant in sine ere

Tyeren datmen surs hiet siden

Was gemaect in gedeons tiden

In dien tiden was dedalus

Daer wi af lesen dus

7625

Dat hi maecte van metale

Voghele ende deetse vliegen wale

Met ∙i∙ wel wonderliker zaken

Hi was die eerste die leerde maken

Beelden met verschedene voeten

7630

So stille ontvlo hi den onsoeten

Minose dat selc seide die loech

Dat hi met vederen ontvloech

Van manasse was hi geboren

Die goede gedeon als wiit horen

7635

Doe gedeon was verstorven

Die van israel verworven

Die gramschap gods want bi na al

Anebeden si den afgod baal

Oec en dede nieman ghinder

7640

Doget van gedeons kinder

Abimalech^[49] siin bastaert

Ginc harde saen te cysem^[50] waert

Danne siin broeder was geboren

Doe seidi wildi mie horen

7645

U maech wetic wel dat ic ben

Segt den lieden van cysem

Weder so es u beter ∙i∙ here

So u si lxxii dwingen sere

Die alle siin gedeons kinder

7650

Also behilt hi se ginder

Dat si hem swoeren up baal

Hulde die van cychem al

Ende gaven uten monstre^[51] mieden

Daer mede huerdi arme lieden

7655

Ende sloech alle sine broedere doot

Sonder^[52] datter hem ∙i∙ ontscoet

Die was geheten ionatan

Die van cychem alle die man

Maectene coninc in hare stat

7660

Mar over waer verstaet wel dat

Teldemen met de rechters gemene

Want siin rike was so clene

Doe ionatan dat hadde verstaen

Verweet hiit van cychem saen

7665

Dat si alle gedeons kinder

Doot hadden mere ende minder

Ende here gemaect sinen bastaert

Daedi dat ghi sculdich waert

So gesciede u goet ende recht

7670

Ende sidi misdadich echt

God moet up u wreken also

Met desen worden hi ontvlo

Abimalech was here daer iii iaer

Mar die van cysem daer naer

7675

Die staken alle uter stede

Want hi roef up hem dede

Doe quamer ∙i∙ ende hiet gaal^[53]

Ende sprac wildsi hem dienen al

Hi woude abimalech verslaen

7680

Doet abimelech hadde verstaen

Quam hi met lagen vor die stede

Ende gaal quam uut met volke mede

Mar abimalech die verwan

Gaal ende cychem nochtan

7685

Wan hi ende sloech alle die liede doot

f45v

Oec brac hiit al clene ende groot

Ende saiede mit soute die port

Doe vlo al tvolc weder ende vort

In baals kerke dode hise oec

7690

Beide in viere ende in roec

Dusent man verloren tliif

Sonder kinder ende wiif

Die men niet ne telde ginder

Dus wrac god gedeons kinder

7695

Abimalech belach tebes^[54]

Maer daer inden middel es

∙I∙ vast huus daer si in vloen

Sine hadden anders were wat doen

Doe stac hi an den tor brant

7700

Mar ∙i∙ wiif warp altehant

∙I∙ stic van ∙i∙ moelenstene

Up siin hoeft dat niet was clene

Dat hem die hersen scorde ontwe

Doe hem die doot dede so wee

7705

Riep hi ∙i∙ sine seriant

Slach mi selve doot te hant

Datmen niet tie^[55] den wiive

Dat soe mi roefde van den live

Dus sloegen siin seriant te doot

7710

Dat was ∙i∙ plaghe groot

Na abimalech so was

Cola^[56] rechter als ict las

Hi berechte xxii iaer

Dlant in vreden dat es waer

7715

Van isacker was hi geboren

Hi starf als dandre daer te voren

In sinen tiden gelooft mi des

Verwan die degen ercules

Antheuse den degen coene

7720

De lafiten^[57] ende centauroene

Die vochten indien tiden mede

In troien staet die wonderlichede

In diescht^[58] ghescreven hare striit

Die wille vint daer lesens tiit

7725

Tien tiden wart troien verloren

Van ercules den degen vercoren

Wart verslegen leomedon

Inden striit was thelamon

Ende piramus maecte die stat weder

7730

Daer soe was gevallen neder

Ende droech crone in die stede

Theseus verwan oec mede

Minotauren ende maecte rene

Van eygidomme die van athene

7735

Doe cola doot was daer na

Was rechtre ∙i∙ ioan^[59] xx iaer

Van manassen geboren

xxx sonen hadde hi vercoren

Ende makerse princen van xxx steden

7740

Daer na starf hi in vreden

Tien tiden roefde van athenen

Theseus der scoenre helenen

Mar castor ende pollus siin broeder

Namen in wraken hare moeder

7745

Ende wisselerse om die suster do

Doe ontvoer van tyren dydo

In affriken aldaer soe dede

Maken cartago die stede

Carmentis vant tien tiden mede

7750

Latiinsche lettren na hare zede

Hier na liet tvolc van israel

Gode die hem dicke halp wel

Ende si dienden den afgoden

Dies hetse god comen in noden

7755

Die van amon^[60] ende van filistee^[61]

