Nieuwe Tydinghen uyt verscheyden quartieren van Europa, ghekomen tot Brussel tzedert den 18. tot den 23. Julii 1635
Nieuwe Tydinghen
UYT
VERSCHEYDEN QUARTIEREN
VAN EUROPA,
GHEKOMEN TOT BRUSSEL
Tzedert den 18. tot den 23 Julii 1635.
Met een nieuwe neerlaghe die de Fransoyzen ghehadt hebben in Loreynen; mitsgaders noch Copye van eenen opghehouden Brief van den Gouverneur van Colmar in Alsacien.
TOT BRVSSEL,
By de weduwe van Jan Mommaert, achter het Stadt-huys, in de Druckerye.
M. DC. XXXV.
[ 3 ]
Den thiensten Julii was den Koningh van Hongaryen noch te Helbron, van waer hy moeste gaen naer Worms, die hy gebrocht heeft onder de gehoorzaemheyt van den Keyzer, ende dan voorts trecken op Mentz, om aldaer den Keur-vorst in zynen staet zelve in persoon wederom te stellen.
't Is eenigen tyt gheleden dat die van Neurembergh hun ghegeven hebben onder zyne Keyzerlycke Majesteyts ghehoorzaemheyt, dit gheschiedde doen de Zweedsche ende de Fransche uyt Spiers verjaeght wirden: maer die van Franckfort hebben op een nieuw ghezonden hunne Ghedeputeerde tot den Grave Galas, om te vragen oft hy hen in genade ontfangen wilde; waer op hy geantwoort heeft, dat-men daer af zoude spreken, naer dat zy aen den Koningh van Hongaryen zouden ghelevert hebben den Post-meester Jan van den Birgden, Hughenot, die den vyant gedurighlyck gedient heeft, in 't beschicken van eenige pacxkens aen de Catholycken, gedurende den oproer der Zweedsche, Fransche, ende Protestanten.
Wy hebben oock verstaen uyt Colen, van den 18. dezer maent, dat den jongen Coloredo hem komt voegen by de Legers van den Koningh van Hongaryen ende van den Grave Galas, ende dat zy t'zamen zullen bybrenghen ontrent acht-en-tachentigh duyzent Soldaten, zonder mede te rekenen de Leghers van den Prince van Polen, van den Hertogh van Loreynen, ende van de Princen Keurvorsten van Saxen ende Brandenburgh, [ 4 ]noch oock die van de Princen Cerbellon ende Picolomini, van de welcke den eenen leyt in de Valtoline, ende den anderen in Neder-landt.
De brieven uyt Weenen van den 20. Junii verzekeren ons, dat de Keyzersche den hertogh van Rohan uyt de Valtoline verjaeght hebben, met de zelve lichtigheydt als dezen grooten ketter zy-zelve meester ghemaeckt hadde, om d’oorloge in Italie wederom te gaen vernieuwen; alwaer alreede den Hertogh van Crequy tzedert heeft doen passeren Pignerol, vier Regimenten Fransoyzen, de welcke ghekomen zyn binnen Casal.
Men schryft van Roomen dat den Paus in den ban ghedaen heeft Pater Jozeph Capucin, dat schadelyck instrument van den Cardinael de Richelieu, door dien dat hy misbruyckt hadde de Christelycke versendinghe van die van zyne Orden, de welcke den Apostolycken Stoel ghe-authorizeert hadde tot bekeeringhe des volcks, ende voorderinghe des gheloofs; ende om dat hy andere te werck gestelt hadde om Godts Kercke te niet te doen.
Wy hooren uyt Parijs datter grooten oproer in Vranckryck is, om de schattingen die-men wilt in-zetten in Languedoc, Guienne, Angoumois, ende Aulnis; ende zoo de Commissarissen meynden hunne borze te maken op de riviere Garonne, beginnende in de Stadt van Agen, zyn zy daer met hunne adherenten doot geslagen geweest. Ende d’inwoonders der voorsz. Provincien hebben met luyder stemmen gheroepen: Langh moet leven den Koningh, zonder schattinghen, ende andersins niet: Wy en passender niet op, wat dat onzen Koningh zy; midts dat wy moghen leven buyten de tyrannie van den Cardinael, ende dat onze huysghezinnen in vrede zyn.
Daer is oock eenighe revolte geweest onder de gemeynte van Parys, Orleans, Blois, Tours, Angers, ende Nantes; desgelycx te Bourges, Nevers, Moulins, ende Authun. Ende die van Parys hebben stoutelyck ghezeyt: Wy zullen doen ghelyck onze voorzaten gedaen hebben, is ’t dat dezen tyt blyft duren; ende zullen met den Cardinael leven gelyck wy gheleeft hebben met den Marquis d’Ancre.
