Sinne- en minnebeelden/Zeeusche Jonk-vrouwen
| ← AD LECTOREM, De fine huius opusculi. PRAEFATIO | Sinne- en minnebeelden (1627) door Jacob Cats | Gedichten ter ere van Jacob Cats → |
| Uitgegeven in Rotterdam door Victor van Waesberge. |
AANDE
Zeeusche Ionk-vrouwen:
GESCHREVEN
Gheduerende den voorleden stil-stant van
wapenen.
Ghy, Zeeus en soet geslacht; ghy, Venus lantgenooten,
(Want Venus is wel eer oock uytter zee gesprooten)
Ghy, die met Venus hebt het eygen Vaderlant,
Het eygen geestig oogh en minnelijck verstant;
Jonckvrouwen, aerdig volck, die, met verholen krachten,
Een onbekenden brant ontsteekt in ons gedachten,
Die, met uw soet gelaet en lodderlijck gesicht,
Een droeve ziel geneest, een treurig hert verlicht;
Aen u komt dit geschenk, een beelt der ganscher eerden,
Dat Venus sone bout en Venus hout in weerden;
Aen u komt dit geschenk, de gantsche werelt-kloot,
Die al haer voetsel raept alleen uyt uwen schoot;
Aen u komt dit geschenk; in u leyt doch verborgen
Een ander Vaderlant, dat eenmael, schier of morgen,
Sal toonen sijnen glans hier in het aertsche dal,
Als ons het duyster graf gevangen houden sal.
Dit kint, dit wonder kint, komt naer u toegestreken,
Want ’t heeft u (soo het schijnt) wat sonderlinx te spreken:
Het komt u seggen aen, in ronde Zeeusche tael,
Al wat’er ommegaet in Venus gulden sael.
[ 18 ]Het heeft, door slim bedrogh, my desen boeck ontdragen,
Want ’t is van overlang vol alderhande lagen;
Tis jonck, maer efter fel; het spot met onse smart,
Ach! die nu steelt mijn boeck, ontstal wel eer mijn hart
Laest, als de gulde Son was in de zee gedoken,
Soo quam het dertel wicht my in een droom bestoken,
My docht wel, aen sijn oogh en aen sijn stueren mont,
Dat hem het grillig hooft niet al te wel en stont.
Waer (sprack hy) zijt ghy nu, waer zijt ghy, trage Zeeuwen?
Hier voormaels waert ghy kloeck en onversaegde leeuwen;
Doen ghy eens voor het lant ginght setten lijf en goet,
En deedt het Zeeusche diep vermeeren door het bloet;
Doen was uw Jonckheyt rap, doen haelden uwe gasten
De vlaggen van den spriet, de wimpels van de masten;
Doen woondet ghy in zee, en, meer als sy gestoort,
Hebt menign hondert man geslingert over boort.
Maer nevens uw matroos en menig duuysent helden,
Was hier noch ander volck dat vroomheyt konde melden,
Dat nieuwe deuntjens song, den vyant als te spijt;
Tis waer, het gin wat rau, maer soo was doen de tijt.
Siet! als er oorlog was, doen vont men hier Poëten,
En nu hier Vrede woont, soo is de kunst vergeten;
De werelt is verkeert: daer Mars verweckt een liet,
Vermagh de soete min, vermagh daer Venus niet?
Hoe! is net geestig volck uyt Zeelant wegh getoge!
Of zal de bloet-hont Mars yet boven ons vermogen?
Neen, ronde Leeuwen, neen; al heeft de krijgh uw lant
In vryen staet gebracht, het is door ons gemant.
[ 19 ]Waer Venus nedervalt, kan Mars daer staende blijven?
Kan Mars daer immermeer een vrome daet bedrijven?
Voor my, ick segge neen; geen Lant en kan bestaen,
Indien men Venus rijck wil onder laten gaen.
Siet, Mars leyt nu in slaep, maer komt hy eens t’ontwaken,
Wat sal het korsel hooft doch in de werelt maken,
So ick mijn boogh ontspan? gewis ’t en is maer wint,
So Mars door mijn beleyt geen nieuwe stof en vint.
De trommel plaght de jeught tot oorlogh op te wecken,
Laet nu een soet gedicht de teere sinnen trecken
Tot Venus soeten krijgh, daer noyt het vinnig loot,
Daer noyt de felle spies een vryer heeft gedoot;
Het Lant is uytgeput door al te lange krijgen,
Laet nu een soeter lucht op dese kusten sijgen;
Laet nu eens wederom te rechte zijn gebracht,
Dat Mars eens nedersloeg door zijn verwoede macht.
Gaet, let eens met verstant op onse nae-gebueren,
En wat een grooten volck is binnen hare mueren;
Besiet wat Hollant doet, en hoe het queecken kan,
En hoe het neering treckt en menig duysent man;
Besiet, hoe dat het wast door al sijn gansche leden.