Daden hem xviii iaer wee

Die saten over die iordane

Oec so rieden si hem ane

Die van iudas ende van beniamin

7760

Ende oec mede die van effraim

Echt riepen si aen onsen here

Mar hi antworde swaerlike sere

Ende hietse ten gode gaen

Dien si doe waren onderdaen

7765

Doe deden si haren gode scande

Ende worpense van lande

Om dese dinc dede hem god wel

Doe quamen die van israel

Alle tesamen in masfat^[62]

7770

Hare viande waren in galaat^[63]

Tien tiden was ∙i∙ bastaert

Hiet iepte stout ende onvervaert

Verstoten van sinen geslachte

Up datmen sire moeder achte

7775

Over ∙i∙ gemene wiif

Doe ruemdi dlant als ∙i∙ keitiif

Mar his was starc harde sere

f46r

Oec wart hi armer liede here

Ende wert rovere uptie viande

7780

Doe quamen liede van sinen lande

Ende seiden wes ons heren iepte

Iegen amon ende filiste

Hi antworde ghi siit de gone

Die mi als ∙i∙ quat wiifs sone

7785

Hebt verdreven uten lande

Ende hebt gedaen wel grote scande

Si seiden doe waren wi verbolgen

Wi willen di als recht es volgen

Iepte sprac nu sweert mi dat

7790

Doe swoeren siit hem in masfat

Aldaer ootmoedichde hi hem sere

Ende daer ontfingen sine over here

Sine boden quamen te hant

Ten coninc amon die tlant

7795

Hem rumen hiet sonder fel

Doe seide hi tvolc van israel

Nam mi miin lant dats bi naer

Leden wel ccc iaer

Ende nu hebt ic weder ontfaen

7800

Iepte sprac dat was gedaen

Ende gewonnen metten swaerde

Die cononc ne wilde sire vaerde

Varen dor siin bidden echt

Doe sprac iepte god scede drecht

7805

Vander dinc diemen hier heeft

Doe quam in hem die heilighe gheest

Daer dede hi gode siin belof

Gave hem god zege daer of

Ende haer mogentheit bename

7810

Wat so hem te gemoete quame

Van sinen huse als hi ten kere

Quame vander groter ere

Dat soude slaen ende offren gode

Doe makede hi so vele dode

7815

Over die van amon wet wel

Dat pais hadden die van israel

Ende als hi thuus quam daer naer

Quam sin eygin dochter daer

Die sere blide was daer of

7820

Doe seidi hare dat belof

Mar die dochter die was blide

Dat hi den zege hadde ten stride

Soe seide vader doe diin belof

Mar allene gef mi orlof

7825

Dat ic mine magedom bewene

Ende mine geselinne gemene

∙ii∙ maende vor mine doot

Doe gaf hi haer orlof al bloot

Ende daer na dede hi siin belof

7830

Selc heilich man priisden daer of

Ende seide dat het ware gods raet

Mar iosefus scalten quaet

Doe quamen die van effraym

Ende wilden alle verbernen him

7835

Want hise niet te wighe omboet

Mar hi gaderde ∙i∙ here groot

Iegen him ende sloech hem af dan

Wel xlii dusent man

Vii iaer so was hi here

7840

Ende doe hi starf met groter ere

Was hi begraven seitmen mi

In sine stat hiet sebeti^[64]

In sinen tiden was ercules

Dien so sere vernoyde^[65] des

7845

Dat hi genesen niet en mochte

Ende ∙i∙ groot vier hi doe wrochte

Ende verbernde hem daer in

Also wreet was hem siin sin

Na iepte was vii iaer

7850

Rechtre iesebon^[66] dats waer

Doe was agamemnon here

In nicene met groter ere

Ende menelaus die drouch crone

In die stat tote lacedemone

7855

Na iesebon van iudas geslachte

So was rechtre met crachte

∙x∙ iaer ∙i∙ hiet iabulon^[67]

Vanden geslachte van zabulon

In sinen tiden nam helenen

7860

Pariis die menigen dede wenen

Die wille weten hoet verginc

Van mi vint hi gedicht dit dinc

Iabulon starf ende na him

Quam ∙i∙ rechtre van effraim

7865

Abdon^[68] hiet hi wet vor waer

Ende hi was rechtre viii iaer

In sinen derden iare so was

Troien verloren als ict las

Dat ic hier voren in dietsche dichte

7870

f46v

Hoement verloes ende hoement stichte

Dese iii rechters waren in vreden

Omdat si niet goets en deden

So es te min van hem gescreven

Tvolc was oec goet in haer leven

7875

Na abdon so was ∙xl∙ iaer

Israel in bande swaer

Ende alle eygiin der filisteen

Om hare afgode niewer^[69] om mee

In dien tiden als ict las

7880

Was comen in ytalien eneas

Metten troien alsi vloen

Alsi troien sagen verdoen

Hi brochte met hem sinen sone

Aschamus so hiet die gone

7885

Ende creusa sohiet siin moeder

Hector so was haer broeder

In ytalien alse wiit lesen

So hadden coninc gewesen

Daer voren ianus sathurnus^[70]

