Der Naturen Bloeme/Achtste Boek

Uit Wikisource
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Der Naturen Bloeme
Eerste Boek · Tweede Boek (1) · Tweede Boek (2) · Derde Boek (1) · Derde Boek (2) · Vierde Boek · Vijfde Boek · Zesde Boek
Zevende Boek · Achtste Boek · Negende Boek · Tiende Boek · Elfde Boek · Twaalfde Boek · Dertiende Boek


Der Naturen Bloeme .viii. - van den bomen

Nu suldi horen van den bomen,

dar ghi an vint, wildij's gomen,

leringhe ende medicine

jeghen menegherande pine.


Mar eeric spreke int ghemene

salic van elken segghen allene.



Ghemeenlike vint men van somen

boemen die van erden comen,

alse eken ende esscen mede.

Some poetmense na die sede

dat men wilghen poten plegt.

Some wassensi alsmen segt

ute tronke, alswij't scouwen,

alse dar ene eke es ghehouwen,

of .i. bouke wasset tehant;

andre maniere in menech lant.

Some boeme sijn so ghemoet

dat mense met wortelen poten moet.

Some werdensi goet ende jonc

ende alsmense int up andren tronc.


Ons doet verstaen Palladius

dat men mach winnen aldus

persekers sonder eneghe stene,

ende andre hare ghelike ghemene:



Men nemt .i. wilghe jonc,

wel wassende up haren tronc,

omtrent ghewassen hoghe vi. voete,

ende dorborse met goeder moete,

ende ligghen bede d'enden in d'arde danne

ghelic of men .i. boghe spanne.

Des persekers plante staet onder dat

ende men doetse wassen int gat,

of ghedaen telghe ende blade,

ende laetse met goeder stade

wassen wel ter maten dure.

So nemen ter selver ure

ende stopt vaste met arden tgat

ende bindet tesamene dat.

Dat laetmen .i. jaer dan staen,

ende die bome tesamen gaen,

so dat si te samen verheelen

ende hare nature onder hem deelen.

Dan snidemen den persekere ontwe,

ende nemt vetter erden me,

so dat men dat dect so hoghe

dat men bedect den wilghe oghe,

ende beghiet men al in een.

Dus werden persekers sonder steen.


Dar men de beste bome of wint

dats darmen goede vrucht of kint,

weder dat apple sijn of paren.

Dats datmen neme hare carnellen te waren

alse mense ripe waent,

ende mense in October maent

droghe in die sonne doe,

ende legse in .i. pot der toe

in ghesichte vette arde.

Ende houdese te wintre warde,

ende mense in Marte poten doet.

Hier of comen bome goet.


Hier ent die tale int ghemene;

nu hort van elken vort allene.

Ende terst van .a. dar na van .b.

na dordine van den a.b.c.


Arbores Ede dat sijn bome,

dar wi ghelijc .i. drome

of spreken ende tellen bet.

Si sijn int paradijs gheset;

want Ede, des sijt wi wijs,

dats in Hebreus dat paradijs.

Dat sette onse here Got

na sinen wille, na sijn ghebot,

int hogheste ende, int edelste mede,

van alrande artscer stede.


Jacob van Vitri segt wale

dat die bome sijn medicinale,

die Got dar plante properlike

int beghin van arderike.

Alle menschen sijn si onbekent,

want ets 't hoegheste van Orient.

So verre lants, so ongheweghet,

als ons de rechte wareit seghet,

es tusscen dat ende onse elende

(dat noit man sonder Adaem kende).


Ende al mochtmer toe comen mede,

so es alomme bemurt de stede

met .i. mure vierin scone

al up hoghe toten trone.

No quaet inghel, no gheen man

n'es, die'r toe comen can,

want vele boeme dier in staen.


Als wi weten, sonder waen,

ne hetetter die scripture tesamen

nemmee als twe bi namen:


Deen es dat weten doet

ondersceet wat quat es ende goet.

Dar an verbrac Adaem tghebot

dat hem verboet onse here God.


Dander heet des levens hout,

dat es van sulker ghewout,

als ons scrifture doet verstaen,

diere of bate, sonder waen,

van sire vrucht, hi soude bliven

van .i. state sonder ontliven.


Arbores Solis ende Lune

dit es noch te wonderne mee

dan andre bome diemen vint.

Want Moises van hem ombint

een point, al dar hi benedide

Joseps geslachte ende vride,

hi nometse na minen wane

der sonnen apple enter mane.

