Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Principio

← Cu­pi­di­ta. Be­geer­lijck­heydt

Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants (1644) door Cesare Ripa et al., vertaald door Dirck Pietersz Pers Prin­ci­pio. Be­gin, p. 31-33

Ap­pre­hen­si­va. Be­grijp­lijck­heyt →

Uitgegeven in Amstelredam door Dirck Pietersz Pers.

[ 31 ]

Principio. Begin.

EEn heldere en blinckende ſtraele, die in een klaere hemel vol ſterren wort geſien, die het land, dat met veele planten rontom geciert is, van alle kanten, klaerſchijnende maeckt. Waer in een naeckt Ionghman ſtaet met een ſluyer over dwers, die de beſchaemde leden deckt, houdende mette rechter hand de beeldniſſe van de Natuere, en in de ſlincker een vierkant, alwaer een griexſche letter [A] ſtaet ingeſchreven.
 Deſe naeme of Begin kan veele en verſcheyden overeenkomende bediedeniſſen hebben: zy kan de eerſte oorſaecke beteyckenen, de oorſprongh van alle dingen: gelijck Petrarcha ſeyt, waer van het begin van mijn dood voortkomt.
 Somtijts bediet zy de grond van de wetenſchappen en konſten, waer op daer nae alle de regelen moeten ſteunen, die daer in gegeven worden. Het bediet oock een beſondere aenvangh of Begin, te weten het eerſte deel van alle dingen, voor ſoo veel, als het onderſcheyden wordt, van het midden, en van het eynde. Waer van de Poëet ſeyt: Soo het begin en ’t eynde overeen komt, ſoo ſal [ 32 ]oock het midden met haer over een komen. ’t Selve beveſtight oock Plato, van het eenigh Begin aller dingen, alwaer hy ſeyt, de deelen van yeders bepaelinge zijn, het Begin, Midden, en ’t Eynde. En ten laeſten bediet het oock het eerſte Begin, en het geheele AL, waer uyt alle dingen zijn gevloeyt, ’t welck niet anders is als God, weſende dieſelve het waerachtige en eenige Begin, van dewelcke, en door de welcke, alle de natuerlijcke lichaemen haeren oorſprongh hebben: en hy is niet alleene de eygene oorſproncklijcke, algemeene, werckende, bewegende, en voornaemſte oorſaecke en voorbeeld, maer oock het algemeene laeſte en uyterſte eynde van alle dingen, die daer geſchaepen zijn.
 De inwendige beginſelen van de natuerlijcke dingen, zijn verſcheyden, eenige die het natuerlijcke lichaem toeſtellen, en daerom blijven die in ’t ſelve lichaem: en deſe zijn twee, de ſtoffe en de forme of gedaente. Het ander beginſel, ’t welck dient totte herſtellinge of veranderinge, is de natuerlijcke beroovinge, die niet anders is als een ydelheyt of holligheyt, of gebreck van de form in ’t onderwerp, ofte de ſtoffe die deſelve form of gedaente kan aennemen. En dit zijn de beginſelen nae Ariſtotelis ſeggen in ſijne Phyſica; ſtellende deſe bepaelinge in den 22 text. De beginſelen worden uyt andere dingen niet gemaeckt, noch uyt geen van beyden, maer uyt deſe komen alle dingen voort. ’t Welck oock Cicero in ſijne Tuſculaenſche vraegen ſeyt: daer is geen oorſprongh des begins, want uyt het begin komen alle dingen voort.
 En Plato in de bovengeſtelde plaetſe beveſtight het ſelve, ſeggende, ’t eerſte van alle dingen, is het begin, van een en van alle dingen, maer nae het begin geſchieden alle dingen totten eynde toe: Waer over men kan ſeggen, dat het Begin het allereedelſte deel is aller dingen, ſulx dat het geene, ’t welck geen Begin heeft, oock geen eynde kan hebben, waer over oock niet ſonder reden van Plato gepreſen is het goede begin, van de dingen: ſeggende, het Begin is de helfte van het werck, en daerom ſeytmen voor een ſpreeckwoort, die wel heeft begonnen, heeft half gedaen, en die wel heeft begonnen, die prijſen wy al te ſaemen: maer my dunckt dat het begin meer is als het halve werck, en dat het Begin noyt van yemant genoegh is gepreſen geweest.
 De Poëet ſeyt mede:

Dimidium facti qui bene cepit habet.
Hy heeft ſoo veel als half gedaen,
Die wel heeft gevangen aen.