7890

Picus^[71] faunus^[72] latinus

Omtrent anderhalf hondert iaer

Hadden si heren gewesen daer

In dien tiden so was ∙i∙ man

Gheboren van den gheslachte van dan

7895

Manuel^[73] so was siin name

Siin wiif was scone ende bequame

Ende sonder kint lasic mede

Daer dede soe omme menige bede

Doe quam dingel hare te voren

7900

Ende seide haer soude siin geboren

∙I∙ sone ende soe haer hilde rene

Siin leven soude siin niet clene

Mar die ingel sprac aldus

Hi sal oec hieten nazarus

7905

Dats heilich ende verlosende mede

So was des nazarus zede

In doude wet dat hi siin haer

Niet en scoer wet vor waer

No en dranc genen wiin

7910

Dusdaen sprac hi sal hi siin

Ende hi sal verlossen israel

Dwiif seit haren man manuel

Ende seide hoe scone hi ware

Die haer brochte zulke mare

7915

Hi was wantouwel ende droeve sere

Mar twiif sprac bidde wi onsen here

Dat hine ons sende ander warf

Ende segge ons dat ons bedarf

Doe seide dingel ten manne

7920

Alse ten wive min no mee

Die man haelde vleesch ende broot

Hi waende dat hi hadde etens noot

Die ingel sprac in ete niet

Mar offert gode diet al gebiet

7925

Up ∙i∙ steen leidi di spise

Ende bornet na die iotsche wise

Dingel ginc upwaert sciere

In die vlamme van den viere

Die man waende sterven van dien

7930

Dat hi den ingel heeft gesien

Mar twiiif troesten inden vare

Soe genas een kint dernare

Dat samsoen gheeten wart

Het wies sere metter vaert

7935

Doe ghevel dat hi daer na

Gevaren quam in tamnata

Inder filisteen lande

Daer sach hi ∙i∙ maget tehande

Di hi verminde ende hi seide

7940

Ten vader enter moeder beide

Dat sise hem te wive gaven

Het was hem leet te doene derave

Ende quam daer om die sekerringhe

Doe samsoen ginc om die dinghe

7945

Eens lewen hi geware wart

Bider stat inden wiingaert

Die heilige geest vervulde hem tehant

Hi en hadde niet in die hant

Den liebaert scorde hi daer hi quam

f47r

7950

Ghelic oft ware een lam

Dat en wiste moeder no vader

Want hi sweech altegader

Dat wiif dede hi onder trouwe

Sident quam hi daer hi die vrouwe

7955

Nemen soude na die lants zede

Ende hi ginc besien ter stede

Daer hi liet den doden lioen

Daer vant hi in vremde doen

Ans lewen mont broeden bien

7960

Die raten trac hi ute mettien

Ende gafse moeder ende vader

Ende si daer alle gader

Aten sire bruut gaf hiis oec daer na

Die porters van tamnata

7965

Die daer waren ter brulocht

Hadden van samsone vrucht

Ende gaven hem dor sine cracht

xxx ghesellen dach ende nacht

Die met hem alse vriende spraken

7970

Mar hem te wachtene siin die zaken

Iof si ter feesten waren blide

Dat hi hem niet dade met stride

Doe seide Smson hort gesellen

Ic sal u lieden ∙i∙ rachel^[74] tellen

7975

Eist dat ghiit in seven dagen

Ombint ic sal u geven dragen

xxx rocke ende faelgen^[75] daer toe

Eist dat uwer geen ne doe

Ghi selt mi tselve geven dan

7980

Dat si seitsi nu spreket an

Samson sprac na sire wise

Uten etende so quam spise

Ende soetheit quam uten starken

Si gingh ∙iii∙ dage up marken^[76]

7985

Ende si en mochtent ontbinden niet

Ter bruut ginch alst met diet

Ende seiden smeec an dinen man

Ende laet ons dit ontbinden dan

Ocht wi sellen di algader

7990

Verdriven ende thuus diins vaders

Soe weende up samson ende bat mede

Du haets mi ende mine liede bede

En wilt du mi dat seggen niet

Doch dede soe hem sulc verdriet

7995

Dat hiit hare ombant

Soe seit hem lieden altehant

Ende eer die sonne onderginc

Seiden si samsone dese dinc

Wat soeter dan honich sie

8000

Ende wat es starker daer bi

Dan die liebaert doe sprac samsoen

Wats boser dan des wives doen

Ne hadde niet met mire coe

Gheeert^[77] ghine waerter niet comen toe

8005

Da ghi miin rachel hadt vonden

Doe quam hem in tien stonden

Die heilighe gheest ende ginc tasscalon

Daer sloech xxx man samson

Ende gaf den genen hare cleder

8010

Hier omme hadde hi twiif teleder^[78]

Ende voer ten vader weder gram

Mettien twiif ∙i∙ andren nam

Enen van dien xxx gesellen

Daer ghi te voren of horet tellen

8015

Tien tiden quam samson gegaen

Ten wive ende waende slapen gaen

In hare camere mar die vader

Die benamt hem altegader

Ende seide ic waende duse hadts leet

8020

Dies gaficse dinen vrient gereet

Hier es haer zuster van sconen live

Nu nemse over haer te wive

Doe sprac samson die heelt^[79] bout

Vort^[80] meer eist niet miin scout^[81]