Ende al ombindement in andren sinne

nochtan meendi goet der inne.


Van desen bome ghewaget des

te sinen mester Aristotiles

Alexander, hi scrivet hi vant

desen boem in Inden lant,

ende sijn hoghe .C. cubitus.

Gheantwort was, wi lesen dus,

te dien bome dat hi sinen ende name,

wart dat hi te Babilonien quame.

Ende men wil weten over waer

dat hem die duvel antworde daer.

Ende sulken wanen nochtan mede

dat Got hem daer antworden dede.


Der papen liede aten de vrucht

die dar in hinghen, in de lucht,

ende leveder naer .ccc. jaer;

dit vindewi bescreven voer waer.


Agnus castus, alse Platearius seget,

es .i. boem daer cracht ane leget.

Want hij's droghe ende heet alsi lien

dies machmense qualike gecrigen hier.

Inden lentin lovert hi niet,

alse ander hout meest pliet,

mar alse de sonne es dore heet.


Sine nature es, alsmen weet,

dat hi purgert ende droget mede

des menschen onsuverhede.

Dit doet sijn sap ende sine blade.

Ja, darmen sine telghe dade

an enen man ende up hem leide,

si makedene reine ende sochte mede.


Sine blade ende sine bloemen

moghen in medicine vromen.

Want water, darmen dat in siedet,

swel het te verslane pliet;

et es nuttelic oec mede

tote des menschen scamelichede.

Leder datmen oec hier in siedet

es goet den mensce, die pliet

nachts hem t'onsuverne in drome.

Dits de vrucht van desen bome.


Abies, dats bekent,

een diere boem van Orient,

die lanc wasset, ende slicht.

Sine hout es wit ende licht,

dat niet lichte roten mach.

Worme ne etent up gheenen dach.

Hier int lant heetemenne abeel,

mar hine hevet de macht niet geheel.


Amigdola dats d'amandelboem,

ende eerst, so nemets goem,

die bloiet alst waremen beginnet.

Dese boom heete lande minnet,

dars hi drachtech ende goet;

in couden lande hij't node doet.


Aristotiles die seghet

dat men dese bome pleghet

te beterne hare nature:

Stecmer enen naghel dore,

so werpen si ute erande gomme,

entie vrucht wert soete der omme.


Platearius seghet dat sine

bittere sijn goet ter medicine.

Soete sijn goet ter spise

den sieken in alre wise.

Die ligghen in die hete sucht

oec confortert hare vrucht.


Ariana es een boemkin,

in Endi eist datter vele sijn.

Plinius sprect, alsic gome,

dat rieket na den lauwerbome.


Sine vrucht can niemen ghenesen.

Van Alexandre mach men lesen

dat, als in Endi quam sijn here,

dat hem die soete roke ghere

gaf t'etene dat quade cruut,

ende hadde wel na al ut

bi sulker dinc sijn volc verloren.


Oec wasset dar erande doren;

sijn sap maect alle oghen blent.

Oec es dar een cruut bekent,

dat rieket utermaten wel,

mar menech clene serpentkin fel

liggheter in, dats emmer war;

wien so si steken hi stervet dar.


Dit hebbic bedi hier ghenomt,

so wat mensche die ute comt,

dat hi hem hoede al omtrent

van dinghen die hi niet ne kent.


Arbor Ade, dats bekent,

es een boem in Orient

die Adaems boem hetet bedi,

als ons Jacob seghet van Vitri,

om dat si draghen apple vele,

scone ende van varewen ghele,

ende elc appel met ere beten;

so dat men sien mach ende weten

dat God toghet in ardrike

Adaems sonden properlike.


Ja, ons seghet mede aldus

van andren applen Josephus,

dar men die mesdaet ane bekent,

twi Sodoma was ghescent,

dar God sulfer ende brant

van den hemele of warp tehant,

ende dar die Dode Zee nu leghet.

Omtrent d'oevere, alsemen seghet,

staen bome die scone apple draghen;

mar binnen, so horic ghewaghen,

es el niet dan asschen die stinken.

Ende dit mach ons wonder dinken,

dat men dese twerande mesdaet

in die apple noch verstaet.


Bdellium, alse Plinius seghet,

es een boem die pleghet

in een lant, heet Bactria, te stane.

Swart so es sine ghedane,

van der groote van ere oliven.

Ute dien bome siet men driven

erande gomme harde goet,

alster ute kersebome doet,

die rieket utermaten soete.