En hoe het over-al vergroot sijn rijcke Steden;
Besiet eens boven al wat gronden dat het leyt,
Waer door het alle daeg wort verder uytgebreyt.
De vonden altemael die hier toe mogen strecken,
En wil ick voor het volck niet al te verr’ ontdekken;
Een moet ick evenwel hier brengen aen den dagh.
Op dat het dese kust te nutte komen magh,
[ 20 ]In Hollant is een volck, dat met een aerdig jocken,
Dat met een soet gedicht, een yeder weet te locken
Tot ick en weet met wat, tot onbekende min,
Die sluypt dan in het breyn, en neemt de geesten in.
Daer singt Heyns, onse vrient, al wat de soete Griecken,
Gedreven door de kracht van mijn geswinde wiecken,
Oyt schreven voor de jeught, en dringt de vryers aen
Meer, als oyt eenig geest te Romen heeft gedaen.
Daer is een geestig Hooft, dat met sijn harders-klachten
Doet yder, die het hoort, na soet geselschap trachten,
Hier by komt Bredero, die jockt in boersche tael,
En treckt tot mijnen dienst de Nymphen altemael.
Noch zijnder over-al veel soete toover-pennen,
Die tot de sachte min de rauwe jeught gewennen.
Siet daer een goeden vont, waer door het Vaderlant
Geduerigh wort gebout, en op een nieu gemant.
Maer segt eens, Zeeuwen, segt, wat is hier oyt geschreven,
Dat yemant tot de min een spore mochte geven?
Ick weet doch evenwel dat hier geen kunst ontbreeckt,
Maer ’t is verholen vier, dat onder d’assen steeckt.
Ic weet, dat Zeelant is een winckel van verstanden,
Maer wat daer yemant dicht, dat hout men in de banden,
De nacht bedeckt het werck en niemant mach het sien;
Maer hiet ic Venus kint ’t en sal niet meer geschien.
Ic weet dat onder u zijn veelderhande saken,
Die ooc een stege maeght wel gaende souden maken;
Ey, laet dan uw gesang eens komen aen den dagh:
Maer waerom bid ic doch, daer ic gebieden magh?
[ 21 ]Langt hier, wat dienstig is voor onse jonge dieren!
Dit sprack hy, en met een soo greep hy mijn papieren,
Hy bontse met de pees van zijnen boogh te hoop,
Een seyde: Vaert nu wel, en steld’et op den loop.
Wat was’er om te doen? eylaes, ick moest’et lijden,
Ic dacht in mijn gemoet, ic wil den lecker mijden;
Ic vreesde sijn geweer, dat, schoon al is’et kleyn,
My dickmael heeft geraeckt tot aen het innig breyn.
Daer streeck de jongen heen met al mijn oude stucken,
En ging het meerendeel in haesten laten drucken;
Hy voegder platen by, en oock sijn eygen beelt,
Waer door hy menigmael de jonge sinnen steelt.
Doch, naer ick was bedaert en hy nu wegh gevlogen,
Doen riep ick overluyt: de lecker is bedrogen;
Want of hij schoon al greep uyt zijn geheele macht,
Ten salder vry niet zijn gelijck hy heeft gedacht;
Want mits hy besig was om diep genoeg te tasten,
Soo nam hy dingen meê die hem toch niet en pasten,
Hy meynde gansch het boeck was voetsel aen de min,
Maer neen, vriendinnen, neen; daer schuylt wat anders in.
Men vint’er niet alleen de malle jeught beschreven,
Daer is oock nutte leer tot al het vorder leven;
Want na het apen spel van Venus dertel wicht,
Soo gaet het tweede deel tot aen den zeden plicht;
Het derde leyt den gront om hooger op te rijsen,
En gaet de reyne ziel tot haren Schepper wijsen,
Verfoeit den lossen waen, en, door een stil gesucht,
Klimt uit dit nietig stof tot boven in de lucht.
[ 22 ]Ghy siet dan hier een werk, dat driederhande dingen
Komt toon en aen het volk, en in de wereld bringen;
Ghy siet een selsaem boeck, dat eerst den vryer speelt,
Maer dat haest rijper wort en beter vruchten teelt.
Daer is een seecker tijt voor alle jonge lieden,
Om aen een lieve maeght haer gunst te mogen bieden;
Daer is een seecker tijt, wanneer men kooten magh,
Maer ’t is ook eenmaal tijt te laten dat bejagh.