8025

Dat ic iegen die filisteen ben

Altquat dat ic mach sal ic doen hem

Ccc vosse hevet hi gevaen

Ende bant hare starte te samen saen

Ende tusscen ∙ii∙ starte ∙i∙ brant

8030

Die liepen int coren tehant

So dat tcoren in berne wart

Entie bomen entie wiingaert

Die filistene marcten das

Dat samson gewarke was

8035

Ende berneden siins wiif goet enter mage

Omdat van hem quam die clage

Doe sprac samson om dese zake

Eer ic ruste weders mi wrake

Doe sloechire so vele doot

8040

Dat siis hadden wonder groot

Dathem nieman verweren mochte

f47v

Samson voer in agedochten

An ene roetse die ethan^[82] hiet

Wonne dor dat heidine diet

8045

Die filistene quamen daer na

Met here int lant van iuda

Die van iuda seiden tien stonden

Daer si samson vonden

Twi wildi up uwe knechte striden

8050

Ende die van iuda tien tiden

Senden om samsoene te vane

iii∙M man gingen dane

Van iuda en scolden up samsone

Ne weetstu niet van desen done^[83]

8055

Seiden dat si onsen heren siin

Die heidine van filistiin

Wi comen di te bindene saen

Ende di hem geven gevaen

Hi sprac so sweert al sonder bliif

8060

Dat ghi mi niet nemet tliif

Die liet hi hem binden te handen

Vaste met ∙ii∙ niewen bande

Doe brochten sine also gebonden

Die filistiene riepen tien stonden

8065

Mar dat was van ioien meest

Doe quam hem in die heilige geest

Ende sine bande braken ontwee

Ghelic den wasse min no mee

Darmen metten viere ontstake

8070

Daer vanthi eens esels kake

Hi sloeger mede ∙m∙ man doot

Die andre vloen dor die noot

Doe sanc samson om dese zake

Dat hi met eens esels kake

8075

Hadde geslegen dusent man

Doe quam hem ∙i∙ groot dorst an

Dat hi wel waende bliven doot

Bedi was dat seggen al bloot

Der ioden want selve die ere

8080

Algaf ende niet onse here

Hi seide here nu blivic doot

Van dorste ende sal van groter noot

Vallen inder heidine hant

God ondede ∙i∙ twivout tant

8085

Vander kake ende ∙i∙ fonteinne

Spranc daer uut scone ende reine

Daer af dranc hi ende hem quam saen

Die cracht die hem was ontgaen

Samson die niet was vervaert

8090

Ginc daer na te gazen waert

Int lant van filistien

∙I∙ lichtwiif hevet hi versien

Ende hi es gegaen te hare

Die filistine wordens geware

8095

Ende daden vor die porte wachte

Dat sine tilic met crachte

Als hi uut ginghen souden slaen

Samson die hevet verstaen

Hi nam die porte doren beide

8100

Met poste met sloete met hameide^[84]

Te midachte ende es henen saen

Daer bi up ∙i∙ berch gegaen

Dit bediet met groter eren

Die verrisenisse ons heren

8105

Die waas in de ridders wachte

Mar hi verees te midnachte

Ende ontclam hem crachtelike

Upten berch van hemelrike

Samson verminde daer na

8110

∙I∙ scone wiif hiet dalida

Doe quamen te hare die baroene

Van filistine om samsoene

Ende baden daer sinen wive

Dat soe die cracht van sinen live

8115

Besoeken^[85] soude ende ondervinden

Hoe sine mochten ghebinden

Ende beloefden hare scat

Dalida bevragede dat

Samsoene mar hi loech hare

8120

Soe banten bi handen ende bi hare

Mar hi bract al ontwe

Hier omme wert hare herten wee

Ende voer oft soere omme sterven soude

Omdat hiit hare niet seggen woude

8125

Doe seide hi hare die waerheit dus

Ic ben so sprac hi nazarius

Sident dat ic was geboren

Waer nu miin haer af gescoren

So verloric al mine cracht

8130

Dalida hevet hare bedacht

Ende riep te hare die baroene

Metten gelde ende metten doene

Dede soene slapen in haren scoot

f48r

Ende scoer hem af siin hare al bloot

8135

Ende stackene tehant van hare

Die filistiene namen al dare

Ende staken hem dogen uut tehant

Ende leedene al dore haer lant

Te gazen leidsine int prisoene

8140

Oec daden sie onnere samsoene

Daer na so quam so vort die stonde

Dat siin haer wassen begonde

So dat quam haer vierdach^[86]

Daer dagons feeste up lach

8145

Dat was haer god hem wilden si saen

Danken dat sine hadden gevaen

Haren viant den alremeesten

Doe si waren in der feesten

Brochtmen samson om dat si wouden

8150

Dat sire mede spotten souden

Tusschen ∙ii∙ colummen up tiendach

Stont hi daert huus up lach

Tehem sprac hi diene leede

Laet mi desen colummen bede

8155

Tasten daer dit huus up rust

Want mi rusten sere lust

Daer nam hise mit beden handen

Ende sprac nu moetic tehanden

Metten filistenen bliven doot

8160

Den colummen gaf hi sulken stoot

Dat dat huus viel up hem allen

Ende veel meer dus horic callen

Blever doot al daer hi starf

Dan hire al siin leven bedarf

8165

Al sonder die ter werscap^[87] waren

Blever doot daer in der scaren

Omtrent iii∙M wiifs ende man

Die daer toe sagen spelen an

Sine mage horic daer af

8170

Groeven in siins vader graf

Xx iaer berecht hi wel

Al dat volc van israel

Hier gaet ut der rechters boec^[88]

