Der Naturen Bloeme/Tweede Boek (1)

Uit Wikisource
Der Naturen Bloeme
Eerste Boek · Tweede Boek (1) · Tweede Boek (2) · Derde Boek (1) · Derde Boek (2) · Vierde Boek · Vijfde Boek · Zesde Boek
Zevende Boek · Achtste Boek · Negende Boek · Tiende Boek · Elfde Boek · Twaalfde Boek · Dertiende Boek


Der Naturen Bloeme .ii. - vanden gaenden beesten


Nu hort, na dat ict can gheleesten,

den boec vanden gaenden beesten.


Ghemeinlike so salic te voeren

ghemeenlike nature ju laten horen,

die beesten hebben int ghemanghe.

Dar na van elker sonderlanghe.


Aristotiles die seghet:

wat dat voete t'hebbene pleghet,

jofte .ii. jofte .iiij. jof negheene,

die diere hebben alle ghemeene

adren ende bloet der in.

Die're meer hebben, seit sijn sin

dan viere, n'hebben gheen bloet.

Ende merket datmen verstaen moet

dat hi "bloet in adren" seghet.

Want de worem bloet t'hebbne pleghet,

mar hare negheen n'hevet adre.


De vissche hebben allegadre

benine oghen, ende starc dat vel,

omme dat si dat water wel

weren sullen ende ghedoghen.

Dit machmen wel met redenen toghen.

Biden watre si ju bekent

dese werlike torment.


Biden visschen suldi bekinnen

lieden die de werelt minnen.

Nu merket van wereldliken lieden:

al horsi iet van Gode bedieden,

si hebben so harde verstannesse,

negheene ghestelike lesse

ne moghen si verstaen wel.

So hart hebben si oghe ende vel.


Diere die hebben oren gemeene

roerense, sonder de mensce alleene.

Dat meent dat hi onthoude ende lere

wat dat hi hort van onsen Here.

Ende someghe creaturen horen

met gaten, al sonder oren,

alse alle voghelen ghemene.


Alle dieren groot ende clene

die roeren die onderste caken.

Twe diere gaen jeghen dese saken,

dats cocodrillus, entar na

een dier, heetet gentilia,

die de upperste cake roeren.

Ende dats maniere van vremder voeren.


Ambrosius spreket dat Got hevet

sulke diere dat levet

ghemaket den hals lanc, dats bedi

dat sine spise up d'arde si,

alse den kemel enten parde.

Maer dien wolve enten liebarde

hevet hi den hals curt ghegheven,

want si bider proien leven.


De langhe hals menet de langhe hope.

Elc man die merke wien ic nope:

de ghene die met proien leven,

hoe mach hare hope sijn verheven

enechsijns te Gode wart?

Die den aremen niet ne spart

ende met hem houdet sine ghile,

hoe mach hi ter lester wile

an onsen Here vinden ghenaden,

die emmer d'arme sal beraden?


Almeest alrhande diere

die pleghen edekens maniere

(dats die vermalen hare spise)

hebben halse van langher wise.

Dat meenet die, die langhe wort

die hi leset ofte hort

verandelt dicken sonder ontloepen,

die behort ter langher hopen.


Men vindet onder alrhande diere

tande van drierhanden maniere:

some effene, ende some alse zaghen

ende some tande die uteraghen.

Effene tande hevet die man

ende wat dat horne draghet nochtan,

hetne ware gehornet serpent.

Wat so hem met proien bekent

es ghetant ghelijc zaghen,

sulke meenic als honde draghen.

Die ever entie olifant

si draghen den raghenden tant.


Al dat bloet hevet int hovet

dat hevet hersinen, des gelovet,

sonder worme, seggic ju.

Ende wat diere den start hevet ru

hevet grote kinbacken gemene,

ende dat hersinbeckin cleene.


O wi, wacharmen, hoe waer est heden

inder heren der moghendelicheden.

Hare starte, hare meisenieden,

die verteren dat arme lieden

souden hebben t'hare noot.

Si hebben de kinbacken groot,

dat si verteren in overdaden

hare goet te haren scaden.

Dus so werdet hem clene 't hovet,

want si werden so verdoevet

dat si laten varen al

wat datter hem af comen sal.


Haer ende wolle van allen dieren

verwandelt na des lants manieren.

In heten lande karsp ende swart

ende in tastene een deel hart.

In couden lande slecht ende wit.

Aldus machmen marken dit.

Viervoete gehorende diere

boven, dats hare maniere,

sone hebbensi ghene tande,

also alst Aristotiles cande.

Alle creaturen van hare ru

noeten vele, seggic ju.


In die maghe der sugender diere

vindemen lib van goeder maniere;

so ouder, so van betren doene.

Ets slotel vanden menisone.

Des herts lib, entes hasen mede,

es vander meester mogenthede.

Mar de diere die niet vermalen

hare spise, die si in halen,

n'hebben lib groot no clene,

sonder d'hase allene.


Al dat hevet oghe lede

luketer sine oghen mede

alst slapet, sonder de liebart

entie blode hase Cuward.


Al dat voete hevet, sonder ghile,

mach wel swemmen ene wile;

die mensche minst van em allen.

Men seit dat hem doet gevallen

dat hi hevet boven hem allen

na sire grote alreminst gallen.

Want die galle es heet ende droghe

ende heffet upwart int hoghe,

mar de swimbalch, die den wint hout,

doet vissche swemmen met gewout.


Men vraget des in menghen lande

twi de ever hevet sine tande,

die liebart clawen, entie bere,

die stier sine horne ter were,

die ree, de hase hare snellede,

die mensce, van mester wardechede,

nature ne wapinde niet so wel

none makede ter vlucht so snel?


Dus machmen antworden hier inne:

mensche, die redene heeft van sinne,

hevet tweirhande ghewerke an,

dats raet ende daet nochtan.

Dies hevet hi met sinne vonden

in orloghen tallen stonden,

dat hi hem dartoe wapinen can;

ende alsi pais heeft, latise dan.

Wari gheboren dan der mede

so sceni altoes buten vrede.


Wari oec snel als die re,

hine wachtets hem nemmerme,

hine soude verliesen der mede

sine edele ghestadechede.

Nu, alst tijt es ende stede,

raet hem die behendechede

sijt up waghene, of up parde

snellike te varne sire varde,

ende in scepen met corten stonden

overliden des waters gronden.


Dus machmen antworden dan

hem die vraghet, twi die man

trach, ende onghewapint mede

gheboren es ter menscelichede.


Ghetande diere zaghewise

hebben vercoren vlesch ter spise.

Si lapen metter tonghen in

dat water, dus leert hem har sin.

Mar diere met effenen tanden

sughen in twater thande.

Dat vele tande ende ganse hevet,

men seghet dat het langhe levet

eist dier of man, dit verstaet,

dat over de meere menechte gaet.

