Overleg pagina:Nieuwe Tijdinghen 1620-08-14.djvu/5

Editeren (op verzoek van Havang)

Het editeren van oude teksten is ‘vakwerk’, omdat je a) zeer vertrouwd moet zijn met de taal van de tekst, en b) kennis moet hebben van de conventies die kopiisten en zetters gebruikten bij het produceren van hun teksten. Vooral gedrukte teksten zijn aalglad, omdat zetters niet per uur betaald werden maar per vorm, Frans A. Janssen, en omdat een letterkast een beperkte voorraad letterstaafjes bevatte, wat soms leidde tot fantasie oplossingen.

Het middeleeuwse alfabet, dat niet ophield te functioneren na de Middeleeuwen, telde net als het Latijnse alfabet 23 letters: abcdefghiklmnopqrstuxyz. Wij hebben daar de letter w aan toegevoegd, en de letters i en u verdubbeld tot i / j en u / v. Maar tot en met de 16e eeuw zie je de letter i gebruikt worden als onze i en als onze j. Maar onze j bestond nog niet, ook al lijkt de lange i sprekend op onze letter j. Twee letters i achter elkaar werden als ij geschreven, korte i gevolgd door een lange i. De letter y werd vanaf de veertiende eeuw gebruikt als alternatief voor de letter i, maar gaandeweg ook voor de combinatie letter ij. Je moet dus het woord en de zin begrijpen om 'myn' te editeren als 'min' of als 'mijn'. Wie last heeft van een 'autistisch' gevoel voor consequentie moet zich hier niet mee bezig houden of in verdiepen, want dan wordt men gek of boos, en geen van beide is goed.

Het was vroeger gebruikelijk om een woord met een v te beginnen, ook als die uitgesproken werd als een u: Vtrecht, vut / Utrecht, uut. Maar binnen het woord gebruikte men een u waar wij een v schrijven: bouen, houen, louen, rouen, stouen. Je helpt de lezer ermee hier: boven, hoven, loven, roven en stoven te maken, al was het maar omdat dat er staat en zo werd uitgesproken.

Het is dus zaak te abstraheren van wat men ziet. Het gaat er niet om hoe het er staat, maar wat er staat. Zie je ‘wt’ staan dan lijkt de eerste letter op onze w, maar is dat niet. Het is een ligatuur (twee met elkaar verbonden letters) van twee letters v: vv = w. Dit editeer je als je ‘uut’, want dat staat er, en zo werd het uitgesproken.

Het oplossen van afkortingen leert men al doende. In een zogeheten diplomatische editie, waarin het oude schrift zoveel mogelijk nagebootst wordt op een modern toetsenbord, wordt de oplossing gecursiveerd: ende. Maar ook hier is het onmogelijk om consequent te zijn, want woorden werden in de verschillende dialecten verschillend uitgesproken en dus voluitgeschreven: p’t kan zowel voluit part, pert, paert als peert betekenen, al naar gelang de uitspraak ter plekke. Een goede editeur let op welke vorm het meest gebruikelijk is en welke voluitgeschreven vorm het dichtst bij staat. Ook dit lijkt inconsequent maar het werkt heel goed.

Kortom, editeer wat er staat. Hoe het er staat kan men op de foto zien.Willem Kuiper (overleg) 2 nov 2024 00:18 (CET) , professioneel editeur van Middelnederlandse teksten.

Dank voor de interssante uitleg. Ik ben vaak enorm aan het stuntelen met de letters V en U en I en J. Autistisch gek word ik er gelukkig niet van, maar jouw uitleg geeft me wel wat meer houvast. Tot nu toe deed ik maar wat. Als ik terug ben van vakantie zal ik een help pagina hierover maken. Dat lijkt me geen overbodige luxe. Vincent Steenberg (overleg) 2 nov 2024 00:50 (CET)