Diere nauwe doet in onder soec

8175

Hi vinter xx rechters in

Binnen ccc iaren ∙i∙ min

In samsoens tiden wi lesen dus

Maecte albaen asthamus

Datmen derna lange hiet rome

8180

Dandre coninc als ic gome

Van latinen hi was geboren

Van troien als wiit gescreven horen

Want creusa was siin moeder

Hector die goede was haer broeder

8185

Hier comt ∙i∙ hystorie na

Van ∙i die hiet nicha^[89]

Mar in vinde gescreven niet

In wies tiden het es gesciet

Want indien tiden siit seker das

8190

Dat coninc no rechtre ne was

Noch hertogen in israel

Dat dese zake aldus gevel

Die micha maecte afgode

Van selvere iegen gods gebode

8195

Ende maecte hem ∙i∙ camere mede

In siin huus daer hise in dede

Sinen sone hi rente gaf

So dat hire pape was af

Elc man dede in dien tiden

8200

Dat hi wilde ende liet liden

f48v

Want dat lant was al onberecht

Micha maecte sinen knecht

Sinen sone pape van hem

Tien tiden was in betlehem

8205

∙I∙ iongelinc van levis geslachte

Die sine avonture wel wachte

Waer dat hi hem generen^[90] mochte

So dat hi michase versochte

Sinen maech die hi hilt met him

8210

Vanden geslachte van effraim

Doe michas hadde sine dinc verstaen

Vercoes hine tenen pape saen

Want hi van levi was geboren

Ende hi besette hem te voren

8215

Cleder ende rente mede

Tien tiden hadden ne gene stede

Dans gheslachte mar si sochten

Waer si hem generen mochten

Si senden spiers altehant

8220

Om te vindene enich lant

Te michase quamen die boden

Ende daer sagen si die afgoden

Ende hoet daer gescepen es

Daer na gingen si in laces^[91]

8225

Doe si sagen lant ende stede

Ende tvolc sonder sorgen mede

Ende dat si niet en conden striden

Keerden si weder in corten tiden

Ende seident hare broeders toe

8230

Ga wi hets best datment doe

Wi sellen winnen altehant

Sonder pine ∙i∙ edel lant

Daer gingen wech dccc man

Te michase quamen si daer an

8235

Daer si sine afgode doe namen

Ende datter horde ii tesamen

Michas ne conit verweren niet

Die pape volgede na dat diet

Dien daden si met hem lieden gaen

8240

Ende seiden het es best gedaen

Pape te siin van ∙i∙ geslachte

Dan in eens mans huus van clere achte

Michase dregeden si van den live

Si gingen met kindre ende met wive

8245

Met beesten ende met haren goede

Ende vonden laces sonder hoede

Tvolc sloegen si alte doot

Ende braken die stede groot

Biden berghe libanus^[92]

8250

Maecten si dat seitmen dus

∙I∙ stat die dan geheten es

Te voren hiet soe laces

Daer hilden si den afgod michas

Also langhe alser tabernacle was

8255

In sylo was die afgod daer

∙I∙ hiet ionathas^[93] dats waer

Die van moyses was comen

Maecten si pape tharen onvromen^[94]

Ende sine kinder na sinen doot

8260

Totter wilen dat god weder boot

Ende hise allen hiet verslaen

Ocht verdriven ofte vaen

Tenen tiden oec also wel

Doe dat lant van israel

8265

Sonder here was onberecht

Ghesciede dese ystorie echt

∙I∙ man geboren van levi

Die woende ∙i∙ berghe bi

Lach int lant van effraym

8270

Hi hadde ∙i∙ wiif met him

Ende was van betlehem geboren

Die van hem sciet om ∙i∙ toren^[95]

Ende voer weder tharen vader

Die man voer na doe wert algader

8275

Versoent ende si souden keren

Tote haren lande met eren

In gabaa^[96] quam soe met hiin

Dat int lant es van beniamin

Uptie strate hi bliven soude

8280

Wantten nieman herberghen woude

So dat aldaer quam te him

∙I∙ out man van effraym

Die sonder mage was int lant

Ende ontfincse daer tehant

8285

Navonts doe die gene aten

Quam dat bose volc upter straten

Ende seiden gef ons den vremden man

Onsen wille mede te doene dan

Dat was sonde iegen nature^[97]

8290

Doe leeden si daer uter dure^[98]

Des gasts wiif daer si mede daden

Haren wille sonder ghenaden

f49r

Ende niet alsemen der redene pliet

Mar dattie nature wederbiet^[99]

8295

Doet dach was lieten sise gaen

Ende soe bleef doot sonder waen

Alsi quam voer des mans dure

Haer man telt ons die scrifture

Maecte xii sticke van haer

8300

Ende sendese doe al openbaer

Den xii gheslachten van israel

Si seiden daer dat niene gevel

Selke misdaet sint si quamen

Ut egypten altesamen

8305

Mettien ginc si in masfat^[100]