Al staet daer Venus soon hier op het boeck gesneden,
Van yeder een gestreelt, van yeder aengebeden,
Soo ghy het evenwel in alle deelen leeft,
Ghy sult’er stoffe sien die Venus brant geneest;
Ghy sult’er stoffe sien ten goede van de zeden;
Ghy sult’er stoffe sien tot voetsel van gebeden ,
Het dertel kint bewoont alleen maer d’eerste sael,
Ghy dan, of leest’et niet, of leest’et altemael.
(Want Venus is wel eer oock uytter zee gesprooten)
Ghy, die met Venus hebt het eygen Vaderlant,
Het eygen geestig oogh en minnelijck verstant;
Jonckvrouwen, aerdig volck, die, met verholen krachten,
Een onbekenden brant ontsteekt in ons gedachten,
Die, met uw soet gelaet en lodderlijck gesicht,
Een droeve ziel geneest, een treurig hert verlicht;
Aen u komt dit geschenk, een beelt der ganscher eerden,
Dat Venus sone bout en Venus hout in weerden;
Aen u komt dit geschenk, de gantsche werelt-kloot,
Die al haer voetsel raept alleen uyt uwen schoot;
Aen u komt dit geschenk; in u leyt doch verborgen
Een ander Vaderlant, dat eenmael, schier of morgen,
Sal toonen sijnen glans hier in het aertsche dal,
Als ons het duyster graf gevangen houden sal.
Dit kint, dit wonder kint, komt naer u toegestreken,
Want ’t heeft u (soo het schijnt) wat sonderlinx te spreken:
Het komt u seggen aen, in ronde Zeeusche tael,
Al wat’er ommegaet in Venus gulden sael.
[ 18 ]Het heeft, door slim bedrogh, my desen boeck ontdragen,
Want ’t is van overlang vol alderhande lagen;
Tis jonck, maer efter fel; het spot met onse smart,
Ach! die nu steelt mijn boeck, ontstal wel eer mijn hart
Laest, als de gulde Son was in de zee gedoken,
Soo quam het dertel wicht my in een droom bestoken,
My docht wel, aen sijn oogh en aen sijn stueren mont,
Dat hem het grillig hooft niet al te wel en stont.
Waer (sprack hy) zijt ghy nu, waer zijt ghy, trage Zeeuwen?
Hier voormaels waert ghy kloeck en onversaegde leeuwen;
Doen ghy eens voor het lant ginght setten lijf en goet,
En deedt het Zeeusche diep vermeeren door het bloet;
Doen was uw Jonckheyt rap, doen haelden uwe gasten
De vlaggen van den spriet, de wimpels van de masten;
Doen woondet ghy in zee, en, meer als sy gestoort,
Hebt menign hondert man geslingert over boort.
Maer nevens uw matroos en menig duuysent helden,
Was hier noch ander volck dat vroomheyt konde melden,
Dat nieuwe deuntjens song, den vyant als te spijt;
Tis waer, het gin wat rau, maer soo was doen de tijt.
Siet! als er oorlog was, doen vont men hier Poëten,
En nu hier Vrede woont, soo is de kunst vergeten;
De werelt is verkeert: daer Mars verweckt een liet,
Vermagh de soete min, vermagh daer Venus niet?
Hoe! is net geestig volck uyt Zeelant wegh getoge!
Of zal de bloet-hont Mars yet boven ons vermogen?
Neen, ronde Leeuwen, neen; al heeft de krijgh uw lant
In vryen staet gebracht, het is door ons gemant.
[ 19 ]Waer Venus nedervalt, kan Mars daer staende blijven?
Kan Mars daer immermeer een vrome daet bedrijven?
Voor my, ick segge neen; geen Lant en kan bestaen,
Indien men Venus rijck wil onder laten gaen.
Siet, Mars leyt nu in slaep, maer komt hy eens t’ontwaken,
Wat sal het korsel hooft doch in de werelt maken,
So ick mijn boogh ontspan? gewis ’t en is maer wint,
So Mars door mijn beleyt geen nieuwe stof en vint.
De trommel plaght de jeught tot oorlogh op te wecken,
Laet nu een soet gedicht de teere sinnen trecken
Tot Venus soeten krijgh, daer noyt het vinnig loot,
Daer noyt de felle spies een vryer heeft gedoot;
Het Lant is uytgeput door al te lange krijgen,
Laet nu een soeter lucht op dese kusten sijgen;
Laet nu eens wederom te rechte zijn gebracht,
Dat Mars eens nedersloeg door zijn verwoede macht.
Gaet, let eens met verstant op onse nae-gebueren,
En wat een grooten volck is binnen hare mueren;
Besiet wat Hollant doet, en hoe het queecken kan,
En hoe het neering treckt en menig duysent man;
Besiet, hoe dat het wast door al sijn gansche leden.
En hoe het over-al vergroot sijn rijcke Steden;
Besiet eens boven al wat gronden dat het leyt,
Waer door het alle daeg wort verder uytgebreyt.
