Der Naturen Bloeme/Achtste Boek
Der Naturen Bloeme .viii. - van den bomen
Nu suldi horen van den bomen,
dar ghi an vint, wildij's gomen,
leringhe ende medicine
jeghen menegherande pine.
Mar eeric spreke int ghemene
salic van elken segghen allene.
Ghemeenlike vint men van somen
boemen die van erden comen,
alse eken ende esscen mede.
Some poetmense na die sede
dat men wilghen poten plegt.
Some wassensi alsmen segt
ute tronke, alswij't scouwen,
alse dar ene eke es ghehouwen,
of .i. bouke wasset tehant;
andre maniere in menech lant.
Some boeme sijn so ghemoet
dat mense met wortelen poten moet.
Some werdensi goet ende jonc
ende alsmense int up andren tronc.
Ons doet verstaen Palladius
dat men mach winnen aldus
persekers sonder eneghe stene,
ende andre hare ghelike ghemene:
Men nemt .i. wilghe jonc,
wel wassende up haren tronc,
omtrent ghewassen hoghe vi. voete,
ende dorborse met goeder moete,
ende ligghen bede d'enden in d'arde danne
ghelic of men .i. boghe spanne.
Des persekers plante staet onder dat
ende men doetse wassen int gat,
of ghedaen telghe ende blade,
ende laetse met goeder stade
wassen wel ter maten dure.
So nemen ter selver ure
ende stopt vaste met arden tgat
ende bindet tesamene dat.
Dat laetmen .i. jaer dan staen,
ende die bome tesamen gaen,
so dat si te samen verheelen
ende hare nature onder hem deelen.
Dan snidemen den persekere ontwe,
ende nemt vetter erden me,
so dat men dat dect so hoghe
dat men bedect den wilghe oghe,
ende beghiet men al in een.
Dus werden persekers sonder steen.
Dar men de beste bome of wint
dats darmen goede vrucht of kint,
weder dat apple sijn of paren.
Dats datmen neme hare carnellen te waren
alse mense ripe waent,
ende mense in October maent
droghe in die sonne doe,
ende legse in .i. pot der toe
in ghesichte vette arde.
Ende houdese te wintre warde,
ende mense in Marte poten doet.
Hier of comen bome goet.
Hier ent die tale int ghemene;
nu hort van elken vort allene.
Ende terst van .a. dar na van .b.
na dordine van den a.b.c.
Arbores Ede dat sijn bome,
dar wi ghelijc .i. drome
of spreken ende tellen bet.
Si sijn int paradijs gheset;
want Ede, des sijt wi wijs,
dats in Hebreus dat paradijs.
Dat sette onse here Got
na sinen wille, na sijn ghebot,
int hogheste ende, int edelste mede,
van alrande artscer stede.
Jacob van Vitri segt wale
dat die bome sijn medicinale,
die Got dar plante properlike
int beghin van arderike.
Alle menschen sijn si onbekent,
want ets 't hoegheste van Orient.
So verre lants, so ongheweghet,
als ons de rechte wareit seghet,
es tusscen dat ende onse elende
(dat noit man sonder Adaem kende).
Ende al mochtmer toe comen mede,
so es alomme bemurt de stede
met .i. mure vierin scone
al up hoghe toten trone.
No quaet inghel, no gheen man
n'es, die'r toe comen can,
want vele boeme dier in staen.
Als wi weten, sonder waen,
ne hetetter die scripture tesamen
nemmee als twe bi namen:
Deen es dat weten doet
ondersceet wat quat es ende goet.
Dar an verbrac Adaem tghebot
dat hem verboet onse here God.
Dander heet des levens hout,
dat es van sulker ghewout,
als ons scrifture doet verstaen,
diere of bate, sonder waen,
van sire vrucht, hi soude bliven
van .i. state sonder ontliven.
Arbores Solis ende Lune
dit es noch te wonderne mee
dan andre bome diemen vint.
Want Moises van hem ombint
een point, al dar hi benedide
Joseps geslachte ende vride,
hi nometse na minen wane
der sonnen apple enter mane.
Ende al ombindement in andren sinne
nochtan meendi goet der inne.
Van desen bome ghewaget des
te sinen mester Aristotiles
Alexander, hi scrivet hi vant
desen boem in Inden lant,
ende sijn hoghe .C. cubitus.
