Warachtighe ende verschrickelijcke beschrijvinge van vele toovenaers ende toovenerssen oft vandoysen, hoe ende waerom men die herwaerts en ghentswaerts verbrandt heeft in dit teghenwoordich jaer 1589
| Uitgegeven in Antwerpen door Thantwerpen: Jan van Ghelen. |
Warachtighe
Ende verſchrickelijcke beſchrijuinge
van vele Toouenaers en[de] Toouenerſſe oft Vandoysen / hoe en[de] waero[m]
men die herwaerts en[de] ghentſwaerts verbrandt heeft in dit teghen-
woordich Jaer 1589. Wat ſy bedreuen ende bekent hebben.
Oock van eenen Toouenaer die hem
ſeluen conſte veranderen in eenen Weirwolff / den welc-
ken tot Bepper (dry Mijlen va[n] Ceulen ghelegen)
Is geiuſticeert opte[n] xxxi. Octobris 1589.
En wat booſe wercken hy bedreuen heeft.
¶ Ghedruckt Thantwerpen / opde Lom-
baerde Veste /inden witten Haſewint / by my Jan van Ghelen.
Anno. M. D. ende Lxxxix.
¶ Verſchrickelijcke gheſchiedeniſſen
van vele ende verſcheyde[n] Vandoyſen Too-
uenaers ende Toouenerſſen die ten berſcheyden plaetſen na
henne Bekenteniſſe van henne bedreuen Duyuelrijen / ſoo
tot Ertzſtiff/Trier als elders verbrandt en[de] van leuen-
den lijue doot zijn gheexecuteert metter
Juſticie in dit loopende Jaer
1589.
EEnen yegheliicken is ſonder twijfel ghenoech bekent den ieghenvoordig hen bedruckten en[de] benauden tijt/den volcken wy oock ghenoech ghewaere worden/en[de] ons alleenliicken om onſen ſonden wille ouer compt met alderley gherucht van oproer / twiſt ende tweedracht die onder de menſchen lancx ſoo meer aenſtaende is/ſulcx dat den Vader het kindt en[de] het kindt den Vader en[de] Moeder vervolght en[de] tegenſtrijdet daer deuer eyntelijcken de eeuwighe verderffeniſſe des menſchelijcken gheſlachts veroirſaect wort/ (Ic gelooue) datter ſchier geene duyuels meer inder hellen en zijn/maer datſe deur de ghantſche wijde werelt verſpreyt zijn en[de] de ſelue metten verghifte der Toouerijen ganſſchelijcken beſmetten/ghelijck ich eenſdeels den goetwillighen Leſer by deſen ſal te kennen gheuen.
DAer light int Landt van Swauen eene Stadt/ghenaempt Elwanghen/dewelcke alomme herwaerts en[de] ghenſwaerts dagelijcx lancx hoe meer Jammerlijcke[n] geſlagen ende verdoruen is gheworden /inde Eertvruchten/Boomvruchten/ende Wijnen/verlamminghe van menſche[n] [ 4 ]en[de] vee/en[de] met vremde en onghehoorde Crancheden en[de] ſieckten/waerom men in alder nerſticheut heeft onderſocht waer by ſulcx toecomen mocht. Emmers byder gratie[n] Gods is int claer lichte gecomen / dat daer af oorſake waren de veruloecte toouenarſſen ende vandoyſen. Aldus van vele vande ſelue Toouenarſſen ghevangken waren ghenomen/ſoo heeft men ontboden den Rechter van een cleyn ſtedeken genaemt Biberach/die de ſelue terſtond heeft ghehaeldt / en by ſekere conſte die hy wille ſoo veele gemaect dat de ſelue wijfs en[de] waren alle vrywillichlijcken bekenden/ hoe wat /en waermede ſy ſulcken Toouerijen bedreuen en[de] aenrichteden. Ende eerſt ſoo bekenden ſy/ dat ſy metten duyuel een verbont hadden ghemaeckt/ God/en[de] zijnen Lieuen Sone Jheſum Chriſtum/en[de] alle ſijne heyligen hadde[n] verloochent /en[de] he[m] eyntlijcke[n] metten duyuel verſaemt / hier ouer was een boos oud wijf/die een ſchoone Jonghe dochter hadde welcke ſy oock Inder duyuelſcher Toouerije (die ſy door ee[nen] conſte achte) aengevoert heeft / ende haer den booſen vyant tot eenen wyue gegeuen/ welcke Sathan inde gedaente van eenen ſchoonen Jongelinck der ſeluer dochter aenſprack/ende als nv den raedt geſloten was hebben ſy hen aent danſſen ghemaeckt tot welcken dans quamen veel duyuels inde gedaente van Jonghe gheſellen ende Jonghe dochters met eenen hoop oude Toouenerſſen die zeldſame en[de] wonderliicke vremde Luyten hadde[n] daer ſy op ſpeelde/deen ſpeelde op een Peerthooft vander ſanck op vremde Instrumenten/eem Jeghelijck danſte met haeren boele/ende naer dat deſen dans gheſcheyden was / zoe verdwenen zy wten ooghen/Sulcx heeft die oude moeder zelue ghewillichlijcken bekent.