Men nutse te menegher boete.

Die glose sprect, up Genesis,

dat soe met wine gheminct best is.


Buxus es een boem van dien doene:

somer ende winter es hi groene;

busboem hetet in onse tale.


Men orbartene, weetmen wale,

meest te taflen dar men scrivet,

omme dat langhe gans blivet.

Doch etent die worme, als wi vinden,

eer dan thout van der linden.


Cedrus es een der edelre bome,

die hoghe wasset, alsic gome;

wies blade wel te riekene plien,

ende dar die serpente af vlien.

Sijn hout rieket wel ter curen,

ende mach langhe gheduren.


Hem loept ute erande resine,

die "cedria" hetet in Latine,

dar men boeke mede bestrijct;

ende nemmermee darna ne blijct

an dien boeke worm neghene,

noch sine roten groot no clene.

Serpente vlien die roke mede.


Men vint cedre in hare stede

twerhande, als men ons ghewaghet:

een die bloeiet, ende niet ne draghet;

ander die ne bloeiet een twint,

ende dits dar men die vrucht af wint.

Die minste draghen, des ghelovet,

apple grote als mans hovet.


Jacob van Vitri die seghet

dat sijn appel drie machte in hevet:

tuterste es van heter naturen,

bet es ghetempert wel ter curen,

ende talremeest dats cout.


Cedre vint men menechfout

omtrent den berch Libanus,

die ne draghen niet, wi lesent dus.


Cypressus dats een hout

bi na van des ceders ghewout.

Want het wasset hoghe ende groot,

ende ne falgiert dor ghene noot

al dar ment te balken leghet.


Hets hout dat wel te riekene pleghet.

Int lant dar dit hout wel gheraect,

pleghemen datmer af maect

der dode kisten, om den stanc

die van den doden comt te stranc.


Cerasus dats die kerselare.

Ysidorus seghet openbare

dat Lucillus, een Romsc here,

Ponten wan met groter ere,

ende velleder ene port al te samen

die Cerasa hiet bi namen.

Ende dat hi al dar int lant

die alre beste kersen vant,

ende brochtse teerst over zee,

ende gaf hem die name emmermee

van der stede Cerasa.


Ne ware sine vrucht niet so ga,

soe ware te prisene vele te bat,

want soe coel es ende nat.

Die kernelle, horic ghewaghen,

es goet der mage enter blase.


Castania, alse Isidorus seghet,

es .i. boem die te dragene pleget

vrucht diemen castanien heetet.

Ende sijn droghe ende heet

ende si maken goeden mont.

Ende sijn goet te winter stont,

want si der maghe metten wine

gheven macht verhit te sine.


Ebenus, alse Isidorus seghet,

es .i. boem die in India te stane pleget

ende in Ethyopen, der More lant.

Ghehouwet wert hi alte hant

verhart ghelijc enen steene,

hetne maghene bernen gheen vier cleene.

Werpmenne oec in grooten viere,

altoes in ghere maniere

ne gheene vlamme hi gheven can,

mar hi verdervet in asschen dan.


Dat van Ethyopen coemt,

dats datmen over beste noempt.

Hets sochte, swart alst horne waren.

Ende dat van Indus comet hare,

dat es beede swart ende wit,

ende niet alse goet alse dit.


An wieghen bindemen dusdaen hout,

want men seghet: het hevet ghewout

te verdrivene vanden kinden

eiselike vormen, die wi vinden

dat si in haren slape sien.

Platearius seghet van dien:

sijn hout gepulvert harde cleene

breket in die blase die steene.


Esculus dats de mespelare;

sine vrucht es niet mare,

ende elke hevet in .v. steene.

Also ghewassen es ghemeene,

so es nuttelic ende bequame,

ende es oec goet den lachame.

Hare hout es utermaten hart,

nochtan esset sniemen vart.


Ficus, alse Isidorus seghet,

es .i. boem die figen dragens pleghet.

Sine blade sijn quaet,

want wat so onder hem wast ende staet

verdervet, men doere toe andren raet.


Oec seghet Plinius, dat verstaet,

sine vrucht hevet de soetste smake

diemen vint van eregher sake.

De sapiente van Endi

pleghen te levene der bi.

Mar die sijn soeter dan d'onse sijn.

Plinius seit, die meester fijn,

dat si quaet sijn vele lieden,

want hi segheter bi .i. bedieden:

onghesonde lieden moeter miden

vighen tetene tallen tiden.