Gheantwort was, wi lesen dus,
te dien bome dat hi sinen ende name,
wart dat hi te Babilonien quame.
Ende men wil weten over waer
dat hem die duvel antworde daer.
Ende sulken wanen nochtan mede
dat Got hem daer antworden dede.
Der papen liede aten de vrucht
die dar in hinghen, in de lucht,
ende leveder naer .ccc. jaer;
dit vindewi bescreven voer waer.
Agnus castus, alse Platearius seget,
es .i. boem daer cracht ane leget.
Want hij's droghe ende heet alsi lien
dies machmense qualike gecrigen hier.
Inden lentin lovert hi niet,
alse ander hout meest pliet,
mar alse de sonne es dore heet.
Sine nature es, alsmen weet,
dat hi purgert ende droget mede
des menschen onsuverhede.
Dit doet sijn sap ende sine blade.
Ja, darmen sine telghe dade
an enen man ende up hem leide,
si makedene reine ende sochte mede.
Sine blade ende sine bloemen
moghen in medicine vromen.
Want water, darmen dat in siedet,
swel het te verslane pliet;
et es nuttelic oec mede
tote des menschen scamelichede.
Leder datmen oec hier in siedet
es goet den mensce, die pliet
nachts hem t'onsuverne in drome.
Dits de vrucht van desen bome.
Abies, dats bekent,
een diere boem van Orient,
die lanc wasset, ende slicht.
Sine hout es wit ende licht,
dat niet lichte roten mach.
Worme ne etent up gheenen dach.
Hier int lant heetemenne abeel,
mar hine hevet de macht niet geheel.
Amigdola dats d'amandelboem,
ende eerst, so nemets goem,
die bloiet alst waremen beginnet.
Dese boom heete lande minnet,
dars hi drachtech ende goet;
in couden lande hij't node doet.
Aristotiles die seghet
dat men dese bome pleghet
te beterne hare nature:
Stecmer enen naghel dore,
so werpen si ute erande gomme,
entie vrucht wert soete der omme.
Platearius seghet dat sine
bittere sijn goet ter medicine.
Soete sijn goet ter spise
den sieken in alre wise.
Die ligghen in die hete sucht
oec confortert hare vrucht.
Ariana es een boemkin,
in Endi eist datter vele sijn.
Plinius sprect, alsic gome,
dat rieket na den lauwerbome.
Sine vrucht can niemen ghenesen.
Van Alexandre mach men lesen
dat, als in Endi quam sijn here,
dat hem die soete roke ghere
gaf t'etene dat quade cruut,
ende hadde wel na al ut
bi sulker dinc sijn volc verloren.
Oec wasset dar erande doren;
sijn sap maect alle oghen blent.
Oec es dar een cruut bekent,
dat rieket utermaten wel,
mar menech clene serpentkin fel
liggheter in, dats emmer war;
wien so si steken hi stervet dar.
Dit hebbic bedi hier ghenomt,
so wat mensche die ute comt,
dat hi hem hoede al omtrent
van dinghen die hi niet ne kent.
Arbor Ade, dats bekent,
es een boem in Orient
die Adaems boem hetet bedi,
als ons Jacob seghet van Vitri,
om dat si draghen apple vele,
scone ende van varewen ghele,
ende elc appel met ere beten;
so dat men sien mach ende weten
dat God toghet in ardrike
Adaems sonden properlike.
Ja, ons seghet mede aldus
van andren applen Josephus,
dar men die mesdaet ane bekent,
twi Sodoma was ghescent,
dar God sulfer ende brant
van den hemele of warp tehant,
ende dar die Dode Zee nu leghet.
Omtrent d'oevere, alsemen seghet,
staen bome die scone apple draghen;
mar binnen, so horic ghewaghen,
es el niet dan asschen die stinken.
Ende dit mach ons wonder dinken,
dat men dese twerande mesdaet
in die apple noch verstaet.
Bdellium, alse Plinius seghet,
es een boem die pleghet
in een lant, heet Bactria, te stane.
Swart so es sine ghedane,
van der groote van ere oliven.
Ute dien bome siet men driven
erande gomme harde goet,
alster ute kersebome doet,
die rieket utermaten soete.
Men nutse te menegher boete.
Die glose sprect, up Genesis,
dat soe met wine gheminct best is.
Buxus es een boem van dien doene:
somer ende winter es hi groene;
busboem hetet in onse tale.