 Maer om het beeld te verklaeren, ſegh ick, dat de heldere en klaerblinckende ſtraele bediet, de oneyndlijcke macht Godes, waer van alle dingen haer weſen, kracht en werckinge hebben, overmits hy in alle dingen, de eerſte wercker is, werckende krachtiger als alle de andere oorſaecken, weſende ſelve de eerſte oorſaecke, waer van alle de andere oorſaecken haeren oorſprongh hebben, ſoo wel de tweede als de derde: en alle dingen die gevonden worden, ſijn het werck ſijnder handen: En of schoon alle dingen van hem voortkomen, en hy in der daet geen gemeenſchap heeft met dieſelve, ſoo heeft nochtans deſe God ſich vergeleken by het licht, ſeggende, Ick ben het licht des werelts: ’t welck, ſoo wy wel willen overwegen, ſullen wy bevinden, dat, gelijck de Sonne ſes trappen heeft, die door ordre geſchickt zijn, alſoo heeft oock God ſes prerogativen of voorrechten, diewelcke met dieſelve Sonne wel over een komen: het eerſte van de Sonne, is haer weſen; het tweede is het licht, inwendigh en weſentlijck; het derde is het licht dat van de Sonne voortkomt; het vierde is de glants die het licht naevolght; het vijfde is de hitte, die door de glants ontſteecken is; het ſeſte is, de voortteelinge van de hitte, die met den vlam vereenight is, en alſoo brenght de glants door de hitte voort, alle lichaemlijcke dingen. Maer alle deſe dingen zijn noch met meerder kracht en met een onuytſpreeckelijcker wonder in God: want d’eerſte trap paſt op de Eenheyt; de tweede op de goedheyt; de derde op een ſeeckere Godlijcke ſin, als een licht van een licht heervloeyende, het welck in ſich bevat (om ſoo te ſeggen) Ideen of eerſte voorbeeldingen van verſcheyden gedaenten, niet anders, als van een licht, door een ſtraele, veele ſtraelen lichts voort komen.
 Nae deſe voorgebeelde werelt, volght ten vierden de ziele van deſe lichaemlijcke werelt, de reedelijcke werelt, die eerſt geteelt is van de verſtandelijcke werelt, gelijck de glans van ’t licht. Ten vijfden, ſoo volgt de natuere van alle dingen, te weten, de [ 33 ]werelt, die vruchtbaer of vol ſaets is, ſpruytende uyt de bovengenoemde, als de hitte van den glans. Ten laeſten komt deſe lichaemlijcke wereld, alſoo van de voorgaende beſaedede werelt voortgebracht, even gelijck de voort-teelinge der dingen, van de hitte haer begin en oorſprong heeft, gelijck als M. Ficinus, in ſijn kort begrijp over de Timæus van Plato, wijtloopigh beweert.
 De hemel vol ſterren, bediet de macht van de planeten, over de werelt die onder de maene is gelegen, en over de lichaemen die haer onderworpen zijn, diewelcke, hoe ſeer dieſelve de voortteelinge van de ſienlijcke en onſienlijcke dingen, door tuſſchenkomenge van de vier eerſte qualiteyten of hoedanigheden vorderlijck is, daer aen is niet eens te twijfelen:doch ter ſijden ſtellende ’t gevoelen van eenige ſterre-raeders, diewelcke willen, dat alle dingen in deſe werelt, ſoodanigh zijn verknocht aen den hemel, datſe nae de beweginge deſſelven worden beſtiert.
 Hy hout mette rechter hand het beeld van de Natuyre, weſende dieſelve, gelijck Ariſtoteles ſeyt: Het Begin van de beweginge en van de ruſte in ’t geene daer in zy is. Waer uyt wy ſullen trecken, dat zy is het Begin van alle voortteelinge; weſende de voortteelinge de voornaemſte hoedaenigheyt der beweginge, onder de viere die van Ariſtoteles zijn uytgedruckt. En Plato in ſijn boeck van ’t gemeene beſte, ſtelt dieſelve onder de gelijckniſſe van de Colomne, weſende eenen band van den geheelen AL, ſeggende, dat de Natuere is levendigh, en dat haer een ſaedelijcke kracht, aen de ſtoffe des werelts, van de ziele des werelts ſelve, is ingeſtort. Diewelcke daeromme het Licht genaemt wort, want zy is levendigh en doordringende: te meer wordtſe noch een rechte Colomne genaemt, om dat zy gelijck, van langhſaemer hand, alle de ſtoffen en materien van alle ſyden doordringht, en veele trappen van gedaenten, die onder ſich verſchillen, voortbrenght. Daer wort geſeyt, dat zy ſich uytſtreckt door alle deelen, en zy verknoopt ſich van alle ſyden te ſaemen metten hemel, want zy ſtaet geheel, in wat plaets het oock magh weſen, en doordringende verſpreyt zy ſich, verſpreyende vervult zy, en vervullende beſtiert zy alle dingen, waer uyt dit ſpreeckwoord is: Spiritus intus alit. De Geest voed alles van binnen.
 De menſchlijcke beeldeniſſe, worter als het allereedelſte Begin van alle andere geſchapene dingen, by gedaen, overmits, terwijl de Allerhooghſte God ſchepte, ſoo ſtelde hy niet veel moeyte toe, maer ſeyde alleene, het worde een firmament of uytſpanſel des hemels, en terſtondt was het; hy maeckte de Sonne, de Maene, en andere Hemelſche lichaemen, en terſtont ſoo waeren deſe gemaeckt: maer wanneer hy den Menſche wilde ſcheppen, ſeyde hy: Laet ons den Menſch maecken, nae onſen beelde en gelijckeniſſe; om te betoonen dat de Menſche het allereedelſte was van alle andere ſchepſelen.
 Het witte kleed bediet de ſuyverheyt van het Begin, ’t welck alleene van de grootheyt, goedigheyt en ſuyverheyt van den Schepper voortkomt, en gelijck Marſ. Ficinus over het kort begrijp van Timæus aen ’t viii Capittel ſeyt: Het Begin behoort voorwaer allerſlechst, eenvoudighst en allerbest te weſen, want daer is niet eenvoudiger als de Eenheyt, noch beter als de goedheyt: noch is de Eenheyt niet beter als de goedheyt, noch de goedheyt eenvoudiger als de Eenheyt.
 Het vierkant waer in de Griexſche letter A ſtaet, druckt ſeer wel uyt het Begin van alle dingen, weſende de eerſte letter van ’t A B C, en de eerſte letter onder de vocalen of geluyt-gevende letteren, ſonder de welcke men niet een woord kan uytdrucken, noch eenigh ontwerp te kennen geven. Als mede daerom, om dat God in de Openbaeringe ſeyt: Ick ben de Alpha en Omega, het Begin en het Eynde.