Meesters segghen voer wareit hier:

men binde enen wreeden stier

anden vigheboemme, hi salre mede

dar verliesen sine fellede.

Sijn witte sap, dat wilmen weten,

es nutte jegen serpents beten.

Oec en es dat sap niet quaet

den smetten die in die oghen staet.

Galienus te verstane doot

sine sijn te verduwene niet goet,

ende raet al openbare

datmense etet met gingebare.


Fagus, na dat icket besoeke,

es die boem diemen heet boeke.

Sine vrucht es soete inden mont,

mar quaet ter burst talre stont.

Ne ghene olie es so clare,

entie beter in lampten ware,

dan diemen van boeken slaet.

Sijn hout dat es t'houdene quaet,

nochtan etent worme thant.

Dese boem wast in menech lant.


Fraxinus, alse Isidorus seget,

es datmen die essche te heetene pleghet.

Een boem es nuttelic te scachten.

Sine asschen hebben vele crachten:

men maketer mede enen brant,

men minghese met aisine thant,

ende legse dar die brant sal wesen;

dar blivet ene bleine van desen.


Essche blade met aisine

ghestampet, dat es medicine

jeghen scorf ende gale,

die sware den mensce betale.

Esschen scurtse ende esschen loef

niewe ende versch, hebbets gheloef,

wel ghewreven met warmen wine,

es ene starke medicine

daer beene te broken sijn.


Van esschen blade .i. laghelkin,

sonder ander hout ghemanc,

houdemer wijn in over lanc,

die wijn es ghedronken goet

hem die de milte wee doet.


Ienuperus, des nemic goem,

dinke mi sijn jenoverboem.

Ende dese es dus ghenaturt

dattet groene .i. jaer ghedurt.


Platearius wil visieren

jenuever heet ende droghe van manieren.

Hare doen es van rechter naturen,

ondoen ende ombinden quade humuren.

Jeghen buuc evel van lieden

so salmen jenovere sieden

in reinwatre ende dat ontfaen.

Die met lanchevele es bevaen

siede jenuevere in wine,

ets goet jeghen sine pine.


Van desen bome makemen oec mede

olie van grooter moghenthede:

t'Erst so moet ghedroghet wesen

in die lucht dat hout van desen.

Dat setmen in enen pot geheel

in d'erde diep ghenoech een deel,

ende enen andren up sinen mont,

entie idele oec ter stont

die hevet inden bodem .i. gat.

Vul vanden houte legmen dat,

ende stoppet boven tien tiden,

datter gheene lucht ute mach liden.

Dan makemen anden potte .i. vier

also starc ende also fier,

dattat hout binnen versmacht.

Also comet met grooter cracht

ute dien houte een lettelkin

olie diere ende fijn

inden nedersten pot tier stede.


Dits goet jeghen den vierden rede

ende jeghen dat lancevel mede,

bestrijcmer mede des menschen lede,

ende mede gheminget in spisen.

Hets oec goet in alre wisen

jegen tgroot evel swaer,

so moetmer mede salven daer

eens menschen rigbeen, horic lien.

Entie vele hevet melancolien

dit sal hi eten, et sal hem bliken.

Ende oec salhire hem mede bestriken,

die sic es vander artitiken:

dien est ene salve rike.


Laurus es oec .i. boem alleene

onder dandre ghemeene,

dar gheene blexeme, als wijt kinnen,

nemmermeer an mach ghewinnen.

Sine blade, wat soes gheschiet,

sine vallen te wintre niet,

ende sijn goet van roken mede.

Men salre in ere donkre stede

drooghen, dart es sonder rooc;

so bliven si goet, .ii. jaer over oec,

ende sijn nutte ter medicine.


Platearius seghet int sine:

die vander maghe qualike verduwet,

ofte die van quader mage spuwet,

drinke wijn ghesoden metten bladen.

Entien coude reumen scaden:

men sal rosen met lauwerbladen

int water sieden ende so begaden

dat boven gestoppet es de mont,

ende hi die es onghesont

sal dien doem in den mont ontfaen,

vorhovet ende hovet der mede dwaen.


"Bacca" heetet de vruct in Latijn,

die van sulker virtuut sijn

dat si verteren ende ombinden.

Ene olie machmen dar af vinden

die goet es jeghen artitike,

ende jeghen evel dies ghelike

dat ons comet van couden saken.