Men orbartene, weetmen wale,
meest te taflen dar men scrivet,
omme dat langhe gans blivet.
Doch etent die worme, als wi vinden,
eer dan thout van der linden.
Cedrus es een der edelre bome,
die hoghe wasset, alsic gome;
wies blade wel te riekene plien,
ende dar die serpente af vlien.
Sijn hout rieket wel ter curen,
ende mach langhe gheduren.
Hem loept ute erande resine,
die "cedria" hetet in Latine,
dar men boeke mede bestrijct;
ende nemmermee darna ne blijct
an dien boeke worm neghene,
noch sine roten groot no clene.
Serpente vlien die roke mede.
Men vint cedre in hare stede
twerhande, als men ons ghewaghet:
een die bloeiet, ende niet ne draghet;
ander die ne bloeiet een twint,
ende dits dar men die vrucht af wint.
Die minste draghen, des ghelovet,
apple grote als mans hovet.
Jacob van Vitri die seghet
dat sijn appel drie machte in hevet:
tuterste es van heter naturen,
bet es ghetempert wel ter curen,
ende talremeest dats cout.
Cedre vint men menechfout
omtrent den berch Libanus,
die ne draghen niet, wi lesent dus.
Cypressus dats een hout
bi na van des ceders ghewout.
Want het wasset hoghe ende groot,
ende ne falgiert dor ghene noot
al dar ment te balken leghet.
Hets hout dat wel te riekene pleghet.
Int lant dar dit hout wel gheraect,
pleghemen datmer af maect
der dode kisten, om den stanc
die van den doden comt te stranc.
Cerasus dats die kerselare.
Ysidorus seghet openbare
dat Lucillus, een Romsc here,
Ponten wan met groter ere,
ende velleder ene port al te samen
die Cerasa hiet bi namen.
Ende dat hi al dar int lant
die alre beste kersen vant,
ende brochtse teerst over zee,
ende gaf hem die name emmermee
van der stede Cerasa.
Ne ware sine vrucht niet so ga,
soe ware te prisene vele te bat,
want soe coel es ende nat.
Die kernelle, horic ghewaghen,
es goet der mage enter blase.
Castania, alse Isidorus seghet,
es .i. boem die te dragene pleget
vrucht diemen castanien heetet.
Ende sijn droghe ende heet
ende si maken goeden mont.
Ende sijn goet te winter stont,
want si der maghe metten wine
gheven macht verhit te sine.
Ebenus, alse Isidorus seghet,
es .i. boem die in India te stane pleget
ende in Ethyopen, der More lant.
Ghehouwet wert hi alte hant
verhart ghelijc enen steene,
hetne maghene bernen gheen vier cleene.
Werpmenne oec in grooten viere,
altoes in ghere maniere
ne gheene vlamme hi gheven can,
mar hi verdervet in asschen dan.
Dat van Ethyopen coemt,
dats datmen over beste noempt.
Hets sochte, swart alst horne waren.
Ende dat van Indus comet hare,
dat es beede swart ende wit,
ende niet alse goet alse dit.
An wieghen bindemen dusdaen hout,
want men seghet: het hevet ghewout
te verdrivene vanden kinden
eiselike vormen, die wi vinden
dat si in haren slape sien.
Platearius seghet van dien:
sijn hout gepulvert harde cleene
breket in die blase die steene.
Esculus dats de mespelare;
sine vrucht es niet mare,
ende elke hevet in .v. steene.
Also ghewassen es ghemeene,
so es nuttelic ende bequame,
ende es oec goet den lachame.
Hare hout es utermaten hart,
nochtan esset sniemen vart.
Ficus, alse Isidorus seghet,
es .i. boem die figen dragens pleghet.
Sine blade sijn quaet,
want wat so onder hem wast ende staet
verdervet, men doere toe andren raet.
Oec seghet Plinius, dat verstaet,
sine vrucht hevet de soetste smake
diemen vint van eregher sake.
De sapiente van Endi
pleghen te levene der bi.
Mar die sijn soeter dan d'onse sijn.
Plinius seit, die meester fijn,
dat si quaet sijn vele lieden,
want hi segheter bi .i. bedieden:
onghesonde lieden moeter miden
vighen tetene tallen tiden.
Meesters segghen voer wareit hier:
men binde enen wreeden stier
anden vigheboemme, hi salre mede
dar verliesen sine fellede.
Sijn witte sap, dat wilmen weten,
es nutte jegen serpents beten.