Wy hebben noch verstaen uyt Parys de zeltzame doodt van den Hertogh van Pui-laurent, Favoriet van Monsieur, den welcken den Cardinael de Richelieu heeft doen vergiften in ’t gevangen-huys, schamende hem openbaerlyck te doen sterven door beuls handen, omdat hy hem bestont in maeghschap, door dien hy getrouwt hadde zyn nichte, dochter van Sr. de Pont-Chasteau, aen de welcke ghebleven is het Hertoghdom van Aiguillon, [ 5 ]ende noch zeven hondert duyzent pont in gereeden gelde, in het welck den Cardinael voorzien hadde door de houwelycksche voorwaerde, by de welcke alle roerende ende onroerende goederen aen den lest-levenden gemaeckt wirden.
Dat den Hertogh Bernaert Weymaer, die niet en weet van wat hout dat hy zyn pylen maken zal, verzoeckt met alle ernste aen den Cardinael de Richelieu nieuw secours, den welcken nu niet meer en weet op wat voet dat hy wilt danssen. Ende dat dezen aen den anderen belooft te gheven het Keur-vorstschap van Saxen, om hem te wreken (zoo hy zeyt) over den Keur-vorst, die het verbont gebroken heeft, ende met de Fransoyzen heeft ghespot.
Ons volck doet op deze zyde diveersche tochten op der vyanden Leghers, die meer als de helft ghemindert zyn, ende noch dagelycx hen verstroeyen.
Den 19. hebben twee hondert Crowaten met vier Compagnien uyt ’s Koninghs Legher, ende hondert ende vyftigh Musquetiers (uyt het garnizoen van Stevens-weert) de hant uyt-ghehouden teghen de Fransche Cavallerie, ende hebben mede ghebroght vier hondert peerden van dienste, met zommighe muylen die zy aen den Hertogh de Lerme lieten zien.
Op den zelven dagh is den achter-tocht van den Leger van Picolomini de Maze ghepasseert over een brugghe, die tot dezen eynde beneden Namen gheleydt was; sterck zynde twelf duyzent en zeven hondert voetknechten, ende dry duyzent en vier hondert peerden.
Den Hertogh de Chaune Generael, Myn-heere de Rambure Mareschael, ende zommighe andere Oversten der Fransoyzen, by-gestaen van den Prince van Espinoy, den Grave van Beaussart, zynen Zone, ende den Grave van Hennin, doen zommighe uyt-vallen in het Lant van Arthois, al-waer zyne Hoogheydt doet passeren vyf-en-twintigh Compagnien peerden, met voet-volck, ende gheschut, om de zelve te slaen ende te verdryven, waer door zy zoo verbaest zyn, dat den Cardinael de Richelieu orden ghegeven heeft, dat-men op de frontieren van Vranckryck het koren zoude af-smyten thien mylen in ’t ronde; Ziet eens hoe hy aen zyzelve begint te bedryven alle teeckenen van vyantschap, die hy gepractizeert heeft ten tyde van vollen peys, verdervende d’arme ghemeynte.
Alle de gevangenissen van de Stadt van Brussel zyn vol Fransoyzen, als ghevangen van den Leger, die niemant wederom en eyscht. Ter contrarie, naer dat ons volck hen door eenen Trommel-slagher aen hunne [ 6 ]Velt-heeren gezonden hadden de Liste der gevanghenen, met hun namen ende toe-namen, om te weten oft zy ze wilden rantzonneren, hebben zy geantwoort, Dat den Duyvel hun hale, waer in te zien is de gewoonelycke liefde dier onder deze natie gebruyckt wort: wezende waerachtigh dat zy alle hunne ghevangene Soldaten gheloochent hebben, ende niet eenen gherantzonneert, ’t en ware hy Officier gheweest hadde.
Den Oversten Generael Beck met vyf duyzent mannen, en is nu teghenwoordelyck niet verre van Picolomini; den jonghen Coloredo volgt hem met acht duyzent te voet, ende zeven duyzent peerden. Onder-tusschen Creutzenack ende Bingen zyn ontfangen in de genade der Keyzersche. Den Grave van Ritbergh, Sergeant, heeft Mentz belegert met dry duyzent peerden, ende een duyzent Dragons.
Hazfelt Generael van d’Artillerie leyt voor Keyzer-lauter, ende schiet de zelve in den gront met het gheschut; zommighe schryven day zy alreede in-ghenomen is stormender handt.
Den Grave Galas is getrocken naer den Koningh van Hongaryen te Helbron, al-waer de Gedeputeerde van Ulm, Franckfort, Strasburg, ende andere Steden hem zyn gaen vinden. De Keyzersche hebben tot Ulm een brugghe ghemaeckt, ende noch een boven Oppenheym.