Entie olie moetmen dus maken:

Die blader van den lauwerbome

moetmen breken, als ict gome,

ende lange in olie sieden.

Ende dan ute duen, saelt dieden,

ende dit heetemen olie laurine,

die goet es iegen menege pine.

Des ghelikes machmen begaden

oec van verschen lauwerbladen.


Lentiscus, alse Isidorus seghet,

es .i. boem darmen af pleghet

olie te makene van sire vrucht.

Niet hoghe ne wast hi in die lucht.

Het loepet uter scurtsen sijn

sap, heetemen mastix int Latijn,

ende dits best int heete lant.


Platearius seghet, diet vant,

dat sine blade nutte scinen

ende goet inder medicinen.

Want men der mede sluten doet

menstrua dat sware bloet,

entie bloet spuet slutemer mede.


Oec hem die van grooter cranchede

dicken spuwen an haren danc,

si sijn goet gegeven in dranc.

Scorvede tonghen, lippen, mont

ghenesen si in curter stont.

In suchte salmen de blade sieden

in aisine, si sullen dieden,

ende ontfaen der af den rooc,

ende spoelre mede dat gheswelch oec.


Medica, alse Plinius seghet,

es .i. boem die te wassene pleget

in gheen lant, in ghere stede,

dan in Persen ofte in Meden.

Menne condene noit ghewinnen

in gheen lant dat wi kinnen.


Sine blade sijn medicinale

hem die vercout sijn alte male.

Van roken sijn si seere goet.

Hare maniere es datmense doet

onder cleeder, om soete te bliven,

ende dat si worme sullen verdriven.


Dese draghen appele tallen tiden,

alse deene ripen ende wech liden

sijn dar andre vulwassen an

ende bet jongre comet ute dan.

Men etet niet dese boem vrucht,

mar men houtse om hare soete lucht

ende om medicine mede,

somen lanxts mach in hare stede.


Morus es des moerboems name;

sine vrucht die es bequame.

In die bloesene es soe wit,

ende alse die sonne verwet dit,

dan wert soe roet ende hart.

Mar also ripe es wert soe swart.


Men seghet dat serpente bliven dood

van sinen bladen, comen si up hem bloet.

"Rubius" hetemen desen boem mede

int Latijn in somegher stede.

Platearius segt ende toghet

dat dese boem coelt ende droghet;

dat sap der of hetet "diamoreon".


Dat salmen dan sieden doen,

so est jeghen quinancie goet.

Lau ghedronken mede dat doet

den lachame ontsluten saen.

Met honeghe ghemint ghedaen

verdrivet erande luse ghereet,

die men "lombrici" bi namen heet.


Malum Punicum es .i. boem vrucht

diemen nut in heter sucht,

ende hetet na den lande Punike

van den lande van Afrike.

Want dar waest dat mense erst vant,

nu wasset in menech lant.

Pume ghernaten heten si ghemene,

want si in hebben vele grene.

"Malegronata" es des boems name


Die dese apple droghe name

ende leide sonder lucht,

.ii. jaer soe bleve goet die vrucht;

som sure, som soete hebmense ghehadt.

Die soete sijn heet ende nat

ende die sure droghe ende cout.

Die hem van colueren quaet hout,

ets best dat men sure hem bringhet.

Dat sap met sukere gheminghet

doet der maghen wel verduen;

oec sijnsi goet jeghen spuen.

Best sijn die sure die men vint

want die soete maken wint.


Mirtus, als Isidorus segt,

es .i. boem die te wassene pleghet

in wostine ende up steenen,

ende up zee oevere ghemeene.


Fisike bouke die bescriven

dat dese boem nutte es den wiven,

want hi over hitte en cout

tempert al met sire ghewout.

Platearius die segt

dat sap van sinen bladen plegt,

sietmen sine blade in wine,

die siecheit ofte pine

an levre of an longre hevet.

Sijn pulver mede dat men ghevet

helpt in spise mede dat.

Die scorse es beter dan dat blat.


Mirtus hetewi dat gaghel.

Mar bouke segghen dat mer laghe

ende nappe of maken mach.

Doch ne wetic niet dat ic sach

so groet gaghel int lant hier bi,

dus twifelic wat martus sij.


Nux heetet die boem die noten draghet,

ende also mede, alsmen ghewaget,

heet int Latijn die noten mede.


Platearius seghet teser stede

dat die haselnote wel voet

ende soe ghenen wint wassen doet,

ende die hud goet of es ghedaen

ende mense sal in spise ontfaen.