Oec en es dat sap niet quaet
den smetten die in die oghen staet.
Galienus te verstane doot
sine sijn te verduwene niet goet,
ende raet al openbare
datmense etet met gingebare.
Fagus, na dat icket besoeke,
es die boem diemen heet boeke.
Sine vrucht es soete inden mont,
mar quaet ter burst talre stont.
Ne ghene olie es so clare,
entie beter in lampten ware,
dan diemen van boeken slaet.
Sijn hout dat es t'houdene quaet,
nochtan etent worme thant.
Dese boem wast in menech lant.
Fraxinus, alse Isidorus seget,
es datmen die essche te heetene pleghet.
Een boem es nuttelic te scachten.
Sine asschen hebben vele crachten:
men maketer mede enen brant,
men minghese met aisine thant,
ende legse dar die brant sal wesen;
dar blivet ene bleine van desen.
Essche blade met aisine
ghestampet, dat es medicine
jeghen scorf ende gale,
die sware den mensce betale.
Esschen scurtse ende esschen loef
niewe ende versch, hebbets gheloef,
wel ghewreven met warmen wine,
es ene starke medicine
daer beene te broken sijn.
Van esschen blade .i. laghelkin,
sonder ander hout ghemanc,
houdemer wijn in over lanc,
die wijn es ghedronken goet
hem die de milte wee doet.
Ienuperus, des nemic goem,
dinke mi sijn jenoverboem.
Ende dese es dus ghenaturt
dattet groene .i. jaer ghedurt.
Platearius wil visieren
jenuever heet ende droghe van manieren.
Hare doen es van rechter naturen,
ondoen ende ombinden quade humuren.
Jeghen buuc evel van lieden
so salmen jenovere sieden
in reinwatre ende dat ontfaen.
Die met lanchevele es bevaen
siede jenuevere in wine,
ets goet jeghen sine pine.
Van desen bome makemen oec mede
olie van grooter moghenthede:
t'Erst so moet ghedroghet wesen
in die lucht dat hout van desen.
Dat setmen in enen pot geheel
in d'erde diep ghenoech een deel,
ende enen andren up sinen mont,
entie idele oec ter stont
die hevet inden bodem .i. gat.
Vul vanden houte legmen dat,
ende stoppet boven tien tiden,
datter gheene lucht ute mach liden.
Dan makemen anden potte .i. vier
also starc ende also fier,
dattat hout binnen versmacht.
Also comet met grooter cracht
ute dien houte een lettelkin
olie diere ende fijn
inden nedersten pot tier stede.
Dits goet jeghen den vierden rede
ende jeghen dat lancevel mede,
bestrijcmer mede des menschen lede,
ende mede gheminget in spisen.
Hets oec goet in alre wisen
jegen tgroot evel swaer,
so moetmer mede salven daer
eens menschen rigbeen, horic lien.
Entie vele hevet melancolien
dit sal hi eten, et sal hem bliken.
Ende oec salhire hem mede bestriken,
die sic es vander artitiken:
dien est ene salve rike.
Laurus es oec .i. boem alleene
onder dandre ghemeene,
dar gheene blexeme, als wijt kinnen,
nemmermeer an mach ghewinnen.
Sine blade, wat soes gheschiet,
sine vallen te wintre niet,
ende sijn goet van roken mede.
Men salre in ere donkre stede
drooghen, dart es sonder rooc;
so bliven si goet, .ii. jaer over oec,
ende sijn nutte ter medicine.
Platearius seghet int sine:
die vander maghe qualike verduwet,
ofte die van quader mage spuwet,
drinke wijn ghesoden metten bladen.
Entien coude reumen scaden:
men sal rosen met lauwerbladen
int water sieden ende so begaden
dat boven gestoppet es de mont,
ende hi die es onghesont
sal dien doem in den mont ontfaen,
vorhovet ende hovet der mede dwaen.
"Bacca" heetet de vruct in Latijn,
die van sulker virtuut sijn
dat si verteren ende ombinden.
Ene olie machmen dar af vinden
die goet es jeghen artitike,
ende jeghen evel dies ghelike
dat ons comet van couden saken.
Entie olie moetmen dus maken:
Die blader van den lauwerbome
moetmen breken, als ict gome,
ende lange in olie sieden.
Ende dan ute duen, saelt dieden,
ende dit heetemen olie laurine,
die goet es iegen menege pine.