Naer deſe ſoe hebben zy ghelijckelijcken van ſonden aen in vele potten/gheſoden/Slangen/padden/dootſbeenderen ende vele onbekende cruyden/die ſy tot verſcheyden plaetſen hadden begrauen / ſoo in huyſen / ſtallen / als ſchueren / al waert den lieden niet wel en is vergaen/want de menſſchen ſoo jonck als out/ende het vee/worden alle ghelijc met groeter ſmetten ende weedom beuanghen. Deſghelijckx hebben ſy ooc een Toauerichſche Salue gemaeckt/die den menſche[n] [ 5 ]ende vee heel ſchadelijck was. Wanr ſy daermede by daghe oft machte beſtreken worddende zijn vol groote gheſwillen Lam ende blindt ghewordden ende en hebben een gheſonde vre aen eenich van hennen leden niet behouden / dwelcke nv al kennelijcken ghewordden zijnde / ende waer zy die potten begrauen hadden / heeftmen tot eenen Litteecken die zelue potten ende zalue[n] ontgrauen ende tſamen met die wyffs (die hennen rechten loon creghen) tot pulfer verbrandt.
EErſtmaels heeftmen twelf ſtatelijcke ende rijcke vrouwen (diemen zulcx niet toe en betroude) met eenen] Jonghen geſelle diet van zijnder moeder gheleert hadde alle tſamen aen eenen ſtaeck verbrandt.
Tot Merghendale weſen[de] een ſtedeken/ wordde oock een oudt wyf ghevanghen die vrijlijcken bekende/dat zy metten duyuel bouen opten Schoreſteen oft ſchouwe geboeleert hadde/en[de] dat zy ſulcken toouerije bedreuen hadde eenenveertich Jaeren Lanck/en[de] binnen dien tijt tachentich kinderen omtleuen ghebracht hadde/ ende volgende des duyuels raedt vele Jonge ende oude lieden den meeſtendeel ontrent het koocktijt met fenijn vergheuen hadde/oock tuſſchen vrome Lieden tweedracht berockt/het coren/de[n] wijn/ende andere vruchte[n] int gemeyn/ſo vele haer mogelijc was b[e]dorue[n] ſeggen[de] voorts datter geen vroey vrouwe[n] ontrent Mergendale in thien mylen int ronde en waeren te vinden/dan dattet al toouernerſſe[n] ware[n]/en[de] beroemde haer/ſpreken[de] al lachen[de]/dat ſo v[e]re daer ſovele mans int lant waeren die tooueren conſten als vrouwe[n]/ zy die alle gelijck drijuen woude int weren wout/ midts welcken vercleren men haer met gloeyende tanghen gepitſt ende ghenepen heeft/ende de rechte hant af ghehouwen ende eyntelijcken metten viere tot polfer verbrandt.
Tot Walterſtadt in ſwauen een half myle va[n] Norlinghen heeft de Graue aldaer acht toouernarſſen/gecreghen die welcke hy oock met geloeyende tangen heeft doen nijpen/ ende de rechte handt afgehouwe[n] ende voorts doen verbranden welcke bekende[n] dat zy onder andere duyuelrijen die zy bedreuen/ ouer de hondert ende veertich kinderen om het leuen ghebracht hadden. [ 6 ]
BEminde Leſer Ic en can niet vertellen noch vuyt ſspreke[n] alle de duyuelrije die ſy bedreghen ende bekent hebben/ zo int Cheur vorſtendom van Trier/ als aen de Moſel zijn de Toouenaers ende Toouenerſſen verbrant in getale wel van dryhondert ende vyftich/onder de welcke was eenen vande vernaemtſte Raedtſheeren van Cheurvorſt van Trier/ een grootmachtich ende rijck man/genaempt Flade/doctoor inde rechten/de welcke wordde beticht van Toouerije/ende ghevanckelijcken gehouden inde zelle maenden als voer ſulcx bekent/ende alſoemen hem daer voer wilde bedinghen heeft hy hem willen verantworden ende geſeght dattet alleenlijcken was magia (int duytſch ſwertte conſte) ende datmen daer by niet verſtaen en can noch achten te zyne ſtraffelijcke Toouerije aengeſien dattet natuerlijck is ende niet duyuelijck/oft afgoderij begheeren[de] ouer ſulcx ontſlaghen te worden van hachten/ deen hielde hem voer eenen Raetgheuer en[de] dander voer eenen Toouenaer/immers is den zeluen Flade opten xxvi. May. als eenen Toouenaer van Leuenden lyue ter doot ghedoempt ende geexecuteert.
