Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Riprensione Giovevole

Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants (1644) door Cesare Ripa et al.

Riprensione Giovevole, of hulpsaeme Berispinge, p. 39-40

Uitgegeven in Amstelredam door Dirck Pietersz Pers.

[ 39 ]

Riprensione Giovevole, of hulpſaeme Beriſpinge.

EEn bedaeghde vrouwe, ſtaetigh gekleet, root van verwe, houdende mette rechter hand een tonge, daer een oogh boven op ſtaet: op ’t hoofd ſalſe een kransken van Alſt hebben, en in de ſlincker hand ſalſe het ſelve kruyd houden.
Zy wort bedaeght vertoont, om dat de rechte grond van de Beriſpinge en waerſchouwinge eenen perſoon betaemt, die van groote ervaeringe is: En om dat de bedaegtheyt bequaemſt, en by een yeder eerwaerdigh is, ſoo wel tot verbeteringe als Beriſpinge, ſoo rechtſe te meerder uyt, en is van meerder aenſien, gelijck Cicero in ſijne Burgerplichten ſeyt. En Sannazarius ſeyt in ſijne Arcadia aldus, Mijn Soone, de voor-rechten van d’Ouderdom zijn ſoo groot, dat het, of wy willen of niet willen, ſoo zijn wy verbonden om te gehoorſaemen, weſende de Oude, door middel van de eervaerentheydt bequaem, om vrucht te doen met haere beſtraffingen. En Cicero ſeyt, Eervaerentheyt leert meer als de oeffeninge van de geleertheyt.
Het ſtaetige kleed en de roode verwe vertoont, dat de Beriſpinge betaemt ſtatigh te ſpreken, en niet buyten de paelen te loopen, op dat dieſelve magh heylſaem en profijtigh zijn, ten eynde men magh ſeggen, dat dit werck een teycken is van waere Liefde, en van oprechte Minne. Want men moet nimmermeer opnemen eens anders ſonde te beſtraffen, ’t en zy wy dieſelve met innerlijcke gedachten onderſoecken, en wy ſullen onſe conſcientie, met liefde, voor God klaerlijck verantwoorden. En de Beſtraffinge moet niet uyt een ſtribligh gemoed komen, dat door de ſucht verruckt is, maer men moet doen gelijck Augustinus ſeght: Wanneer ghy ſtraft, ſoo doet het ſonder ſucht of geweld, en met een zedigh gemoed, anderſins is ’t geen liefde, maer een dolligheyt en raſernye. Wijders ſeyt hy: Bemint hem, en ſeght wat ghy begeert. En voorts ſal hy doen ’t geene Chryſoſtomus ſeer wel tot onſe voorſtel, over d’uytlegginge Matth. xviii ſeyt, Weeſt tegen u eygen leven hart, maer tegen eens anders weest goedertieren.
De tonge met het oogh daer boven, is een volmaeckt voorſchrift van ’t spreken; gelijck Chilon en Diogenes, beyde Philoſophen, verhaelen. Want het betaemt een Man eerſt wel te overwegen, aleer hy ’t ſelve mette tonge uytdruckt. En Gellius ſeyt: Een wijs Man overdenckt ſijne woorden, en overleghtse in ſijn gemoed, aleer hy dieſelve op de tonge brenght. En met reden kan men oock ſeggen, dat de tonge den Menſche niet is gegeven, datmen die ſal gebruycken, tot verderf, ſchaede en ondergangh van andere, maer dat wy behooren kloeck en voorſichtigh te weſen, om die te gebruycken tot haere hulpe met alle behulplijcke genegentheyt, en tot onderſtant van die, die van nooden hebben, en die niet behoeven beriſpt noch beſtraft te worden. [ 40 ]
De krans van Alſt, die zy op ’t hoofd, als oock in de ſlincker hand draeght, gebruyckten de Egyptenaers voor de hulpſaeme Beriſpinge, die die geene noodigh was, die van den rechten wegh totte ondeughden was overgeloopen, en daer nae, gewaerſchouwt zijnde, ſijn leven beterde. Want gelijck de Alſt bitter van ſmaeck is, ſoo ſchijnt oock de Beriſpinge bitter aen yder quaedwillige te weſen: Maer als de Alſt nae beneden is ingeſwolgen, ſoo ſuyvert zy alle de galachtigheyt van de maeghe, en in ’t tegendeel, doetſe den honigh wederom aenwaſſen, ’t welck zijn de ſoete en lieflijcke vleyingen. Daerom ſeggen de grondſtellingen der Medicijns, dat de ſoete dingen in colere of galle veranderen, waer door dan de menſchen in ongeſontheyt vervallen.