Des ghelikes machmen begaden
oec van verschen lauwerbladen.
Lentiscus, alse Isidorus seghet,
es .i. boem darmen af pleghet
olie te makene van sire vrucht.
Niet hoghe ne wast hi in die lucht.
Het loepet uter scurtsen sijn
sap, heetemen mastix int Latijn,
ende dits best int heete lant.
Platearius seghet, diet vant,
dat sine blade nutte scinen
ende goet inder medicinen.
Want men der mede sluten doet
menstrua dat sware bloet,
entie bloet spuet slutemer mede.
Oec hem die van grooter cranchede
dicken spuwen an haren danc,
si sijn goet gegeven in dranc.
Scorvede tonghen, lippen, mont
ghenesen si in curter stont.
In suchte salmen de blade sieden
in aisine, si sullen dieden,
ende ontfaen der af den rooc,
ende spoelre mede dat gheswelch oec.
Medica, alse Plinius seghet,
es .i. boem die te wassene pleget
in gheen lant, in ghere stede,
dan in Persen ofte in Meden.
Menne condene noit ghewinnen
in gheen lant dat wi kinnen.
Sine blade sijn medicinale
hem die vercout sijn alte male.
Van roken sijn si seere goet.
Hare maniere es datmense doet
onder cleeder, om soete te bliven,
ende dat si worme sullen verdriven.
Dese draghen appele tallen tiden,
alse deene ripen ende wech liden
sijn dar andre vulwassen an
ende bet jongre comet ute dan.
Men etet niet dese boem vrucht,
mar men houtse om hare soete lucht
ende om medicine mede,
somen lanxts mach in hare stede.
Morus es des moerboems name;
sine vrucht die es bequame.
In die bloesene es soe wit,
ende alse die sonne verwet dit,
dan wert soe roet ende hart.
Mar also ripe es wert soe swart.
Men seghet dat serpente bliven dood
van sinen bladen, comen si up hem bloet.
"Rubius" hetemen desen boem mede
int Latijn in somegher stede.
Platearius segt ende toghet
dat dese boem coelt ende droghet;
dat sap der of hetet "diamoreon".
Dat salmen dan sieden doen,
so est jeghen quinancie goet.
Lau ghedronken mede dat doet
den lachame ontsluten saen.
Met honeghe ghemint ghedaen
verdrivet erande luse ghereet,
die men "lombrici" bi namen heet.
Malum Punicum es .i. boem vrucht
diemen nut in heter sucht,
ende hetet na den lande Punike
van den lande van Afrike.
Want dar waest dat mense erst vant,
nu wasset in menech lant.
Pume ghernaten heten si ghemene,
want si in hebben vele grene.
"Malegronata" es des boems name
Die dese apple droghe name
ende leide sonder lucht,
.ii. jaer soe bleve goet die vrucht;
som sure, som soete hebmense ghehadt.
Die soete sijn heet ende nat
ende die sure droghe ende cout.
Die hem van colueren quaet hout,
ets best dat men sure hem bringhet.
Dat sap met sukere gheminghet
doet der maghen wel verduen;
oec sijnsi goet jeghen spuen.
Best sijn die sure die men vint
want die soete maken wint.
Mirtus, als Isidorus segt,
es .i. boem die te wassene pleghet
in wostine ende up steenen,
ende up zee oevere ghemeene.
Fisike bouke die bescriven
dat dese boem nutte es den wiven,
want hi over hitte en cout
tempert al met sire ghewout.
Platearius die segt
dat sap van sinen bladen plegt,
sietmen sine blade in wine,
die siecheit ofte pine
an levre of an longre hevet.
Sijn pulver mede dat men ghevet
helpt in spise mede dat.
Die scorse es beter dan dat blat.
Mirtus hetewi dat gaghel.
Mar bouke segghen dat mer laghe
ende nappe of maken mach.
Doch ne wetic niet dat ic sach
so groet gaghel int lant hier bi,
dus twifelic wat martus sij.
Nux heetet die boem die noten draghet,
ende also mede, alsmen ghewaget,
heet int Latijn die noten mede.
Platearius seghet teser stede
dat die haselnote wel voet
ende soe ghenen wint wassen doet,
ende die hud goet of es ghedaen
ende mense sal in spise ontfaen.
Van die noker noten hi segt,
dat die boem te scadene plegt
crude ende bome mede
die wassen te sire stede.