Wat diere ghere longre hevet

es sonder luud, als langhe alst levet.


Niet dat levet werpet sijn saet

buter femelen, dart toe gaet

wakende, slapende, sonder de man.

Dits grote onsalicheit nochtan

dat hi so swarlike hem besmet;

die redene verstaet, ende wet.


Alrhande creaturen

nemen voetsel bi naturen

in spisen die hem best ghenoeghet,

ende in dranke die hem gevoeghet.

Bi naturen die diere alle

die leven ende sijn sonder galle,

alse herte ende olifante sijn,

die kemel ende dat delfijn,

die moghen alle lange leven.

Et es recht want ets bescreven:

die goedertiere sullen ter erven

dar niemen nemmermer mach sterven.


Diere die groot sijn van lachamen

winnen lettel alle te samen.

Ende so dierkine oec sijn minder

so si winnen te meer kinder.

O wi, hoe waer es dit noch heden:

Grote heren van moghentheden

hoe lettel baten doen si den lieden.

Si gapen also seere ter mieden

dat si thare langher vlucht

moghen winnen ghene vrucht.


Vijfterhande creaturen

die verwinnen bi naturen

ons menscen, in onse .v. sinne:

linx siet clare, als ict kinne,

die ghier rieket vorder ene sake,

't siminkel es van scarper smake,

die coppe gaet int ghevoelen voeren,

die ever es subtilre int horen.


De creaturen, horic gewaghen,

die de moeder langhe draghet,

Plinius die hevet bescreven

dat si langhest leven.


Nu hort vort van elken diere

sine sonderlinghe maniere.


In Latijn salic hare namen

ordineren al te samen,

omme datter menech dier in steet

dar ic dat Dietsch niet af ne weet.


Vander ordinen int a.b.c.

('t erst in .a. dar na in .b.)

sullen haren namen sijn gheset,

datmense vinden mach te bet.


Asinus dats des esels name,

.i. lelic dier ende ombequame.

Met .i. groten hovede, met oren lanc,

ende sere traghe an sinen ganc,

ende dat niet can werden vet.

Up sine scoudere es gheset

dat teken vander passien ons Heren.

Om dat hi ons wilde leeren

omoedecheit, reet hi sulc part

al dar hi voer ter passien wart.


Die esel hi ne can niet vechten,

ende hi ghedoghet oec van knechten

sware steken ende slaghe.

Ende wilmen oec hem doen draghen

meer dan hi gheleesten can,

hine striter niet jeghen nochtan;

dit es sine doghedachtechede.


Nu hort vort sine quathede:

Hijs luxurieus ute vercoren,

starker bachten danne voeren.

Ombedecter van manieren

dan enech vanden andren dieren:

dar hi sinen wech sal striken

dar ne can hi niemens wiken.

Dar toe es sijn luud so swaer

dat hi quetst al dat em es nar.

Alse clene sijn hare jonghe

sijn si scoenst ten ersten spronghe.

Mar si leliken emmer vort

so ouder so argher es har bort.

Ten .xxx. maenden noten si te waren

mar si winnen ten .iii. jaren.


Esels melc es sere wit;

Plinius bescrivet ons dit

datso witte hud mach gheven.

Plinius die hevet bescreven

dat Pompea, skoninx Neroens wijf,

dede dwaen der mede har lijf

om dat soe wilde wesen wit.

De Roemsce jesten houden dit.

Esels vlesch dat maket quat bloet

om dat quaet te verduwene doet.


Die esel hevet in spisen vercoren

scarpe destelen ende doren.

Esels melc warem als bloet

es jeghen de tantswere goet

wilmer de tande mede dwaen.

Ende soe doetse vaste staen

wilmense der up striken.

Oec es soe goet jeghen versiken.


Die esel es van groter coutheden,

hine winnet niet in couden steden,

bedi ne draghen si no winnen

in lande die cout sijn van binnen.

Noch si noten in ghere stede

in herefste no in lentin mede,

mar in des hetes somers cracht.

Een jar draghen si hare dracht.

Als deselinne es upten spronc

dat soe werpen sal hare dracht,

wilse in demstereden vlien

darse gheen man mach ghesien.

Hare leven es .xxx. jaer;

also langhe winnen sij, dats waer.

Sine sparen gheen vier dat si vinden,

sine gaenre dore tharen kinde.

Merct alle liede an dese brieve

scamenesse ende kinder lieve.


Aper silvester in Latijn

wil .i. wilt ever sijn,

ende es .i. beeste starc ende wreed.

Doemen hem lieve ofte leed,

men maghene in ghere manieren

te enegher doghet bestieren,

maer emmer blijfti wreed ende fel.

Van swarten hare es sijn vel.

Merct, so men den scalc meer bid

so hem die als crommer sid.

Sijn sin es ongheleerd ende hard,

dus es sijn vel dan sward.


Raghende tande crom ende lanc

heveti, die scarp sijn ende stranc

ende met scarpen snidende ecghen.

Maer men horter wonder of segghen:

die scarpe egghe, die tant hevet

die wile dat die beeste levet,

verlieset die tant also es doot.

Dit hevet bekennesse groot:

al dert ons in dit lijf die felle,

hi voerd met hem in die helle

sine quateit altemale.


Men mach den ever lichte ende wale

moede maken met cleenre pine,

bestaet mene eer hi maect orine

tilike in die morghenstond,

anders ontgaeti lichte den hont.

Ende nochtan, al es hi moede,

hi werpt hem ter were enter woede

ende biet den jaghere enten man

bede camp ende were nochtan,

ende wacht hem wie sone bestaet.

Het ne sij dat die ever ontfaet

.i. doodwonde ter ersten steke,

hi es in vreesen sekerleke.

So vliet hi in die dorne dan

dat hi den honden enten man

also de bet mach ontvlien.


Boven allen beesten die sien

horti best vor alle die leven.

Experimentator hevet bescreven

dat sijn drec versch es goet

want het stelpt ter nose bloet.

Alle zwine souken har eten

in die erde, dar sijd weten,

ende wintelen gerne in die gore.

Verdoemt woukerare nu hore:

twi setstu al dinen moet

in dit neder artsce goet?

In artsch goed legt al din sin,

dar of naect di .i. swar ghewin.


In India, wi lesen dus,

sijn alse lanc al .i. cubitus.

Everstande, ende ghehorent mede

vindmense te somegher stede.

In Arabia es bescreven

dat altoes ghen zwijn mach leven.


Aper domesticus in Latijn

es in Dietsch .i. tam everswijn,

en beer heet in onse tale.

Wreet es hi, ende die hem te male

indie meudre gerne besmid,

ende al war hi ghewasschen wit

hi ghinghe weder in die gore

metten beere, alsict hore.