Dat was haer ∙i∙ hoeft stat

Cccc dusent tesamen

Datter daer gemeenlic quamen

Ende seiden nieman thuus en ga

8310

Eerment wreect up gabaa

Si senden boden die dus baden

Gheeft ons die dit quaet daden

Wi wreken dat hier es gesciet

Si seiden wi en doens niet

8315

Ooc so senden si hier na

Indie stat van gabaa

Liede die van beniamin

Quamer xv susent daer in

Te helpen iegen den onvrede

8320

In gabaa so waren oec mede

Vii hondert man harde snel

Met beden handen even wel

Si consten slingren algemene

Met beiden handen also wel stene

8325

Dat si geraecten wel ∙i∙ aer

Nu voer althere naer

Ter tabernaclen in sylo

Ende vrageden onsen here do

Wie haer prince soude met him

8330

Wesen iegen beniamin

Ende god seide iudas geslachte

Doe gincsi vechten met crachte

Up gabaa die ten eersten daghe

Up hem daden grote plage

8335

Want si up hem sloegen dan

Xxii dusent bitender^[101] man

Sanders dages verloren si mede

Xviii dusent volcx daer ter stede

Des darden dages met ere lagen

8340

Was tvolc van gabaa al verslagen

Ende al gerovet vanden live

Ionc ende out kinder ende wive

Ende verbrant oec al die stede

In alt geslachte ne bleef oec mede

8345

Van beniamin ne gene stat

Haer en was gedaen al dat

Vi∙C man behilden dleven

Die al gader serich^[102] bleven

Vier maende achter een

8350

Dreven harde groten ween

Tvolc van israel swoer dat

In die stede van masfat

Dat nieman dien van beniamin

Siin kint gave van hem

8355

Doch dat hem berau die tale

Dat ∙i∙ gheslachte altemale

Ghebreken soude van israel

Doe besochtsi harde wel

Dat die van iapis^[103] galaat

8360

Hem niet ne holpen iegen die stat

Dat volc sloegen si groot ende clene

Sonder cccc magede allene

Die gaven si dien van beniamin

Oec ghoorlofden si him

8365

Haer lant weder te griipene an

Den andren ∙ii∙C∙ man

Van beniamin die wiifloos waren

Die gaven si uten haren

Orlof magede te roven dus quam weder

8370

Tgheslachte dat was gevallen neder

Dus was gewroken ende dus sure

Der dorpers sonde iegen nature

Nota's

1. beset: Bézek Richteren 1:4.
2. begaer: begeerte, verlangen
3. zekele: sikkel, zeis
4. siney: Keniet, lid van het nomadenvolk der Kenieten (Vulg. Cinaei).
5. lusa: Luz (Vulg. Luza; Hist.Schol. Luzam (acc.)), plaats in Palestina, later Betel genoemd. Bijbel: Gn 28:19, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.LXXIII
6. ontvochten: van ontvechten: ergens aan ontkomen door zich te verzetten; zich onttrekken aan het gezag van iets of iemand; onmogelijk zijn; er niet in slagen
7. astaroth: Astarot (Vulg./Hist.Schol. Astharoth), eig. de naam van de kanaänitische stad Astarot (lett.: stad van Astarte) in Basan; hier de benaming voor de West-Semitische vruchtbaarheidsgodin Astarte zelf. Bijbel: Ri 2:13 en 3:8, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.V;
8. chusan: Kusan-Risataïm (Vulg. Chusanrasathaïm; Hist.Schol. Chusan Rasathaïm), koning van Edom. Hij werd verslagen door de richter Otniël. Bijbel: Ri 3:8, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.IV
9. gheselerse: van gesellen: Zich aansluiten bij, zich voegen bij, zich mengen onder; ook omgaan met, zich gemeenzaam maken met iemand.
10. twest: Strijd, oorlog; gevecht; ook vechtpartij.
11. molosen: Molossië (Hist.Schol. Molossorum (gen.pl.)), eig. koninkrijk in Epirus, hier benaming voor de onderwereld. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.VI (Inc.)
12. tros: Tros (Hist.Schol. Tros), zoon van Erichthonius en Astyoche en overgrootvader van Priamus. Naar hem zou de stad Troje genoemd zijn. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.VI (Inc.)
13. dardania: Dardania (Hist.Schol. Dardania), stad in Klein-Azië. Dardania is een legendarische stad in Phrygië, gesticht door Dardanos, zoon van Zeus en Elektra. Hij was de voorvader van de Trojanen Priamos, Hektor en Aeneas. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.VI (Inc.)
14. vi.m: zes duizend
15. coutre: ossenstok: puntige stog gebruikt om vee aan te porren.
16. Jabin was een koning van Hazor, die de Israëlieten onderwierp en gedurende 20 jaar onder zijn gezag hield. Hij zal verslagen worden door Deborah en Barak. Richteren 4:10-16.
17. marscalc: Benaming van een vorstelijk of stedelijk ambtenaar, die op reizen en in veldtochten het toezicht had over legertros, mondbehoeften, legering, stallen enz., stalmeester.
18. Sisera, de legeroverste van Jabin. Na de nederlaag tegen de Israëlieten zoekt hij zijn heil bij Jaël, die hem in zijn slaap doodt.
19. Barak is een legeroverste van de Israëlieten die door de profetes Debora wordt opgeroepen om op te trekken tegen koning Jabin.
20. fison: Kison (Vulg./Hist.Schol. Cison), beek in de vlakte van Jizreël. Bijbel: Ri 4:7, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.VII