OP-GHEHOVDEN BRIEF,
Gheschreven van den Gouverneur van Colmar, aen Myn-Heere de Servien, den 4. Julii.
MYn-Heere,
Ick hebbe u uyt Strasburgh geschreven d’uyterste benoutheyt tot de welcke ick gebrocht ben, ende hebbe u gedepescheert twee Couriers, die te Brizac ghevanghen zyn, en konnende gheen reden verstaen van den Mareschal de la Force, die my dunckt te suffen, ende die, met een woordt, alle des Koninghs Leghers in deze Landen verderven heeft. Ick spreke zoo, om dat het waer is, ende dat ick ’t zelve zal houden staende voor hem ende alle die deelachtigh zullen zyn van deze schade. Ghy weet wel dat den Hertogh Carel tzedert zes weken van hier met zynen Leger niet herslaen en is, den welcken zeer versterckt is, ende noch dagelycx is wassende. Hy belegert teghenwoordelyck Tanne ende Gomer; ende heeft in genomen Richeviller, ’t welck thien dagen langh gheduert heeft, hy snyt dagelycx ons koren ende gerste af, binnen den scheut van ons gheschut; ende zoo haest als de terwe zal ryp zyn zal hy het zelve doen. Hy heeft verbot gedaen in zynen Leger, dat niemant zijn hant aen ’t graen zoude steken, op de pene van de galghe; want is ’t dat hy ’t daer noch houdt draeyen ten langhsten een maent, zoo zullen wy de koorde aen onzen hals moeten knoopen, zonder eenen musquet scheut af te lossen; oft wel is ’t dat wy hier noch langer willen dralen, zoo zullen wy moeten de kele af-snyden aen alle d’inwoonders, om hune victaille te hebben; het welck ick vastelyck voor-genomen hebbe te doen, al is ’t dat zy zes-mael stercker zyn als wy. Ick en hebbe maer zesthien Compaignien, die t’zamen niet meer uyt en brenghen dan acht hondert mannen, ende de helft van een Compagnie carabynen. Waer ’t dat ick stercker ware ick zoude met ons geschut konnen behouden een deel van ons koren. Myn-Heere dan Mareschal de la Force zoude my nu lichtelyck konnen secours zeynden, dat het goet van den goeden man niet bewaert en wort, dan van de huyslieden: maer hy heeft wat anders ghepeyst. Met een woordt, rekent dit Landt verloren, ende principalyck deze Stadt: is het my moghelyck ick zal u eenen man beschicken die u zal volle bescheet gheven, u biddende het zelve te willen voor-houden aen den Koningh, ende Myn-Heere den [ 8 ]Cardinael, op dat-men, oft dit zoo geviel, my met reden niet en beschuldige, dat ick in tyts niet en hebbe toe-ghezien. D’inwoonders, die voor het verlies van hun graen my proviande belooft hadden, hebben my nu gezeyt dat zy geen en zouden gheven, noch om gout, noch om zilver, ende dat zy de bescherminge van den Koningh niet meer van doen en hebben: dat zy hen liever hebben met den Keyzer te vereenighen, dan van honger te sterven, het welck zoo verzekert is, als de waerheyt zelve, en hebbende niet eenen die voor dry maenden provisie heeft, ende alle d’andere en hebben maer van dagh tot dagh. Ick en zal my-zelven met hen in ’t peryckel niet stellen, zonder daer toe ghedwongen te zyn, maer ’t en zy dat ick, hen gevende de leste beetkens broot, gesecoureert en zy, zoo weet dat wy hen alle zullen doot geslagen hebben, ofte zy ons, en gebruyckende gheen reden met hen, daer hongers noot is. Ick ben mistroostigh, dat ick deze tydingen bedwonghen ben te schryven: aen deze plaetze hanght groot verlangh tot bescherminge van Loreynen, om dat zoo lichtelyck niet te laten verliezen: Aen my en zal niet gebreken van weghen de zorge, wackerheyt, verduldigheydt, ende soberheydt, ’t welck my zeer moeyelyck valt, ende het meeste van alle, myn eere: zoo dat ick, wanneer ick moet sterven, myn leven zal eyndigen als een eerlyck man, ende met minder vreeze als ick nu hebbe, ende daer naer zult ghy ons daghelycx zien sterven. Ick belove u dat ick in d’uyterste peryckel, met het gene my resteren zal, door ’t midden van myne vyanden zal passeren, oft ick zal sterven, ofte zal op den wegh ghevanghen worden, eer ick eenighe artykelen van verdragh zoude onderteeckenen.