Hoe vele datter sijn tere partien

een hevet al die voghedie.

Comt onder hem .i. starker dan

so gaet hi den voghet an.

Ende so wie dar wint den seghe

hi blijft voghet alle weghe.


So welken tijd dat .i. zwijn ghellet

al die rote hare versellet,

om dat sie horen mesbaren

als of si alle verwoet waren.

Ende dan eist vreselic tallen tiden

hare verwoetheit ombiden.

So wilken tijd si zueghen riden

verwoedsi in dien tiden

dat si gherne scoren den man

die .i. wit cleet hevet an.


Dit seghet Plinius te waren

.i. beer ne wint niet na iii. jaren.

Die den sueghen of snijd de manen

men wille segghen ende wanen

dat hare luxurie coelt te bet,

dar mede werdsi vet.

Aristotilus hevet bescreven

dat si .xv. jaer moghen leven.

Boven vele virvoeten beesten

mach die beer meest ridens ghelesten,

es dat sake dat hi es vet.

Zwinin vleech es in saisone bet

in den somer dan int lentijn,

want toten oeste slaept dat zwijn

so vele, dat vleesch dar mede

ontfanghen moet onreinechede.


Alay dats sonder waen

een dier naden kemel ghedaen,

maer sonder knien sijn sine been.

Alst hem sal rusten al in een

moet an enen boem staen.

Alst die jaghere wille vaen

onderhouwen si den boem,

die beeste nemest ghenen goem

ende vallet metten boeme ter neder;

so nes gheen up comen weder.

Anders es dat dier so snel

dat ment ghevanghen niet ne can el.


Anabula es in Etyopen

.i. dier datmen dar siet lopen.

Plinius segt, dens men gheloeft,

dat hevet .i. kemels hoeft

ende ghehalst als .i. pard.

Mar hets so edelike ghehard

over al gader sine lede

dat te siene es wonderlichede.

Om sine sconeit, weet wel,

so es te diere vele sijn vel,

om die ghenoechte van den oghen

die hem niet ne connen ghedoghen,

no die men sat ne can ghemaken

om te siene niewe saken.


Dit sijn die venstren, dat verstaet,

daer die dood bi der zielen gaet.


Alches, als ons Solinus seghet,

dar wonder oec groot in leghet,

es .i. dier dat bi garse levet,

dat dupperste lep so lanc hevet,

eist dat eten begard

so moet gaen achterward;

dat doen sine lippe lanc.


Sondare doe weder dinen ganc

te levene ter onnoselleden,

ende beghef ter vullicheden

ende mac reine dinen moet,

oftu wils wesen ghevoed

metter spise dar God of sprect,

die altoes nemmermeer ghebreect.

Dine langhe lippe, din quade bec

hevet di brocht in sulc .i. strec,

gaestu vord, du blives doet

in die ewelike nood.


Achune es .i. dier,

als Aristotilus spreect hier,

dar nature in verkert hevet

't recht dat so allen beesten ghevet.

Want viervoete beesten alle

hebben binnen hare galle,

maer dit hevetse int .i. ore.


Die dit merket nes gheen dore:

wie hevet anders int ore die galle

dan de ghene diese hort alle,

die orscalke, ende hem ghelovet?

Dicke ward hi so verdovet

ende so ontweghet bi haren rade

dat up hem moet vallen de scade.


Ana, spreect Aristotiles,

dat in Orienten .i. dier es,

ende es utermaten wreed

mar hare negheen heeft andren leed.

So ghelieve sijnsi onderlanghe,

comt enich dier in hare ganghe

dat es van andren manieren,

alle de scaren van dien dieren

comen up hem ghescoten,

ende wondent so met haren roten

dat vliet jofte stervet thant;

want die ana es wel betant.


Dit exemple seggic den leeken:

wat so de clerke segghen jof smeken,

si draghen over een also wel,

nopen si enen ant vel

si hebben up hem thanden,

die clergie met haren tanden

die dorbiten wijf ende man,

diemen verwinnen niet ne can.


Hier enden vanden dieren in a.

Nu hort vort van .b. hier na.


Bubalus dat es .i. dier

ende als mi dinket te merkene hier,

het menet een buffel in leke wort.

Ende dats mere alse men hort

dan sijn onse ossen sum.

d'Horne hevet lanc ende crum,

den hals lanc, ende swart van haren,

't hovet groot, ende niet van vare

want sijn upsien es goedertiere.

Magher sijn dusdane diere

ende si hebben cleinen start.

Alse dit dier verbolghen wart

so eist utermaten fel.

Nuteliker vintmen cume iet el

tote des menscen nuttelicede

want et hevet dorstarke lede.


Experimentator seghet

dat de melc van bubalus pleghet

dat so den lachame ghevet vart,

ende varsce wonden soe bewart,

ende soe den gonen staet te staden

die met venine sin verladen.

Bubalus es dinne van hare

ende hi mach pine doghen sware.

Sijn lud es t'horne pine.

Sine galle es medicine

ten lijxmen van swaren wonden.

Met melke gheminget tallen stonden

gheneset de galle, als wijt horen,

die mesquame vanden oren.


Sijne hud es hart utermaten.

Men pleget in sine nasegaten

datmenre enen rinc in doet,

datmenne dar bi leeden moet

dat hi met sulken bedwanghe

indes menscen ghenaden ganghe.

Verlaedemenne oec te seere

so verwoet hi ilanc so mere

ende werpet van hem den last saen,

ende niet gherne willi weder up staen

er sijn last ghemindert es.


Bubalus draghet, des sijt ghewes,

ondert water grooten last;

nochtan sijn adem es so vast

dat sijn adem gaet al dure.

Oec vintmen somege scrifture

die van deser beesten weet

entiese bisontes heet.


Bonacus es .i. dier

dat hevet 't hovet naden stier,

dat lijf entie manen mede

recht nader parde zede.

Horne met so menghen keere

sine moghen wonden nemmermere.

Alsment wil jaghen int strec

werptet na hem sinen drec,

dart henen loepet verre seere.

Ende wien soet gheraket mere

dien maketet dat lijf verbolghen,

dus wreken hem die em volghen.


Dit dier bediedet den hipocrite,

die voeren scinen ofsi quite

waren van hare mesdaet;

maer wie so na hem gaet

ende ondersoeket hare meninghe,

hi salre in vinden sulke dinghe

dar hi mede werdet bescout

eist dat hi hem met hem hout.


Hier enden de namen in .b.

Nu hort vort vander .c.


Camelus es des kemels name,

ende es .i. dier ombequame.

De kemele hebben bulken twee

upten ruc, ende noch ene mee

neffens rux up hare barste,

dar si up nemen hare harste.

Langhe been, enten hals lanc,

ende traghe seere an haren ganc.


