Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Stupidita

← Ma­lig­ni­ta. Boos­heyt, Quaet­aer­dig­heyt

Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants (1644) door Cesare Ripa et al. Stu­pi­di­ta. Bot­tig­heyt, On­ver­stan­dig­heyt, p. 68-69

In­do­ci­li­ta. Bot­tig­heyt, On­leer­saem­heyt →

Uitgegeven in Amstelredam door Dirck Pietersz Pers.

[ 68 ]

Stupidita. Bottigheyt, Onverſtandigheyt.

EEn Vrouwe die de rechter hand op ’t hoofd van een Geyte leyt, diewelcke het kruyd Eringion in den mond hebbende, ſelve in de ſlincker een Narcisbloem hout, waer mede zy oock gekroont is.
Bottigheyt is een traegheyt des Verſtands of der ſinnen, ſoo wel in ’t spreken als in ’t doen, en aldus bepaeltſe Theophraſtus in ſijne zedelijcke merckteeckenen, en Ariſtoteles ſijn Meeſter verſchilt niet van dit gevoelen, als hy in ſijne Zeedeleeringen ſeyt, de Bottrick of plompert is voor een yder, en voor alle dingen vervaert, ſoo wel in ’t doen als in ’t ſpreken, ſonder eenige naerſtigheyt, en is ſoodanigh dat hy voor alle dingen bott en verbaest blijft. En elders ſeyt hy in ſijn Zeedekonſt, de Bottrick praet over al daer ’t niet te pas komt. Of de Bottrick is van d’eene ſyde in ’t goede tegen de vlijtigheydt en naerſtigheyt, en aen d’ander ſyde in ’t quade onbeſchaemt. Want de onbeſchaemde is reuckloos en ſtout in alle plaetſen en tegen alles, ſoo wel in ’t ſpreecken als in ’t doen, maer de botte is kout en vreeſachtigh, ſoo [ 69 ]wel in ’t goede als in ’t quaede, door de botheyt van ſijn verſtand en de traegheyt van de ſinnen. De Botheyd is in de Menſchen of uyter Natuere, of door toeval: uyter Natuere is die traegh van ſinnen, die van een grof verſtand en van een verſaeght gemoet is. Door toeval komtſe in veelerleye manieren, of door kranckheyt, of door verwonderingh en verbaeſtheyd van een noytgehoorde ſaecke, die hy hoort of ſiet in andere, of proeft in ſich ſelve, of van te groote ſpiegelinge in de geleertheyt, ſtaende die geene, die daer ſtudeeren, ſoo vaſt op haere boecken, datſe bot, onſinnigh en afweſigh ſchijnen. De Keyſer Claudius, gelijck Suetonius verhaelt, was bot, onbedachtſaem, en als ſonder memorie. De natuerlijcke Botheyt wort overwonnen door de oeffeninge van de deughd, gelijckſe door de leedigheyt aenwaſt, naedemael ’t verſtand in dieſelve verdrooght en bot wort, en door de duyſterniſſe der onwetentheydt verdonckert. Zopirus de geſichtkenner, voor Socrates gebracht zijnde, en van hem bekent, ſiende hem in ’t geſichte, ſeyde, deſe is van natueren bot, en plomp. De omſtanders kennende de wijsheyd van Socrates, en dat hy alles dede met een ſcherp oordeel, begoſten te lachen: Maer Socrates antwoorde, lacht doch niet, want Zopirus ſeght de waerheyd, want ſoodaenigh ſoude ick geweeſt zijn, indien ick mijn gebrecklijcke natuere met de oefninge van de Philoſophie niet hadde overwonnen. Een ſpreeckwoord dat van Galenus genomen is, daer Mercurius ſelve en de Muſen hem niet koſten helpen. ’t Welck tot eenen geſeyt is, die boven maeten bot en onwetende is, willende ſeggen, dat hy ſoo plomp is, datter geen helpen aen is, want Mercurius ſelve, de vinder van de wetenſchappen, en al de Muſen ſouden daer toe geen raed vinden: ſulx dat de oefninge van de deughd en kenniſſen, bequaem is, het verſtand op te ſcherpen, en de bottigheyt en plompheyt wegh te nemen.
Het Geytjen aen de ſlincker ſyde is een beeld van Bottigheyt. Ariſtoteles ſeyt in ſijne Menſch-kenninge, dat wie oogen heeft, die de verwe, van wijn, gelijcken, is bot: want ſoodanige zijn den Geyten gelijck. Voorder ſeyt hy, wanneer yemant uyt een hoop Geyten eene by de hayren van de kinne treckt, alle de andere ſullen als ſtom en ſtille blyven ſtaen, en daer op kijcken[.] ’t Kruyd Eringion dat het in den mond heeft, heeft een ſteel als een elleboge lang, met quaſten en doornachtige blaeders, waer van ghy Mathiolum kont leſen, als mede Plinium. Plutarchus verhaelt, dat ſoo een Geyte ’t kruyd Eringion in den mond neemt, ſal het eerſt ſelve, en daer nae ſal de geheele kudde als dom weſen, ter tijd dat de Herder ’t ſelve kruyd het Geytjen weder uyt den monde treckt.
De Narcis die zy in de ſlincker hand als mede op ’t hoofd hout, is een bloeme die ’t hoofd ſwaer en baloordigh maeckt, en daerom wortſe Narciſus geheeten, niet na de fabel van den Iongman Narciſſus, maer nae ’t griex woord Narce, ’t welck vadſigh en bot beteyckent: alſoo neemt oock de verſierde Iongelingh ſijn naem van Narce, want hy ſich in de fonteyne ſpieglende, hem ſulcke verwonderinge over ſijne gedaente inbeelde, dat hy daer over verſmolt en in een bloeme keerde: en terwyle hy ſich verwonderde, ſcheen het een marmore beeld. Plutarchus ſeyt datſe van ’t Griex Narce komt, en maeckt de leeden vadſigh: Waer over Sophocles, de Narcis naemde een oude kroone van de groote helſche Goden, te weten van de Dooden.