De vonden altemael die hier toe mogen strecken,
En wil ick voor het volck niet al te verr’ ontdekken;
Een moet ick evenwel hier brengen aen den dagh.
Op dat het dese kust te nutte komen magh,
[ 20 ]In Hollant is een volck, dat met een aerdig jocken,
Dat met een soet gedicht, een yeder weet te locken
Tot ick en weet met wat, tot onbekende min,
Die sluypt dan in het breyn, en neemt de geesten in.
Daer singt Heyns, onse vrient, al wat de soete Griecken,
Gedreven door de kracht van mijn geswinde wiecken,
Oyt schreven voor de jeught, en dringt de vryers aen
Meer, als oyt eenig geest te Romen heeft gedaen.
Daer is een geestig Hooft, dat met sijn harders-klachten
Doet yder, die het hoort, na soet geselschap trachten,
Hier by komt Bredero, die jockt in boersche tael,
En treckt tot mijnen dienst de Nymphen altemael.
Noch zijnder over-al veel soete toover-pennen,
Die tot de sachte min de rauwe jeught gewennen.
Siet daer een goeden vont, waer door het Vaderlant
Geduerigh wort gebout, en op een nieu gemant.
Maer segt eens, Zeeuwen, segt, wat is hier oyt geschreven,
Dat yemant tot de min een spore mochte geven?
Ick weet doch evenwel dat hier geen kunst ontbreeckt,
Maer ’t is verholen vier, dat onder d’assen steeckt.
Ic weet, dat Zeelant is een winckel van verstanden,
Maer wat daer yemant dicht, dat hout men in de banden,
De nacht bedeckt het werck en niemant mach het sien;
Maer hiet ic Venus kint ’t en sal niet meer geschien.
Ic weet dat onder u zijn veelderhande saken,
Die ooc een stege maeght wel gaende souden maken;
Ey, laet dan uw gesang eens komen aen den dagh:
Maer waerom bid ic doch, daer ic gebieden magh?
[ 21 ]Langt hier, wat dienstig is voor onse jonge dieren!
Dit sprack hy, en met een soo greep hy mijn papieren,
Hy bontse met de pees van zijnen boogh te hoop,
Een seyde: Vaert nu wel, en steld’et op den loop.
Wat was’er om te doen? eylaes, ick moest’et lijden,
Ic dacht in mijn gemoet, ic wil den lecker mijden;
Ic vreesde sijn geweer, dat, schoon al is’et kleyn,
My dickmael heeft geraeckt tot aen het innig breyn.
Daer streeck de jongen heen met al mijn oude stucken,
En ging het meerendeel in haesten laten drucken;
Hy voegder platen by, en oock sijn eygen beelt,
Waer door hy menigmael de jonge sinnen steelt.
Doch, naer ick was bedaert en hy nu wegh gevlogen,
Doen riep ick overluyt: de lecker is bedrogen;
Want of hij schoon al greep uyt zijn geheele macht,
Ten salder vry niet zijn gelijck hy heeft gedacht;
Want mits hy besig was om diep genoeg te tasten,
Soo nam hy dingen meê die hem toch niet en pasten,
Hy meynde gansch het boeck was voetsel aen de min,
Maer neen, vriendinnen, neen; daer schuylt wat anders in.
Men vint’er niet alleen de malle jeught beschreven,
Daer is oock nutte leer tot al het vorder leven;
Want na het apen spel van Venus dertel wicht,
Soo gaet het tweede deel tot aen den zeden plicht;
Het derde leyt den gront om hooger op te rijsen,
En gaet de reyne ziel tot haren Schepper wijsen,
Verfoeit den lossen waen, en, door een stil gesucht,
Klimt uit dit nietig stof tot boven in de lucht.
[ 22 ]Ghy siet dan hier een werk, dat driederhande dingen
Komt toon en aen het volk, en in de wereld bringen;
Ghy siet een selsaem boeck, dat eerst den vryer speelt,
Maer dat haest rijper wort en beter vruchten teelt.
Daer is een seecker tijt voor alle jonge lieden,
Om aen een lieve maeght haer gunst te mogen bieden;
Daer is een seecker tijt, wanneer men kooten magh,
Maer ’t is ook eenmaal tijt te laten dat bejagh.
Al staet daer Venus soon hier op het boeck gesneden,
Van yeder een gestreelt, van yeder aengebeden,
Soo ghy het evenwel in alle deelen leeft,
Ghy sult’er stoffe sien die Venus brant geneest;
Ghy sult’er stoffe sien ten goede van de zeden;
Ghy sult’er stoffe sien tot voetsel van gebeden ,
Het dertel kint bewoont alleen maer d’eerste sael,
Ghy dan, of leest’et niet, of leest’et altemael.