Solinus seghet datmen achter lande

vindet kemele twierhande:

d'eene sijn last te draghene goet

ende d'andre es te ridene spoet.

Mar de deen ne wil altoes niet draghen

mer dan hem mach behaghen,

ende dander ne loepet wat soes ghesciet

over sinen pas niet.


Jacob seit, alsemenne sal laden

nopemen sine knien met staden,

ende knielende ontfaet hi dan

den last dien hi ghedraghen can.

Aldus soutu ontfaen, sondare,

du best onscone ende ommare,

ghebulet ende onreine van sonden.

Omoedelike ontfa tallen stonden

de penitentie die du mots draghen,

dits de last van dinen daghen.


Plinius seit: alst comt ten tiden

dat si willen noten of riden,

sin si verwoedet ende wreet

ende hebben alle parde leet.

Vier daghe sijn si wel sonder dranc

ende alsi doen ten watre ganc

drinken si so vele, hebben sijs stade,

dat si verhalen hare scade

om dat hem es onthouden al

ende dat hem ghebreken sal.

Si scuwen dat water claer,

mar dat dicke es ende swaer

dat houden si gherne over goet

want si wanen dat wel voet.


Baselius spreket dat de kemel lange

ghedinket der slaghe in sinen bedwange;

ende vart jof hijs niet n'achte mede,

ende alsi vint stade ende stede

so wreket hi dat hi was gesleghen.

Men seget dat die kemele pleghen,

stater enech inden stal

siec onder dandre al

ende niet n'etet, dat dandre mede

vasten dor ontfarmichede.

Ay mensce, du n'achtes niet

al hevet dijn evenkerstin verdriet.


Plinius scrivet over waer

dat .i. kemel levet .c. jaer

eist dat hi in sinen arde blivet.

Ende eist soe datmenne verdrivet

dat si ne noeten none riden

si sijn te starker tallen tiden.


Erande kemel cursaris

es diemen heetet dromadaris,

die utermaten seere sijn snel.

Die kemel draghet, weet men wel

.xii. maende, ende si noeten

gaende, ende met langhe stoeten,

ende dan sijn si in heimeliceiden.

Scamedi mensce, dire seden

als du salt soeken dijn genoet

dattu di dan laets sien al bloet.


Rechte kemele die ne draghen

maer enen bult, horic ghewaghen

die dromadarise hebbenre .ii.

Hare voete doen em so wee

alsi swaren wech sullen doen

datmen hem moet maken scoen.

Plinius de meester toghet

die eens kemels hersinen droghet

ende dan drinket met aisine,

dat soe sochtet de grote pine

vanden evele daermen af valt.

Nu es vanden kemele gecalt.


Canis dats in Dietsch .i. hont.

Jacob van Vitri maket ons cont

dat beesten sijn dien men mach wel

leren mengerade spel.

Ende al slapen si gherne mede

nochtan esset hare zede

dat si t'hus wachten voer den dief.

Hare heren hebben si so lief

dat si dicken doot sijn bleven

om te behoudene hars heren leven,

ende dies toghen si noch vele

nachtes met haren ghebele.

Oec es dicken dat gesproken

dat honde hare heren wroken.

Ende sente Ambrosius scrivet mede

selve over ene warhede.


Plinius ende Solinus leeren

doe Alexander soude keeren

't lant van Endi te bestane,

dat hem de coninc van Albane

enen hont sende, so groot

datmen noit vant sijn ghenoot.

Alexandre wonderets seere

ende dede evere ende beere

voer ghenen hont ghinder toghen.

Cume kerdi omme sine oghen

ende bleef ligghende stille

alse die sulker proien niet ne wilde.

Doe gheboet hine te verslane.

Dit horde de coninc van Albane

ende sende noch enen van dien doene,

ende omboet hem dat hine an lione

proevede wes hi ware wert.

Alexander liet gaen enen liebart

entien scordi alte hant;

entar na enen olifant.


Jacob spreket, van Vitri,

dat somege maniere van honden si

die morders rieken ende dieve.

Mar als ons seggen some brieve

si sijn met vrouwen melke gevoedet

ende getemmet in mans bloet.


Drie manieren sijn van honden

alse ons vraie boeke orconden:

d'Edelste sijn hoghe ende lanc

ende snel in lopene ende in ganc,

te bassene n'hebsi ghene macht

dese die sijn goet ter jacht.

O wi, die honde die niet ne bassen,

hoe si alle daghe wassen,

dese edele honde vander jacht.

Edelinghe hebben nu de macht

over dat kerkelike goet

dar Jhesus omme sturte sijn bloet.

Dit souden hebben ons Here lede

nu hevet al die edelede.

Dese honde ne bassen niet

(bassen: predeken bediet),

want edelinghe niet ne leren

dar sijt folc mede bekeren;

mar si gheneren hem metter proie.

Ende .i. die hevets joie

alsi vrouwen bedrieghen mach;

dits sine proie ende sijn bejach.


Andre manieren heten bracken,

met langhen oren, entie backen

na de diere, ende rieken wel;

ende al ne sijn si niet so snel

si maken de beesten moede.

Oec vintmen riekende so vroede,

dat al dore inden woude

emmer hare erste proie houden.


Hushonde es de derde maniere,

ende alne rekenmense niet so diere

nochtan sin si inder wachte

nuttelic bi daghe ende bi nachte.


Plinius bescrivet ons dit:

als .i. man ter erden sit

dattene dan die honde sparen.

Ets recht, die hem omoedeghet te waren

voer die hem fellike vermeten,

dat hi ontgaet hare beten.


Die hont wert gheboren blent

ende .xl. daghe, ets bekent,

so draghet de teve. Alsment waent

de hont ridet ter achtender maent

ende de teve alsoere hevet sevene.

.xv. jar pleghen si te levene.

Sulc mach oec .xx. iaer leven.

Dat si bachten te samen cleven

comet van hare luxurien.

Dat welp hetemen best bi naturen

datter spaets sien beghint,

oftat de moeder mest mint.

.xii. daghe sijn si blent,

ende sulc ene maent omtrent.


Men sal gheven verwoeden honden

in hare eten tallen stonden

capoens drec, dats hem goet.

Ende bitet di een hont verwoet,

de wortel vander wilder roesen

saldi ghenesen vander nosen.

Als .i. hont beghinnet gellen

lopen up hem sine gesellen

ende bitene alleghemeene.

Pissende heffen si up die beene

weltijt so si jarech sijn.

Want si hebben de roke fijn

ende in riekene gnoechte grot,

rieket elc andren bachten bloot.


Die jachont ne levet mar .x. jaer

ende die teve .ii. jar der naer.

In al dat levet, sonder in desen

leven langher, als wi lesen

de hie dan de zoen ghemeene,

sonder in jachonde allene.