Die noten sijn van groter macht,
dat men over waer dat acht,
dat si sulc venijn verslaen
als men in spisen mach ontfaen.
Der burst es dese vrucht quaet.
Soe dat doet .i. stemme tegaet
want soe doet .i. hees wesen.
Palladius sprect van desen:
die .i. note poten wille
legse eer in water .iiij. daghe stille,
ende poetse in Laumaent of in Febriere,
ende legse lanx, dats die maniere;
ende enen steen onder hare,
dat die wortele sprede are ende thare
ende neder niet rechte negaen,
si varen te bet sonder waen.
Olea, alse Ysodorus ghewaghet,
es .i. boem die die vrucht draghet
dar of comt olie van olive.
Groene ende soete horicse scriven.
Hare licht alsmense in lampden doet
es onghesonden oghen goet.
d'Olie die men ute doet voren
es best ende soets, als wijd horen.
d'Andre min soete, dats die nature.
Die darde es wreet ende sure.
Soete es die bloeme diere an staet,
mar hare roke es vrouwen quaet
die met kinde es bevaen.
Ghesont es soe sere sonder waen.
Palma, als Ysidorus segt,
es i boem die niet plegt
te verniewene hare blat.
Plinius die segt ons dat,
dat .i. boem es sonder waen
die seere menech jar mach staen.
Al wast soe oec in meneghe stede,
in elc lant ne draget soe niet mede
so dat ripe werdet hare vrucht.
In Orienten in heeter lucht
draghen si best, dus horic raden.
Hare vrucht dat heeten daden.
Dese boem hevet soe ende hie
ende nemmermeer ne draghen sie,
elc ne sta den andren so na
dat elc telch an andren boven ga
als elc hem boghet tandren wart.
In lentine dats hare ard
dat elc hare te andren boghet,
ende elke pinet ende poghet
alse die soucter sijn ghenoet.
Ende dit es wonder groot.
Die hie bloiet, die soe niet.
Sulc es die te segghene pliet
dat die soe moet hebben .c. jaer
er soe draghet over waer.
Dan daric niet voer waer vort gheven,
want icket niewer vant bescreven.
Platanus, alse Isidorus seghet,
es .i. boem die te spreedene pleget
sine telghen al omme ende omme,
.xv. voete wijt teere summe.
Sine blade breet ende dinne
alse wijngart blader, alsicket kinne.
Om sine telgher, om sine scade,
ende om sine scoone blade
was hi wilen wert ende vri.
Ende staet emmer fonteinen bi.
Men plantene wile in koninx hove
om dat hi was van grooten love,
datmene met wine begoot
om dat hi soude wassen groot.
Pinus dats die pijnboem;
sulc wit sulc swart, des nemet goem.
Uten swarten can men pec maken
ende uten witten harst gheraken.
Oec loepter ute erande traen
dat claer es ende wel gedaen,
ende wert hart ghelijc den steene;
dat heeten wi ember int ghemeene.
Die pijmboem nes niemene quaet
wat dat omtrent hem staet.
Die pijnapple die sijn goet,
Platearius te wetene doet.
Die den appel leget upt vier dan oec
ende men ontfaet dar af den rooc,
metter nese dat ontfaet,
wel weetmen dat te staden staet
den hersinen, ende maket goet bloet.
Ter droger hoesten esset oec goet;
ter menegher dinc est medicine.
Want dat die kernellekine
sijn van naturen, alsmen weet
naden boec, nat ende heet.
Populus dats de popeliere;
men vinter af menege maniere.
Dese draghet blader van sulken doene:
an deene side wit, an dandre groene;
ende dinke mi ghelijc een deel
alse oftemen meende den abeel.
Mar de brune popeliere
draget specie goede ende diere
in dupperste vanden telghen ghevest.
In Meie es dit gegadert best.
Platearius die seghet
dat men dit te gaderne pleghet:
Men nemet die cnoppe dar si staen
dar dat loef ute sal gaen,
ende dat sietmen in boter smoud
dar noint toe ne quam gheen soud,
ende botre moet sijn vander coe,
ende Meisce oec der toe.
Dat siedemen dan so overlanc
tote dat groene si al ghemanc.
Dor .i. cleet so duwemen dat,
ende ontfaet in .i. ardijn vat.
Dit es goede salve te samen,
ende heetet popelion bi namen.
