Der Naturen Bloeme/Dertiende Boek
Der Naturen Bloeme .xiii. - vanden .vii. metalen
Her endic vanden steene de tale;
nu hort vort vanden .vii. metalen.
In die aderen vander erden
es meneghe dinc van grooter werde.
Mar die metale, der .vii. sijn,
die sijn goet ende fijn,
entie sijn nuttelixts van hem allen.
Also alse wi horen callen
des sullen wi tellen waren saken,
entan dies boekes ende maken.
Aurum heeten wi 't gout.
Platearius seit sijn gewoud:
want alsment te pulvere wrivet,
ende dan in specie doet dar't blivet,
also sulke art men bescrivet,
dat dan dat lazerscap verdrivet
ende het ronge doet ghenesen.
Wonde met goude, als wij't lesen,
die ne swellet nemmermee.
Ene masse met goude es twewarf mee
sware dan selver jofte tin.
Negheen roest ne comter in.
Ghetempert eist wel ende diere
ende oec van clare maniere.
Soet rooder es in sine ghedane,
so hem meer prijs leghet ane.
Des menschen siene maket claer.
Die viere proevent, dats war,
so blivet alde valscheit dan
inden viere, die hem leget an.
Adren die ute berghe springhen
vindemen, die ons gout vort bringen.
Dats in menech lant, verre ende bi,
mar int lantscap van Endi
vintmen 't beste, sonder waen.
Aldus doet ons Moyses verstan.
Argentum dats selver in onse tale;
ghetempert cout, dat weetmen wale,
alse ons Platearius seghet,
dar dese virtut ane leghet:
jeghen fleume wec ende nat
salmen ghepulvert nemen dat
ende in latewarie minghen,
want ets goet te sulken dinghen.
Wel ludende eist ende gevet clanc
up dat met copre es ghemanc.
Dit so vindemen in meneghen lande
meneghen te scaden ente scanden,
want ets te wert ente diere.
Ende men purgeret metten viere,
ende sine roke es sere quaet.
Ic ne weet hem te ghevene raet,
en si met roken dat hetet wirooc,
jofte met sulker specien oec.
Ende men vindet quicselver mede
onder d'erde in meneger stede.
Mar men winnet met grooter pine.
Ets goet te menegher medicine,
mar seere cout est van naturen.
Vor sine roke est quat gheduren,
ets den zenewen grote vrucht,
want dar af comet hem de jucht.
Electrum, dat weetmen wale,
es ene specie van metale
datmen vindet onder d'erde,
int lant van Cipers, van groter werde.
Ende ets roder dan zelver si
ende bleiker danne goud der bi.
Men maghet maken bider art,
mar dat n'es niet also wart
alse dat de nature bringhet.
Deghene diet maken can hi minghet
selver met goude, ende elc sum.
Ende dit heetmen electrum
mar dat nes dat vraie niet.
Nu hort wat vrai electrum pliet:
Eist datmer af make .i. vat,
ende men venijn doe in dat,
het werdet bleic, ende verlieset mede
sine varwe up de stede,
so datment purgiren moet met viere.
Al dusghendan es sine maniere.
Es dats coper over war;
nature ghevet hem luud claer,
up dat met hem met ghewoud
si gheminghet selver, ten, jof goud.
Alleene es sijn luud te zwar,
dattet d'oren quetst, dats waer.
Niewer vintment, verre no nar,
danne int lant van Germania
dat wi Sassen heten nu.
Vant copper maectmen, dat seggic ju,
met groter pine ende met viere
een metal van hare maniere
dat "auricalcus" hetet in Latijn,
dat wanic dat laton mach sijn.
Vor war wanen boeke som
dat dit es electrum.
Stannum heten wi dat ten;
dat ne vindemen niet verre hen,
in Cornuwalge in Inglant.
Want wilen ment elniewer vant,
mar nu hebment in corten tiden
in Germania vonden siden.
Dats van naturen clar ende wit,
mar lichtelike het hem besmit.
Met copre wel te rechte ghemanc
ghevet harde soete gheclanc.
Plumbum heten wi dat bli;
loet iet ons segghen wi.
Van sire naturen eist seere swar,
ende men seghet over war
dat min argert ende slijt
dan ander metal in langher tijt.
Doef eist selve alte male
ende doef so maketet alle metale,
so wat datment der toe doet.
Sine scumen es dicken goet:
metten loede ende metten viere
bescheedemen van alre maniere
dat selver, ende maketet wit;
men vulquams niet, het ne dade dit.
Ferrum dats iser in onse tale;
cout van naturen, hart also wale,
dat alle andre metale verwinnet.
Nochtan vindemen ende kinnet
an hem die cranchet van naturen,
dat het niet ne can gheduren:
ghemanc in arden ende in steene,
dart nature houdet alleene,
sijn roest wasset hem al dar.
Ende nemmermeer ne scurment so clar,
none vilet, noch ne slipet,
hetne ontfat ende begripet
lichtelike ene roest smette,
dar hem af comet grote lette.
Der maghe eist goet, alsmen vint,
want etse vercoelt ende ombint.
Stael machmen van isere maken
met groter pinen, met swaren saken,
met vele slane, met groten viere,
ende dit werdet van harder maniere.
Oec vindemen in somech lant
erande iser, als ict vant,
datmen "andein" hetet openbare.
Men maghet smelten alst copper ware,
mar en es te smedene niet goet
ensi datmer conste toe doet.
Hier enden de metale sevene.
Dit es 't belof van minen ghevene,
dat ic belovede minen here.
Sijn es te rechte al die ere,
esser iet goets in gheseit.
Want ic ne hadde den arebeit
niet bestan, lude no stille,
hetne ware dor sinen wille.
Die eneghe doghet in desen boeke
mach ghevinden, ofte ghesoeken,
dien werden gegheven te sire bede
die dit selve dichten dede,
ende oec mede vorden dichtre,
dat Got alre zielen verlichtre,
hem si ghenadech, ende verleene
dat lijf dar doot an es negheene.
Amen.