Van die noker noten hi segt,

dat die boem te scadene plegt

crude ende bome mede

die wassen te sire stede.

Die noten sijn van groter macht,

dat men over waer dat acht,

dat si sulc venijn verslaen

als men in spisen mach ontfaen.

Der burst es dese vrucht quaet.

Soe dat doet .i. stemme tegaet

want soe doet .i. hees wesen.


Palladius sprect van desen:

die .i. note poten wille

legse eer in water .iiij. daghe stille,

ende poetse in Laumaent of in Febriere,

ende legse lanx, dats die maniere;

ende enen steen onder hare,

dat die wortele sprede are ende thare

ende neder niet rechte negaen,

si varen te bet sonder waen.


Olea, alse Ysodorus ghewaghet,

es .i. boem die die vrucht draghet

dar of comt olie van olive.

Groene ende soete horicse scriven.

Hare licht alsmense in lampden doet

es onghesonden oghen goet.


d'Olie die men ute doet voren

es best ende soets, als wijd horen.

d'Andre min soete, dats die nature.

Die darde es wreet ende sure.

Soete es die bloeme diere an staet,

mar hare roke es vrouwen quaet

die met kinde es bevaen.

Ghesont es soe sere sonder waen.


Palma, als Ysidorus segt,

es i boem die niet plegt

te verniewene hare blat.

Plinius die segt ons dat,

dat .i. boem es sonder waen

die seere menech jar mach staen.


Al wast soe oec in meneghe stede,

in elc lant ne draget soe niet mede

so dat ripe werdet hare vrucht.

In Orienten in heeter lucht

draghen si best, dus horic raden.

Hare vrucht dat heeten daden.


Dese boem hevet soe ende hie

ende nemmermeer ne draghen sie,

elc ne sta den andren so na

dat elc telch an andren boven ga

als elc hem boghet tandren wart.

In lentine dats hare ard

dat elc hare te andren boghet,

ende elke pinet ende poghet

alse die soucter sijn ghenoet.

Ende dit es wonder groot.


Die hie bloiet, die soe niet.

Sulc es die te segghene pliet

dat die soe moet hebben .c. jaer

er soe draghet over waer.

Dan daric niet voer waer vort gheven,

want icket niewer vant bescreven.


Platanus, alse Isidorus seghet,

es .i. boem die te spreedene pleget

sine telghen al omme ende omme,

.xv. voete wijt teere summe.

Sine blade breet ende dinne

alse wijngart blader, alsicket kinne.

Om sine telgher, om sine scade,

ende om sine scoone blade

was hi wilen wert ende vri.

Ende staet emmer fonteinen bi.

Men plantene wile in koninx hove

om dat hi was van grooten love,

datmene met wine begoot

om dat hi soude wassen groot.


Pinus dats die pijnboem;

sulc wit sulc swart, des nemet goem.

Uten swarten can men pec maken

ende uten witten harst gheraken.

Oec loepter ute erande traen

dat claer es ende wel gedaen,

ende wert hart ghelijc den steene;

dat heeten wi ember int ghemeene.


Die pijmboem nes niemene quaet

wat dat omtrent hem staet.

Die pijnapple die sijn goet,

Platearius te wetene doet.

Die den appel leget upt vier dan oec

ende men ontfaet dar af den rooc,

metter nese dat ontfaet,

wel weetmen dat te staden staet

den hersinen, ende maket goet bloet.

Ter droger hoesten esset oec goet;

ter menegher dinc est medicine.

Want dat die kernellekine

sijn van naturen, alsmen weet

naden boec, nat ende heet.


Populus dats de popeliere;

men vinter af menege maniere.

Dese draghet blader van sulken doene:

an deene side wit, an dandre groene;

ende dinke mi ghelijc een deel

alse oftemen meende den abeel.

Mar de brune popeliere

draget specie goede ende diere

in dupperste vanden telghen ghevest.

In Meie es dit gegadert best.


Platearius die seghet

dat men dit te gaderne pleghet:

Men nemet die cnoppe dar si staen

dar dat loef ute sal gaen,

ende dat sietmen in boter smoud

dar noint toe ne quam gheen soud,

ende botre moet sijn vander coe,

ende Meisce oec der toe.

Dat siedemen dan so overlanc

tote dat groene si al ghemanc.

Dor .i. cleet so duwemen dat,

ende ontfaet in .i. ardijn vat.