Dit es jeghen hitte goet,
ende als .i. de hooftswere wee doet
ent hem heete saken doen,
so neme dit popelion
ende salver mede slaep ende vorhoeft;
hi gheneset saen, des gheloeft.
Beede swellinghen ende wonden
so gheneset in curten stonden.
Die dorghinge popelion
hebben wille, hi moet dit doen:
Dar sal gheene botre toe sijn
mar olie ende aisijn,
salmen erst doen int vat
ende laten te samen minghen dat.
Ende dan salment sieden der mede
ende purent alsmen tander dede,
ende datmen boven dar af vliet
dats datmen dorganghe siet.
Dits goet jeghen frenesie
ende jeghen hare maladie.
Die bet natter popelioen
hebben wille ende couder int doen:
ne doere gheene botre toe,
mar olie ende water doe
dit te gadre, ende sieter mede,
want ets vander meester couthede.
Quercus es der eeken name;
een scone boem ende bequame,
die beede groot wasset ende lanc.
Sine nature die es stranc
ende dat hi seere lange mach geduren.
Want wi vinden in scrifturen
dat ene eeke van Abrams tiden
also langhe ghedurde siden,
dat Constantijn mogendelike
regneerde int Romsce rike.
Dit was meer dan .iii. .m. jaer;
so stont te Mambren, dat was waer.
Rubus es .i. boom bekent
int lantscap van Orient;
die hevet de scortse buten root,
sijn hout dat es van hartheit grot.
In Italien men somege siet,
mar hine wast te bome niet.
Sulke boeke segghen mi
dat dit rhamnus bi namen si.
Die sterxste rubus die sijn
ter medicinen goet ende fijn.
Rosa, alse Platearius seghet,
es ene vrucht darmen af pleget
vele te nuttene ter medicinen.
Hi es ghelijc den dornekine,
dan enech boem bi rechter namen.
Droghe ende cout sijn si te samen.
Men sal de rosen lesen root,
ondaen ende gewassen groot.
Die bleke blade, weetmen wele,
die sijn onnutte in den spele.
Drogemense metter sonnen dan,
men machse drie jar houden vort an.
Van roosen makemen ende doet
meneghe medicine goet:
Men maketer af olie rosaet
also alst hier bescreven staet.
Men siedet honech ende scumet dar nar
ende sient dor .i. cleet al daer.
Men neme roose blade der naer
ende dar toe mede dat witte dar
dat inde roose cnoppe leget.
Dat scormen te sticken, alsmen pleget,
so cleene ende siedet int honech dan
ontier ent rose varewe vaet an,
so dat al dicken bestaet.
Also alst hier bescreven staet
het confortert des menschen maghe
ende suvertse van meneger plaghe
ende purgertse van humoren
die sijn van couder naturen.
Suker rosaet makemer mede
met aldus danre behendechede.
Roseblader goet ende fijn
moeten met sukre ghestampt sijn
ende dan in .i. glasijn vat
ter sonnen gehanghen dat.
.xxx. daghe achter een
ende elkes daghes sonder laten negheen
gheroert te samen ene stont,
ende ghestoppet vaste des vaets mont.
Drie jaer houdement dat niet ne dert.
Dese sake confortert
ende coelt die heete blootsocht mede.
Jeghen spuwen eist nuttelichede
ende jeghen dat evel sincopis,
up datter die mensce siec af is
met roosewatre ende ment dus ontfaet.
Men maket aldus siroep rosaet.
Men siedet water met roosebladen,
ende dar na met grooter staden
siedemen sucker over hoep,
ende dit werdet rosaet siroop.
Nochtan help bet, ende soude min scaden,
van sape van groenen roosebladen
ende suker ghesoden der toe,
dan datmen suker in water doe.
Dit siroop, als icket bekinne,
helpet den lachame ten beghinne,
ende ontstoppet des lachamen doen.
Hets goet jeghent menisoen
ende jeghen sincopis, up nienent dus name
die bestoppet hevet den lachame.
Roosen roke droge ofte groene
confortert in allen doene
hersinen, ende herte mede,
den ghenen die deren dese siecheden.
Setim, es over waer bekent,
es .i. boem van Orient
die lanc wast ende harde groiet.
Niet lichte, dor ghene noot,
ne laet hem bederven dat hout.
Oec est van sulker ghewout
dat verroten niet ne mach.