21. vertorden: vertrappeld
22. abner tyneus: Heber de Keniet Richteren 4:17
23. visike: geneeskunde
24. ylus: Ilus (Hist.Schol. Ilio (abl)), volgens Homerus een zoon van Tros en de stichter van de stad Troje. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.VII (Inc.)
25. som: hier in de betekenis van: een zekere
26. ylom: Ilion, Grieks voor Troje;
27. verheret: van verheren: Met een leger (een land) onder de voet lopen, (land of goed) verwoesten.
28. hoekiin: hoekijn: bokje van schapen en geiten, geitebokje
29. zoet: van sieden: koken
30. ea hi ??: Historia Scholastica heeft hier: ‘Si Deus est Baal, vindicet se.’ zou wijzen op: ‘Es hi god wreke hem baal’
31. israel: In de verbinding dal van israhel, velt van israhel: vlakte van Jizreël, bekend door een aantal veldslagen waaronder die van Gideon tegen de Midjanieten.
32. scelle: schaal
33. faran: Pura Richteren 7:10
34. onwert: Gering, van weinig waarde, nietig.
35. onwaert: Gering, van weinig waarde, nietig.
36. wederbode: Persoon of zaak die een tegengestelde boodschap brengt of inhoudt, het tegendeel voorstaat, het and/ere verdedigt.
37. laghelen: Kruik, fles.
38. genende: van genen: geeuwen, gapen
39. oreb: Oreb, (Vulg./Hist.Schol. Oreb), vorst van Midjan. Bijbel: Ri 7:25, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.VIII
40. seb: Zeëb (Vulg./Hist.Schol. Zeb), een van de koningen van Midjan, onthoofd op bevel van Gideon. Bijbel: Ri 8:3, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.VIII
41. sacot: verbastering van Sukkot (Vulg. Socoth; Hist.Schol. Soccoth), plaats in de Jordaanvlakte, niet ver van de Jabbok. Bijbel: Ri 8:5, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.VIII
42. zebe: Zebach (Vulg./Hist.Schol. Zebee), door Gideon verslagen koning van Midjan. Bijbel: Ri 8:5, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.VIII
43. salmana: Salmunna (Vulg./Hist.Schol. Salmana), koning van de Midjanieten. Hij werd verslagen door Gideon. Bijbel: Ri 8:5, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.VIII
44. sanuel: Penuël (Vulg. Fanuhel; Hist.Schol. Phanuel), plaats in Transjordanië. Gideon verwoestte de plaats omdat de inwoners niet wilden helpen de Midjanieten te achtervolgen. Bijbel: Ri 8:8, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.VIII
45. vertornen: boos worden.
46. bloet: hier in de betekenis van: gebrek aan moed, aan veerkracht, aan energie, aan dapperheid hebbende; laf, versaagd (het tegengestelde van coene, boude).
47. Ofra de stad van Gedeon
48. lede: vijandige gezindheid
49. abimalech: Abimelek (Vulg./Hist.Schol. Abimelech), bastaardzoon van Gideon. Bijbel: Ri 9:1-57, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.IX
50. cysem: hier is duidelijk Sychem bedoeld. Kopiëerfout.
51. monstre: tempel, heiligdom
52. sonder: Ter inleiding van een zinsdeel dat een beperking, een uitsluiting of uitzondering uitdrukt; behalve.
53. Gaal: een bijbelse figuur vermeld in Richteren 9:26-41
54. tebes: Tebes (Vulg./Hist.Schol. Thebes), plaats in de streek Neapolis, nu Tubas, 16 km. ten noordoosten van Nabloes. Vgl. Bijb.Enc., p. 685. Bijbel: Ri 9:50-54, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.IX
55. tie: van tiën: De gewone opvatting is iemand de schuld van iets geven, iemand iets te laste leggen, iemand iets wijten, iets tegen iemand of op iemand te zeggen hebben, aan iemand toeschrijven.
56. Cola: Tola (Vulg./Hist.Schol. Thola), zoon van Pua. Hij was gedurende 23 jaar richter over Israël. Bijbel: Ri 10:1, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.X; De kopiïst schrijfr hier Cola ipv Tola dat blijkbaar in andere handschriften wel goed gespeld is zoals blijkt uit het Vroeg Middelnederlands woordenboek.
57. lafiten: Lapiten, bergvolk in Thessalië dat samen met de centauren vocht tijdens de bruiloft van hun koning Pirithous.
58. diescht: Die dietsce tale, de algemene landtaal van Nederland in de Middeleeuwen; vooreerst in tegenstelling van het Latijn en Frans, de taal der geleerden en van de hogere standen, doch ook in tegenstelling van de verschillende tongvallen, waarin ieder zijn moedertaal had geleerd. Ook die dialekten zelf werden te recht gerekend tot het Dietsc te behoren.
59. iohan: Jaïr (Vulg. Iair; Hist.Schol. Jair), 22 jaar lang rechter over Israël, vader van 30 zonen. Bijbel: Ri 10:3, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XI
60. ammon: Ammon (Vulg./Hist.Schol. Ammon), nakomelingen van Ben-Ammi, de stam der Ammonieten; ook wel: het stamland der Ammonieten, ten noordoosten van de Dode Zee. Bijbel: 2 S 11:1, Hist.Schol. Lib.II Reg. Cap.XII;
61. filistee: Filistea, het zuidwestelijke deel van Kanaän, stamland van de Filistijnen. Vgl. Vulg. Ri 10:7: in manu Philistim et filiorum Ammon; Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XII: in manus Philistiim et Ammon.