Dit es goede salve te samen,

ende heetet popelion bi namen.

Dit es jeghen hitte goet,

ende als .i. de hooftswere wee doet

ent hem heete saken doen,

so neme dit popelion

ende salver mede slaep ende vorhoeft;

hi gheneset saen, des gheloeft.

Beede swellinghen ende wonden

so gheneset in curten stonden.


Die dorghinge popelion

hebben wille, hi moet dit doen:

Dar sal gheene botre toe sijn

mar olie ende aisijn,

salmen erst doen int vat

ende laten te samen minghen dat.

Ende dan salment sieden der mede

ende purent alsmen tander dede,

ende datmen boven dar af vliet

dats datmen dorganghe siet.

Dits goet jeghen frenesie

ende jeghen hare maladie.


Die bet natter popelioen

hebben wille ende couder int doen:

ne doere gheene botre toe,

mar olie ende water doe

dit te gadre, ende sieter mede,

want ets vander meester couthede.


Quercus es der eeken name;

een scone boem ende bequame,

die beede groot wasset ende lanc.

Sine nature die es stranc

ende dat hi seere lange mach geduren.

Want wi vinden in scrifturen

dat ene eeke van Abrams tiden

also langhe ghedurde siden,

dat Constantijn mogendelike

regneerde int Romsce rike.

Dit was meer dan .iii. .m. jaer;

so stont te Mambren, dat was waer.


Rubus es .i. boom bekent

int lantscap van Orient;

die hevet de scortse buten root,

sijn hout dat es van hartheit grot.


In Italien men somege siet,

mar hine wast te bome niet.

Sulke boeke segghen mi

dat dit rhamnus bi namen si.

Die sterxste rubus die sijn

ter medicinen goet ende fijn.


Rosa, alse Platearius seghet,

es ene vrucht darmen af pleget

vele te nuttene ter medicinen.

Hi es ghelijc den dornekine,

dan enech boem bi rechter namen.

Droghe ende cout sijn si te samen.

Men sal de rosen lesen root,

ondaen ende gewassen groot.

Die bleke blade, weetmen wele,

die sijn onnutte in den spele.

Drogemense metter sonnen dan,

men machse drie jar houden vort an.


Van roosen makemen ende doet

meneghe medicine goet:


Men maketer af olie rosaet

also alst hier bescreven staet.

Men siedet honech ende scumet dar nar

ende sient dor .i. cleet al daer.

Men neme roose blade der naer

ende dar toe mede dat witte dar

dat inde roose cnoppe leget.

Dat scormen te sticken, alsmen pleget,

so cleene ende siedet int honech dan

ontier ent rose varewe vaet an,

so dat al dicken bestaet.


Also alst hier bescreven staet

het confortert des menschen maghe

ende suvertse van meneger plaghe

ende purgertse van humoren

die sijn van couder naturen.


Suker rosaet makemer mede

met aldus danre behendechede.

Roseblader goet ende fijn

moeten met sukre ghestampt sijn

ende dan in .i. glasijn vat

ter sonnen gehanghen dat.

.xxx. daghe achter een

ende elkes daghes sonder laten negheen

gheroert te samen ene stont,

ende ghestoppet vaste des vaets mont.

Drie jaer houdement dat niet ne dert.


Dese sake confortert

ende coelt die heete blootsocht mede.

Jeghen spuwen eist nuttelichede

ende jeghen dat evel sincopis,

up datter die mensce siec af is

met roosewatre ende ment dus ontfaet.


Men maket aldus siroep rosaet.

Men siedet water met roosebladen,

ende dar na met grooter staden

siedemen sucker over hoep,

ende dit werdet rosaet siroop.

Nochtan help bet, ende soude min scaden,

van sape van groenen roosebladen

ende suker ghesoden der toe,

dan datmen suker in water doe.


Dit siroop, als icket bekinne,

helpet den lachame ten beghinne,

ende ontstoppet des lachamen doen.

Hets goet jeghent menisoen

ende jeghen sincopis, up nienent dus name

die bestoppet hevet den lachame.


Roosen roke droge ofte groene

confortert in allen doene

hersinen, ende herte mede,

den ghenen die deren dese siecheden.


Setim, es over waer bekent,

es .i. boem van Orient

die lanc wast ende harde groiet.

Niet lichte, dor ghene noot,

ne laet hem bederven dat hout.

Oec est van sulker ghewout

dat verroten niet ne mach.