Aristotiles seghet

alse den hont siecheit an leghet

etet hi gras ende ander cruut,

ende spuwet dan dat evel uut.

Sulke segghen oec hier an

gheen hont mach leven sonder man.


Des honts tonge es goet ten wonden.

Es hi gewont oec tereger stonde

ende hijt gelecken niet mach bloot,

so lecket hi sines selves pot

ende salfter sine wonden mede;

nature leret hem die zede.

Der ouder filosofen boec

seit enen vremden ondersoec:

nem .i. welpkin, als men seghet,

ende enen sieken die ghedoghet

cronica, dat evel groot,

leghet hem upte barst bloot;

dicken es des siecmans helpe,

entie doot vanden welpe.


Honde biten niet de teven

sine sire toe verdreven,

dus eist wel naer in allen dieren.

Scamedi man van felre maniere!

Hines des mans name niet wart,

de man die vrouwen niet ne spart.

Ets meest alr'honden seden

dat si ontsuveren reine steden.

Hondine scoen sijn sekerlike

goet jegen d'artitike;

maer riketse .i. hont, dar gaet .i. man,

hi licht sijn been ende pister an.


Castor, dit wort in Latijn

mach in Dietsch .i. bever sijn.

Castorium heten sine hoeden

die sijn nutte te vele nooden,

ende dits dar mense omme jaghet.

Ende als den bever dan wanhaghet

so bijt hise af selve te waren,

ende dan latene de jagre varen.

Ende alsmenne anderwarf jaghet

dan toghet hi dat hi niet draghet

ende valt voer de jagers neder.

Die Pollane segghen hier weder

hare bevers hebben die hoeden binnen,

recht als wi nieren legghen kinnen.

Hoe mochten si dan hem selven vuren?

Die bevers pleghen bi naturen

alse ene gans te smeltene daer.

Plinius seget overwaer

dat hi sine galle ute spuwet

(die messelic evel verduwet),

want hi waent datmenne bedi jaghet.

Sijn lib es nuttelic dat hi draget,

want et geneset, als men ons calt,

dat evel darmen ave valt.


Dit dier ne mach niet lange leven

sijn start ne si den watre beneven;

ende dies gescepen als .i. vis start.

Experimentator seit, ets sijn art

dat sijn start smaket na vissce,

bedi etene sonder wissce

die Kerstine alsmen vasten sal;

mar some eten sine ende niet al.

Sijn lijf es vlesch al anderwaer.

Sijn start .iii. voete lanc, ets war,

entie utermaten vet.


Subtiliter, mochte niet bet,

macht ghene beeste onder d'arde

husekine na sire warde,

some up ende some neder.

Wasset water, of dalet weder

dat hi dale ofte clive,

so dat die start int water blive.


Scorsen van bomen ente blade

eti, dar hijs hevet stade.

Boven allen dinghen diemen weet

int biten es de bever wreet:

wat dat hi mach metten tanden slaen

datne lati niet ontgaen

eri beseft den tant al dure.


Experimentator scrivet sine nature

ende seghet dat si met scaren

te samene te woude varen.

Ende alsi boeme hebben gevelt

met haren tanden met gewelt

ende of ghebeten dat hem genoeget,

nemen si enen die hem voeghet

ende werpene dan upwart onsoete,

ende laden tusscen sine voete

ende slepene also te hole.


Dit ne doen si niemene ut hare scole

mar vremden ute vremden lande,

dien doen si dusdane scande;

want sise in eigindome houden.

Andre segghen si doent den ouden

dien hare tande so sijn versleten

dat si niet doghen ter beten.

Dese bevers kennen jagers wel,

want hem es upten rug dat vel

vanden slepene bloot,

ende latense lopen uter noot.


Hout minnen si, dor .ii. saken:

omme dat sire hare hus af maken

ende om die scortse die si eten.

Up d'achterste voete es hi gheseten

ende hout voeren in de voete

sine spise met goeder moete,

alle die scortse eti dan

die sijn poet beluken can.

d'Achterste voete sijn min no me

alse ganse voete twee,

mar meere, entie clawen ront;

die vortste recht als .i. hont.

Dies prisemen die nature groot

omme dat dier voren es ghevoet

alse .i. hont, upt lant te gane,

ende bachten mede te bestane

te swemmene, alst hevet noot.


Sines tants cracht es so groot

weltijt hi slaet .i. boem

vliethi, ende nemet goem

joftie boem iet vallet noch.

So dicken doet hijt doch

dat die boem dan vallen moet.

Viere tande hevet hi, starc ende goet,

twe beneden ende boven.

Ende salmen ouden boeken geloeven,

so es die tant ent cakebeen

bede massijs over een.


Sijn haer es edel ende goet,

so swarter so meer te prisene doet.

Solinus seit dat dier haer hevet

boven allen haren wel goud,

ende es .i. dinc die seere es diere

onder d'heidine maniere.


Dien de crampe wee doet

dien es bevers smere goet,

ende hem dien de lede beven

mach dit grote bate gheven.

Vanden balge es goet sijn smoud

darmen sine hoeden in houd.

Wijn met bevers cul gesoden

entie roke vanden hoeden

es hem goede medicine

die vander jucht hevet pine.


Chama es ene beeste

dar Plinius af spreket, inder jeeste,

dat hi den wulf geliket wel

mar dat spekelde es sijn vel.

Ute Ethiopen sin si comen

dese beesten die wi nomen

al vintmense in ander lant.

Pompeus, Julius viant

was d'erste diese dor wonderlichede

brochte te Rome inde stede.


Calepus es .i. dier

stout sere ende onghier,

so vreselic in allen saken

negheen jagre dar hem ghenaken.

Want langhe horne si draghen

ende sijn getant gelijc der zaghen,

so dathet der mede velt

langhe bome met sire gewelt;

want het can wel zaghen der mede.

Up die Eufrate es sine stede.

Nu wassen dar erande haghen

die clene langhe roeden draghen;

ende alset dan gedronken hevet

ende hem dinket dat met festen levet,

gatet spelen in die roeden

ende met sinen hornen verwoeden,

ende spelet so vele inden wedouwe

dat sine horne, getacket nouwe,

hem verwerren in die telghen.

Dan alreest so moetet belghen

ende ghevet enen vreseliken luud.

Dan so comet de jagre ut

ende slaet sonder pine doot.


Nu merket hier exemple groot,

ghi starke! Die niet n'ontsiet,

dieden cranken niet ne vliet

ende niet n'acht dien jof desen,

altoes mach hi niet seker wesen.


Cameleopardalis

lesemen dat ene beste is

in Ethyopen, entus gedaen

alsons de glose doet verstaen:

hovet naden kemel, hals naden parde,

voete, been na des herts arde,

dat gespekelt es harentare

met enen sconen clenen hare.