Men ſeght oock van eenen Paſtoor dat dien ſoude Toouenaer gheweeſt zijn naer dien hy oock ghevanghen genomen is ende men hem geuraecht heeft waer hy ſulcx geleert ende hoe lange hy die gebruyct heeft heeft geantwoort/dit hebbe ic een wyle aenghenomen ſoe ick teghen den auont vuyt Trier naer myne dorp genaemt Pfare ben gegaen ende den onder wegghen blyuen ſlapen by eender hecken tot ſmorgens/ende wandt ich nv opſtonde hebbe ick opten wech nemen my gheſien een ſchoone Jouffrouwe met ſchoone cleederen gecleedt de ſelue tot my geroepen/als nv Sathan in ſulcke gedaente by my quam ſoe heb ick haer van boelſchap aengheſproken welcke ſy met eene[n] lachende monde niet en weygerde/waerom ick al noch inſiſteerde/en[de] heeft my wederom geantwoort wildy hebben dat ick uwen wille pleghe ſoe ſuldy doen tgene ick begeere ende want ick terſtond iae ſeyde/ſoe ſeyde zy ſoe ſult ghy Christum midtſgaders ſyne lieue moeder verloochenen/ende v ſelu[n] in myne gewelt gheuen/ende ick ſal v oock ſchoone conſten Leeren/en[de] ter wylen ick nv zeer begeerlijcke [ 7 ]was zoe hebbe ich zeer onbedachtelijck gedaen al wat ſy begeerde/ende ſoe haeſt ick mynen wille hadde volbracht ſoe be[n] ick gewaer geworden dat ſulcx niet natuerlijcken en was/ende en hebbe tzedert my niet connen onthouden/ ſondighende alſoe inder Toouerije in veelderleye booſheyt verſteent/naer welcke bekenteniſſe heeft men hem naer af neminghe synre Sacrificien gelijc den anderen Toouenaers verbrandt.
Noch in een dorp niet verre van Trier gelegen / heeftmen veelderley wijnen/ in grooten ghetale/ rijck ende arm/Jonck ende oudt/verbrandt / midtſdien zy ſeer byder Moſel in een clooſter S. Marimin ghenaempt tzedert den eerſten dach Mey groot Jammer ende verdriet vuit rechten wilden/ende het coren/en[de] den wyn bedoruen ſouden hebben/ dwelck god niet gehingen en wilde /maer heeft dit int licht laten comen/ men vant een wyf inden wyngaert die van gelijcke[n] feyt was als de voergaende/die welcke gevangen gebracht/en[de] opentlijcken bekent hebbende dat ſy daer mede menigen vromen man (ſoe haer geraden was) bedruct hadde/is metten andere[n] verbrandt geweeſt.
Daer heeft oock eenen Toouenaer ghewont tot Bepper dry mylen van Ceulen/de welcke de toouerije gedreuen had de xxiiij. Jaere[n] lanck/ende conde hem ſeluen veranderen in eenen weir wolf/hy worde gevangen ende gepijnicht/ ende bekende dat hy derthien cleyn kinderen van ſeſſen oft zeuen iaren omgebracht hadde/met noch twee mans en[de] een vrouwe gedoot/oock zeuen Jaeren met zyne dochter geboeleert/ welcken men tot poluer verbrandt heeft/hy hadde noch meer andere booſe feyten bedreuen/naer luydt zynder bekenteniſſe/men heeft hem den xxxi. October tot Bepper geiuſticieert/ ende eerſt thienmael met gloeyende tangen genepen en[de] ghepitſt/ende daer naer met een byl oft aecxt armen ende beenen ontvoer geſlaghen ende alſoe geraeybraect ende ten leſte[n] heeft men hem thooft afgeslagen tlichaem verbrandt eenen houten wolf gemaeckt ende dien geſtelt op een radt ende thooft daer op genagelt/ alſoe is deſen wolf geloont.
DAerom laet ons God den heere dach ende nacht bidden dat hy der Ouerheyt ſin ende moet gheue om alle [ 8 ]Toouenaers ende Toouenerſſen / met henne duyuels gheſpuys geheelijcken te veruolgen/ende vuyt te roeyen/daermede den Sathan der hellen wederſtaen worde ende niet voordere deur ſulcke booſen geruchte/de vrome lieden en bedroeue/ende alſoe dit int Jaer 1589. is begonſt oock daer Inne eynde neme / dit ſchryue ick den booſen voer een waerſchouwinghe/en[de] den vromen voer eenen trooſt/want anderſſins en dient dit nergens toe dan om int vier te worpen/Vaerdt wel.
AMEN.
In deſe Copije van verſcheyden Toouenaers en[de] Toouenerſſen, vvt de hooghe duytſche ſpraecke in vlaemſche ſpraecke ouergheſet, en is niet begrepen dat teghen die heylige Kercke Religie oft die Coninclijcke Maieſteyt is, naer doriginael exemplaer, tot Antwerpen den ſeuenſten dach in December.
1589.
Heer Hendrick Dunghen, Doct. en[de] Lib. Cenſ.