Dies vindemen noch an desen dach

die arke, die so vele diere

ende van so menegher maniere

in die lovie behelt,

ende noch staende in hare gewelt

up de berge van Armenien.

Ende ghemaket was, horen wi lien,

van citim, dus esset ghedicht.


Sijn hout es wit ende licht.

Moises arke als wi lesen

soe was gemaket oec van desen.

In Salemoens temple sonderlinghe

waren hier af vele dinghe.


Salix es der wilghen name;

een nuttelic boem van grooter vramen

int lant dar hi den art in hevet,

want hi vele telghen ghevet.

Somen hare meer telghen af slaet,

so datter hare meer utegaet.

So bloiet ende ghevet lucht,

mar soene draghet gheene vrucht.


Men seghet, wie dat wilgebloemen

in sine spise hevet ghenomen,

dat hem luxurie over waer

ne porret nemmermeer dar naer.


Sap gheduwet uten boemen

ende in enen dranc ghenomen,

dat es goet jeghen den rede.

Sine blade in watre mede

ghestroiet omtrent hem die leghet

in heeter sucht enties pleghet,

het vercoelt die quade lucht

die dar es vander grooter sucht.


Tymus es in Orient

een edel boem es ons bekent.

Der Coninghe boec doet des gewach,

ende seghet dat up enen dach

die coninghinne van Saba quam

te Salemoene, want soe vernam

van sire grooter wisheit mare,

ende soe brochte met hare dare

prosente van grooter dierhede,

ende van timus houte mede.


Die glose seget dat dit hout

niet ne rot al esset out.

Ende dat van witheden kert int clare

ghelijc oft ene elpen columme ware.


Terebintus, als men ons seghet,

es .i. boem die te wassene pleghet

hoghe, ende hevet scone blade;

ghevoegelic es sine scade.

Ute desen bome van sire hudt

loepet erande sap uud,

dat harde wel riekens pleget.


Platearius die seghet

datmen sal nemen gheerstijn mele,

ende van deser dinc niet vele,

ende dar af .i. plaster maken.

Die sweren hadde die niet ne braken,

hi doetse scoren dats bekent.

Men seget datmerre wieroc an went,

mar dats in dat heete lant.

Hiers terebintus ander dinc becant.


Taxus, des nemet goem,

es .i. ghevenijnt boem.

Men maketer af erande venijn,

heetet toxicum in Latijn.

"Iewe" hetement in onse tale.


Dese boem, dat weetmen wale,

men maketer af selscutte ende boghen,

om dat si langhe gheduren moghen.

In d'erde ne maghet niet langhe geduren

mar boven so esset van naturen.

Sine blader sijn van dien doene

dat si alt jar bliven groene.


Tilia dats de lende,

in somertijts in des lants ende

die minlixte boem van scaden,

entie scoonste oec van bladen.


Sijn hout es licht ende wit,

ende gheen worem comet in dit.

In dit hout vindemen soe ende hie,

mar de zoe ne droech nie;

die hie draghet vrucht alleene,

van smaken soete ende reene.


Vitis dats de wijngart,

een boem nuttelic ende wart.

Van houte so teeder nochtan

dat hi ghedraghen niet ne can

sine telger in gheenen lande.

Dies ghevet hem nature bande

dar hi hem mede so vaste hout

dat hi crupet upwart met gewout.

Sijn sap dats wijn, som wit, som root,

die cracht an hevet groot.

Wijngart bloeme doot dat serpent.

Die traen diere ute rent

es jeghen de ronge goet,

want etse genesen doet.

Men seget dat gemaket mach sijn

aldus ghetriakelt wijn,

die goet es alsmen wil weten

jeghen ghevenijnde beten,

bede de tranen entie dranc:


Alst jaer es anden aneganc

ondoet men den tronc bider arden,

ende nemet ute met grooter warden

van sinen marghe uter wonden.

Mar wachte dat soe tier stonden

niet dan drievinghermael sijn lanc.

Dan nemen triakele niet cranc

ende dit doetmen in de wonde,

ende bintse so vaste tiere stonde

ende dexe metter arden mede.

Mar verplantmense tere andre stede

so verliesen dan de wine

altehant die medicine.


Hir makic vanden bomen ende;

ic dichter af dat ixs kenne

ende dats mi dochte orbarlic wesen.


Vortwart meer suldi lesen

vanden bome die specie draghen.

Die wassen lettel in onsen haghen.