Dit dier was oec te Rome mede

wilen brocht dor wonderlichede.


Capra dats in Dietsch de gheet,

die horne hevet scarp ende wreet

ende onder den kin enen bart.

Hare weide es te dale wart

ende in berghen ende in haghen

al daer soese can bejaghen.


Hare melc es sere goet;

mar als merre lib toe doet

so corrumpert, want dat case

segmen niet wert ere blase.

.v. maent so draghet die gheet,

also alsment van scapen weet.

Inden vorwinter es best hare riden

so dat si in lentins tiden

moghe bringhen hare dracht.

Dit sijn die beste scape gheacht.


Ysodorus spreect oec hier

dat de buc es luxurieus dier

dat altoes bi na wil riden.

Sine oghen lopen ende gliden

vele na der luxurien cracht.

Even wele sieti dach ende nacht.

Die n'avons niet ne siet ghereet

ete de levere van der gheet,

hi siet n'avonts vele te bet.

Aristotiles hevet gheset

dat nochtan dicke up dien dach

die buc lettel ghesien mach,

maer n'avonts sieti claer.


Experimentator seghet over waer

dat van dien bucke die galle

de winbrawen doet vallen alle.

Kamidarium bouc seegt

(dar doude filosofie in leecht)

dat vanden bucke dat bloed

al hare vallen doet.

Oec seiti: buxbloet ghebrant

doet waken tehant

die ligghen in letargien

ofte in swaren epelenchien.

Oec maket donker oghen clar.


Bux galle, hout over waer,

es soe in enegher stede gheleghen,

datter pude oec versamene pleghen.

Bux haer te pulver verbrant

stopt bloet althehant,

ende jegen 's lachamen vloet.

Ende jegen venijn drinc sijn bloet,

besefstud ghedronken ofte gheten.

Smare sijn es goet jeghen beten

ende jeghen quetsinghe dere.


Sijn drec es goet jegen tantswere,

maket dar of .i. plaester upt seer.

Gheets horen, dats wonder meer,

ghebernet, ende ghebonden dan

vor die nasegate van den man

die warlike hevet 't evel swaer,

stappans moeti vallen daer.

Serpente die vlien oec mede

die roke, het es hare sede.


Die buc die es harde fier

ende starc ende .i. moilic dier.

In horne, in hoeft leit sine cracht.

Sijn bloet es oec van sulker macht

dattet scort den adamant,

die noit anders meester ne vant.

Gheets bete es bomen quaet

want si verliesen vrucht ende saet.


Capreola dats die ree,

den haren pijnlic emmermee,

nochtan jeghen andre diere

sere sochte ende goedertiere.

Als die ree in Creten lant

scoten wert, soecsoe te hant

polion, om dat si verdriven

dat yserscote in hare live.

Ree bucke vechten om die reen

harde sere wel nar in een,

ende dats alsi riden dan.

Ende als men hem gaet met honden an

ontvliensi, want si sijn snel.


Maer aldus vaenghemense wel:

Want si altehant dan vlien

dar si d'hogheste berghe sien,

dar volghet die jaghere naer.

Ende alsi wert gheware daer

datse die jaghere wacht dar nedre

ende soe ne mach no vort no wedre,

soe siet den jaghere ende den spiet

soe screie soe, ets omme niet;

want hine soeket elniet dan hare,

hi doese neder vallen sware.

Ja, somwile clemt die jagere nar

dat hi mede moet vallen dar.


Die ree gaet up montaingen hoghe

ende laet verre gaen hare oghe;

ende siet soe liede van verren gaen,

altehant hevet soet verstaen

oft jaghers sien, dat soe siet an.

Dit doet nature diet al can.


Cacus es .i. dier, .i. wonder,

in die Moreie besonder,

dat es gheburstelt als .i. zwijn;

ende, als ons scrivet Adelijn,

alst gram es ende onghier

so werpet ute sinen buke vier.

Dit hout'em verstolen

in haghedochten ende in holen,

ende es wreet ende fel.


.i. osse ghenoucht hem niet wel,

maer het neemter .iii. of .iiii.

vaste bi den starte sciere,

met crachte trecthise achterwart

in sinen hole metter vaert

ende dat mense vinde niet wel.

Ende al eist den beesten fel

nochtan dit den mensce ontsiet;

nochtan latet sijn laghen niet

het ne wacht vroe ende spade

altoes om des menschen scade.


Cefusa es .i. wonderlike beeste,

dar of seghet Solinus jeeste

dat mense wilen te Rome brochte

om dat mense te wonder sien mochte.

Hare achterste voete ende been

ende des menscen scinen een,

ende hare vortste voete twee

als menschen hande min no me.


Cervus es hert, weetmen wel,

.i. beeste harde snel,

ghehornet met telghen langhe.

Alsi .ii. jaer hevet omganghe

beghinnen die horne ute gaen;

ende elx jaers vort, sonder waen

achter een tote .vi. jaren,

wast hem .i. telg vort te waren.

Nemmer telghe wassen hem dan,

newaer si meeren vort ward an.


Aristoteles die seghet

dat gheen dier els te wassene pleget

sine horne van jare te jare.

Alsi siecheit beseffen sware,

of als hem d'oude gaet an,

soeken si serpente dan

ende gaen te fonteinen drinken.

Dus doensi hare evel sinken

ende sinsi swaer.


Sente Augustijn scrivet over waer:

alsi ter betre weiden tiden

ende alsi twater sullen liden,

die starcste swemmet voren dan;

ende alle dandre volghen hem an,

elc hovet ligghende up anders stiet;

dus helpt elc andren inden vliet.

Hier bi si elc mensche beraden

dat elc andren staen in staden.


Als die herte willen riden

verwoedensi wel na tien tiden,

alsoe sere sinsi verhit;

ende na oest ghesciet hem dit.

Solinus seit dat sire .ii. draghen,

die sijn in rise ende in haghen

ende deckense harde nerenstelike

ende leerense ligghen heimeleike.

Ende alsi starc sijn leerensise mede

lopen, springhen, dapperhede.

Herts calf die in de moedre sterft,

sijn vleesch verduet ende verderft

venijn, ende ets tallen stonden

goet jeghen serpents wonden.


Blasen, pipen, bassen van honden

horen si node tallen stonden,

ende men seit dat si best horen

alsi staen met ghestrecten oren.

Ambrosius doet te verstane

dat sijd cruut dat heet diptane

erst den mensche makede cont.

Want als die hert was ghewont

met enen ghevenijnden strale,

at hi dat cruud ende ghenas wale.

Herts vleesch dicke gheten

verdrivet den curts, wille men weten.


Der Persen ystorie seghet

dat die hert te levene pleghet.

.c. jaer ende dar toe mere.

Venijn scuweti altoes sere.