Dies vindemen noch an desen dach
die arke, die so vele diere
ende van so menegher maniere
in die lovie behelt,
ende noch staende in hare gewelt
up de berge van Armenien.
Ende ghemaket was, horen wi lien,
van citim, dus esset ghedicht.
Sijn hout es wit ende licht.
Moises arke als wi lesen
soe was gemaket oec van desen.
In Salemoens temple sonderlinghe
waren hier af vele dinghe.
Salix es der wilghen name;
een nuttelic boem van grooter vramen
int lant dar hi den art in hevet,
want hi vele telghen ghevet.
Somen hare meer telghen af slaet,
so datter hare meer utegaet.
So bloiet ende ghevet lucht,
mar soene draghet gheene vrucht.
Men seghet, wie dat wilgebloemen
in sine spise hevet ghenomen,
dat hem luxurie over waer
ne porret nemmermeer dar naer.
Sap gheduwet uten boemen
ende in enen dranc ghenomen,
dat es goet jeghen den rede.
Sine blade in watre mede
ghestroiet omtrent hem die leghet
in heeter sucht enties pleghet,
het vercoelt die quade lucht
die dar es vander grooter sucht.
Tymus es in Orient
een edel boem es ons bekent.
Der Coninghe boec doet des gewach,
ende seghet dat up enen dach
die coninghinne van Saba quam
te Salemoene, want soe vernam
van sire grooter wisheit mare,
ende soe brochte met hare dare
prosente van grooter dierhede,
ende van timus houte mede.
Die glose seget dat dit hout
niet ne rot al esset out.
Ende dat van witheden kert int clare
ghelijc oft ene elpen columme ware.
Terebintus, als men ons seghet,
es .i. boem die te wassene pleghet
hoghe, ende hevet scone blade;
ghevoegelic es sine scade.
Ute desen bome van sire hudt
loepet erande sap uud,
dat harde wel riekens pleget.
Platearius die seghet
datmen sal nemen gheerstijn mele,
ende van deser dinc niet vele,
ende dar af .i. plaster maken.
Die sweren hadde die niet ne braken,
hi doetse scoren dats bekent.
Men seget datmerre wieroc an went,
mar dats in dat heete lant.
Hiers terebintus ander dinc becant.
Taxus, des nemet goem,
es .i. ghevenijnt boem.
Men maketer af erande venijn,
heetet toxicum in Latijn.
"Iewe" hetement in onse tale.
Dese boem, dat weetmen wale,
men maketer af selscutte ende boghen,
om dat si langhe gheduren moghen.
In d'erde ne maghet niet langhe geduren
mar boven so esset van naturen.
Sine blader sijn van dien doene
dat si alt jar bliven groene.
Tilia dats de lende,
in somertijts in des lants ende
die minlixte boem van scaden,
entie scoonste oec van bladen.
Sijn hout es licht ende wit,
ende gheen worem comet in dit.
In dit hout vindemen soe ende hie,
mar de zoe ne droech nie;
die hie draghet vrucht alleene,
van smaken soete ende reene.
Vitis dats de wijngart,
een boem nuttelic ende wart.
Van houte so teeder nochtan
dat hi ghedraghen niet ne can
sine telger in gheenen lande.
Dies ghevet hem nature bande
dar hi hem mede so vaste hout
dat hi crupet upwart met gewout.
Sijn sap dats wijn, som wit, som root,
die cracht an hevet groot.
Wijngart bloeme doot dat serpent.
Die traen diere ute rent
es jeghen de ronge goet,
want etse genesen doet.
Men seget dat gemaket mach sijn
aldus ghetriakelt wijn,
die goet es alsmen wil weten
jeghen ghevenijnde beten,
bede de tranen entie dranc:
Alst jaer es anden aneganc
ondoet men den tronc bider arden,
ende nemet ute met grooter warden
van sinen marghe uter wonden.
Mar wachte dat soe tier stonden
niet dan drievinghermael sijn lanc.
Dan nemen triakele niet cranc
ende dit doetmen in de wonde,
ende bintse so vaste tiere stonde
ende dexe metter arden mede.
Mar verplantmense tere andre stede
so verliesen dan de wine
altehant die medicine.
Hir makic vanden bomen ende;
ic dichter af dat ixs kenne
ende dats mi dochte orbarlic wesen.
Vortwart meer suldi lesen
vanden bome die specie draghen.
Die wassen lettel in onsen haghen.