62. masfat: Mispa (Vulg./Hist.Schol. Maspha), plaats in Gilead. Bijbel: Ri 11:11, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XII
63. galaat: Gilead (Vulg./Hist.Schol. Galaad), gebergte met het omringende gebied ten oosten van de Jordaan. Bijbel: Gn 31-21, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XII
64. sebeti: Hist. Schol. vermeldt Sebethi, in de bijbel staat ‘de steden van Gilead (Richteren 12:7)
65. vernoyen: vervelen; ongeduldig worden; geen zin hebben in
66. iesebon: Ibsan (Vulg. Abes(s)an), na Jefta zeven jaar richter over Israël. In de Hist.Schol. (Lib.Jud. Cap.XII) wordt hij Abessan, vel Essebon genoemd. Maerlant geeft uitsluitend de tweede naam, die niet voorkomt in de Vulg. Bijbel: Ri 12:8
67. Elon: een rechter van Israël vermeldt in Richteren 12:11
68. abdon: Abdon (Vulg./Hist.Schol. Abdon), richter over Israël na Elon (Mnl. abilon). Bijbel: Ri 12:13-15, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XV
69. niewer: nergens; niet
70. sathhurnus: Saturnus (Hist.Schol. Saturnus), legendarische vergoddelijkte koning van Latium. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XV (Inc.)
71. picus: Picus (Hist.Schol. Picus), zoon van Saturnus, koning van Italië in de zgn. Gouden Tijd. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XV (Inc.);
72. faunus: Faunus (Hist.Schol. Faunus), kleinzoon van Saturnus, legendarische koning van Latium. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XV (Inc.);
73. manuel: Manoach (Vulg./Hist.Schol. Manue), vader van Simson, afstammeling van Dan. Bijbel: Ri 13:2, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XVI
74. rachel: raadsel
75. faelge: mantel met kap
76. marken: (merken) hier in de betekenis van: nagaan, door nadenken of opmerken met de geest tot een slotsom of uitkomst geraken.
77. gheeert: hier in de zin van geschenken geven
78. teleder: lede: Vijandige gezindheid, haat.
79. heelt: Held, dapper strijder, dapper man
80. vort: hier in de betekenis van voortaaan
81. scout: hier in de betekenis van schuld
82. ethan: etam;
83. done: handeling; zaken; handelwijze; manier; ding; toestand; dienst
84. hameide: Al wat tot afsluiting dient, dus slagboom, sluitboom, boom van ijzer of hout, (verouderd hamei); een traliehek, dat binnen in de poort van kastelen en steden nedergelaten werd om de toegang te versperren.
85. besoeken: bezoeken; aanvallen; nazoeken; doorzoeken; onderzoeken; inspecteren; vragen; op de proef stellen; proberen; ondervinden; bedenken; aanraken; bezoedelen
86. vierdach: feestdag, rustdag.
87. werscap: (feest)maal; bruiloft;
88. Hier gaet ut der rechters boec: in de bijbelvertalingen en in de Historia Scholastica wordt de geschiedenis van Micha en het verhaal van de ‘burgeroorlog’ nog wel bij Richters gerekend. Maerlant maakt hier een apart hoofdstuk van en dit wordt ook geïllustreed door het rankwerk op folio 48r.
89. Nicha: moet micha zijn; Micha (Vulg./Hist.Schol. Michas), man uit Efraïm. Hij maakte een zilveren afgodsbeeld en wijdde zijn zoon en een Leviet tot priester in dienst van deze afgod. Zijn bezittingen werden hem (als straf) afgenomen door de stam van Dan. Bijbel: Ri 17:1, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XXI.
90. generen: Zijn leven onderhouden, in zijn onderhoud voorzien, de kost winnen of verdienen
91. laces: Laish, het latere Dan.
92. libanus: Libanon (Vulg. Libanus), gebergte dat vrijwel de gehele staat Libanon beslaat, tussen de Middellandse Zeekust en de rivier Litani. Zie ook: libaen Bijbel: 3 K 9:19
93. Jonathan is een figuur die voorkomt in het verhaal van het afgodsbeeld van Micah in het bijbelboek Richteren
94. onvromen: Ramp, onheil, ellende. In de verbinding te enes onvromen: tot iemands schade, ongeluk, in iemands nadeel.
95. toren: woede, verdriet, onmin
96. Gibeah, een plaats in het land van Benjamin
97. nature: De wet/wetten van de natuur, de natuurlijke orde, de gewone gang van zaken in de natuur.
98. dure: deur
99. wederbiet: In de verbinding ‘wat nature wederbiet’: wat tegennatuurlijk is.
100. masfat: Mispa (Vulg./Hist.Schol. Maspha), plaats in Benjamin, bij diverse gelegenheden de verzamelplaats van het joodse volk. Bijbel: Ri 20:1, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XXII.
101. bitender: Neervallend. In de aanh. wordt het resultaat van de handeling als gelijktijdig uitgedrukt.
102. serich: bedroefd.
103. iapis: Jabes (Vulg. Iabisgalaad; Hist.Schol. Jabes Galaad), plaats in Gilead. In de Vulg. wordt deze plaats regelmatig Iabesgalaad of Iabisgalaad genoemd. Dit wsch. ter onderscheiding van een plaats Iabes in Juda. Bijbel: Ri 21:8, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XXII.