Alsi sine horne hevet niet

gaet hi dar menne niet ne siet

ende etet in donker nacht.

Dan scuweti der wulve cracht

alse die selve weet te voren

dat sine wapinen sijn verloren.

Ende alse hare horne niewe sin

soukensi dat sonnescijn,

om dat sire droghen sullen ende stiden

ende dat sire up moghen tiden.

Dan gaensi jeghen de bome slaen

ende proeven of si vaste staen.


Haren rechtren horen deckensi werde,

sijd in watre, sijd in d'erde,

ende dat scijnt van nide wesen.

Hi es sere goet, als wi lesen,

want sine roke die verdrivet

die serpente, alsmen ons scrivet,

als hi int vier es gheleghet.


Platearius die seghet:

ute sire herten machmen halen

.i. been, dat machmen te sticken malen,

dat pulver ghevet vervanc

jeghen dien starken hertvanc.

Esculapius die seghet

datmen den horen te berne pleghet

ende pulvert dat thanden,

dat es goet onvasten tanden

up datmense der mede wrivet.

Met wine ghedronken dit, alsi scrivet,

es jeghen tgroot evel goet;

ende het stoppet der vrouwen bloet,

ende stoppet des lachamen onvrede.

Platluse doedemerre mede.


Die hem bewint in eens herts vel,

serpente ne sijn hem niet fel.

Inde matrise vanden hinden

machmen enen steen vinden

die vrouwen kint draghen doet.

March vanden herte es goet

dathet drivet uten leden

de noot van menegher siecheden.

Ende jagers segghen onder hem somen:

mach die hert te watre comen

dat hi sire moeteit wert los.


Die hert ontsiet tluud vanden vos.

Die herte vechten onder hem seere

ende wie datdaer behoudet de ere,

dandre alle houden hem vrede

met harde grooter wardichede.

Herts vlesch es te verduwene swar

de calver dar af, weet voer waer,

sijn ghesonder ende warder dan

ende sijn alrebest den man.


Chimera es .i. vanden dieren

diemen van meneger manieren

int woeste Babilonien vint.

Selsienre es cume iet en twint,

voeren hoghe, ende neder bachten.

Jacob seit dat d'heidine wachten

nauwe te vane dese beeste

ende maker omme grote feeste.

Weltijt dat sise hebben ghevaen,

met dieren cleeden ane ghedaen

prosentersise haren here,

om hem te doene sonderlange ere.


Chymera mach de ziele bedieden.

De nerenst vanden heidinen lieden

dats der viande enghien,

die utermaten nauwe spien

hoe sise bringen tenen prosente

haren here ten tormente,

dar si hem mede dienen lieve.

Elc wachtem van desen dieve.


Cyrogrillus es .i. dier borgroot,

dat Moyses in de wet verboot.

Ende al eist cranc ende cleene,

nochtan eist quaet al ghemene

ende vreeselic allen dieren;

so fel esset van manieren.


Cuniculus es dat cunijn,

die'r vele in menegen lande sijn.

In d'erde wonen si in holen.

Nachts comen si ut verstolen

ende doen scade ende toren

beide in wijngarde ende in coren.

Dan keeren si ter morgenstont

ende stoppen weder des gaets mont,

datmense sdages niet vinde daer.

Waer dat conijn woent .i. jaer

dar dihen si seere in corten tiden,

want si vele dragen ende riden.

Mescomet hem iet in ere stede

si loepen wech, ende dandre mede

die van hare kennessen sijn.

Lange ridet dat cunijn.


Crisetus es .i. clene dierkin,

dier vele int lant van Poelien sijn.

Alse groot als .i. eencoren es dit;

sijn hovet es swart ende wit.

Sijn haer segmen dat so vaste sit

(upten ric root, anden buuc wit),

men moetem eer scoren die huut

ermense mach bringen ut.


Dit bediedet wel den vrecken

bedi menne can getrecken

altoes niet hoe dat vare.

Hem ne dinket dat sijn vel ware

so vaste houti datti hevet.


Dese beeste alsoe levet

wonet in d'arde alst conijn.

Niet lichte machmense verdreven sijn

uten holen dar soe in gheet,

menne ghieter in water scout heet.

Aldus hevet de vrecke rike

gheset hier in arderike

also vaste sine sine

dat hi doot blivet derinne.


Corocrotes es ene beeste,

als ons seghet Solinus gheeste

ende Jacob van Vitri nochtan,

die hevet den luud als .i. man,

sine oghen ondaen talre stont,

ende negheen tantvlesch inden mont.

Enen tant hevet, starc ende groot.

Van crachte nes ghen sijn genoet,

so vreselic es hi, sonder waen,

want vorden tant ne mach niet staen.

Dit dier es comen, es bescreven,

vanden wolf ende vander teven.


Cathapleba es .i. dier

vreeselic seere ende onghier,

ende es up Nilus, de riviere,

vander vreseliker maniere;

traghe eist, ne bore groot.

Den last hevet swar ter noot

van sinen hovede dat hem verweget.

Van deser beesten es datmen seget:

comet iemen up hem onversien

ende tusscen den oghen siet metdien

hi es dan quite vanden live.


Dit dier slachtet een deel den wive

die 't hovet draghet gehornet so seere

dat het stinket voer onsen Here,

ende scinet offet hare verwoeghe.

So comet .i. ries, die t'ongevoeghe

up hare siet, ende werdet ghevaen

ende van herten so ondaen

dat hi siele ende lijf verlieset,

entie doot der omme kieset.


Vander .c. dat nemet hier ende.

Nu hort wat ic vander .d. vende.


Damma dats .i. dier dat also heetet,

ende es ghescepen nadie gheet

ende starc na sire grote voren.

Het hevet sere starc den horen.

Nauwe rieket ende es snel

ende can sijn leven hoeden wel.

Sine horne sijn .ii. voete lanc,

upwart hevet sinen ganc

ende ghescepen dar si staen

alse ens menschen hande ondaen.


Dammula, over dat ict hilt,

es in Dietsch .i. damwilt,

ende es bloede ende cranc,

dar .i. poete dus af sanc:

"Die ever weert hem metten tanden,

die hert met hornen sine viande;

mare dat damwilt n'es niet el

danne proie den beesten fel."


Dese beesten wel bedieden

de ghemente vanden lieden

die proie sijn der hogher heren:

warwart datsi hem bekeeren,

alle die heren uphem gapen,

beede rudders ende cnapen.


Duran, spreket Aristotiles,

dat .i. vresam dier es,

utermaten starc ende snel.

Alsen de jagers sijn te fel

ende sijt moede hebben ghemaket

so dat hem sijns lives wanhaget,

penset dus t'ontgane dat strec

ende werpet dan ute sinen drec

jeghen d'honde die hem volghen,

ende het makese so verbolghen

met sire onreinre lucht

dat het ontgaet metter vlucht.


Daxus wanic dats die das,

die selden meere ghesien was

dan die vos, ende curte been

ende alle viere niet over een.

Want curtst sijnsi ter luchter side

ende dar omme soeketi vlucht ter lide

emmer in die waghenslaghen;

welkentijt dat hi hem hort jaghen,

hi set die rechtre been int dal

ende die luchtre boven al.

Dat vel heveti dicke ghehard

ende ghevarwet ten grauwen ward.

Sijn smer wast ende waent

metter mane in elke maent.

Ja, slamene alse die mane es niet

dat mere gheen smere inne siet.

Men maect salve van sinen smare

jeghen quetsinghe, die goet es ende mare.

Ende dit es dat te wonderne scijnt

want sine bete es ghevenijnt

ende sijn smare so gans mede

jeghen misselike siechede;

maer die redene dier men toe segt

dats dat hi bi wormen leeft

die ghevenint sijn, ende bi slanghen;

dar of moeti sine spise ontvanghen.


Esculapius, die vroet was,

hi scrivet dus vanden das:

bestrijc den ghenen hare leden

metten smare, die hebben den rede,

em wert te bet in hare node.

Sine hersenen in olie ghesoden

die doet al evel ghenesen

dat ans menscen scamenesse mach wesen.

Sijn bloet ende sout der mede,

ghestreken an des menscen lede,

bescermet .iii. daghe den man

dat hem ghene plaghe comt an.

Dar toe mede sine hoden,

in honeghe wel ghesoden

ende nuchterne gheten dan,

gheven macht den vercouden man

dat hi .iii. daghe der na wel

pleghen mach der vrouwen spel.


Van der .d. segic nemmee.

Nu hord vort van der .e.


Elevas es die olifant;

in Dutsch est elpendier ghenant.

Een dier groot ende stranc;

ter mule hanct hem .i. snavel lanc

die groot es, ende dar hi mede

doet al sine beeshede.

Entie snavels heveti noet,

want die beeste es hoech ende groet

ende mach hem niet ter erden boghen;

anders ne mochti niet ghedoghen

hem ghevoeden in ghere wise.

Hi neemter mede dranc ende spise

ende doeter mede in sinen mont.


Jacob van Vitri maect ons cont

dat sire mede in wighe slaen

hare viande ende vaen;

want si goet sijn in wighe ende stout,

ende si sijn hare partien hout.

Toghemen hem roed wiin of bloet

dar mede wast hare moet.


Die Persine ende die van Inden

siin die hem vechtens onderwinden

met beesten, ende doenre up dan

in enen casteel wel .l. man,

ende dorbreker mede die scaren;

dar mach niet wederstaen te waren.

Hare luud es so swaer

dat hi elken man gheeft var.


Langhe tande hevet d'elpen dier

ute raghende, lesewi hier,

crom boven alle .ii. cubitus.

Van desen tanden makemen dus

medicine goet ende diere:

te pulvere bernemense in viere

Dat pulver stopt der nasen bloet,

menison stopet metter spoet,

menstrua ende emoroide

ne stoppen niewer mede me.

Dat moetmen drinken ende ghereeden

met sape van weghebreeden.


Dese tant es yvor fijn

dat dandre alle niet sijn,

no so grot no so diere.

Der hien tande, dats hare maniere,

sijn crom boven, ende der soe recht;

die cromme sijn die wertste echt.


Ende men leest in ouden bouken

dat mense dus can vanghen ende soeken:

twe maghede gaen in die wostine,

naket dat si pleghen te sine,

deene draghet .i. vat ande vart

ende dandre i scarp sward.

Soete singhende gaensi vort.

Als dit die olifant verhord

comti toe ghelopen dan

ende alsi siet die maghede an

(naturlike minti suverhede)

so lecti die reine lede,

hare burste ende hare lijf bloet.

So heeftire in gnoechte so groet

dat hi dar slaept metter vart.

d'Ene joncvrouwe neemt dat swart

ende wonten dar metter spoet,

dandre joncvrouwe ontvaet tbloet

ende dus blivet dat edel dier doet.


Men varwet mettien bloede roet

purpere, die coninghe draghen,

dus horic inden boeke ghewaghen.


Dit bloet bediet dat soete bloet

dat ute Jhesus side woet.

Die .ii. joncvrouwen bedieden

.ii. wette, .ii. manieren van lieden,

dats doude ente niewe wet,

dar Jueden ende Kerstine in sijn gheset.

Synagoga, der Jueden joncvrouwe,

die bose was ende onghetroue,

dat es die Jhesus side ondoet.

Ecclesia ontfaet dat bloet

inden keelct up den outare.

Dat soete vleesch dat purper clare,

want Jhesus waser gheverwet mede

met ute nemender sierhede.

Dies singt die brud in haren sanc:

"Mijn lief es wit ende roet ende roet ghemanc

van .m. ute vercoren."


Vort suldi die materie horen

hoe men tempt dat elpen dier,

dat vindewi bescreven hier

also alst die glose seghet

die up die fraie Bible leghet:


Alse dolifant es ghevaen

met engiene dier toe staen,

so blouten seer, ende hout ende slaet

die, in wies bedwanghe hi staet.

Ende dan comter toe .i. ander saen

(die hem wil dat dier sijn onderdaen)

ende versteectene van den diere.

Soes die beeste so goedertiere

dat soe den ghenen doet grote ere,

diese quiten van den sere,

dat soe hem blivet onderdaen.


Dit soude elc mensce verstaen,

ende Gode danken diene ontbant

van den eweliken viant.


Tuschen 't elpen dier enten drake

soes van nide ene sake

die nemmermee staet in vreden.

Die drake es starc ende groet van leden

ende jagt de diere te waren

dar si te gadre gaen in scaren,

ende cnoept hem om die voete den start.

Ende het ontknopet ter vart

met sinen snavele die olifant.

So vart hem die drake te hant

in oghen ende in nese gate;

want dar ne macht ghene bate

hem selven metten snavele doen.

So sughet ute die dragoen

van dien elpen diere dat bloet.


Plinius seit, als die was vroet,

dat die drake es so groot .i. dier

dat dat bloet van den elpen dier

lettel gnouch es teere thueghe.

Die drake wert des bloets in hueghe

ende wert dronken an die dranc.

Ende die olifant wert cranc

ende moet vallen dor die noet;

somwile valti den drake doet.

Nu hort met welkerande sake

dolifant belacht den drake:

Si merken harde nouwe de stede

dar die drake slapen mede,

eist onder roetse of onder boem

Ende dan nemsi nauwen goem

dat si up hem vellen den last.

De strijt es ewelike vast:

darsi de serpente begaen

si vertartense ende verslaen.


Aristotiles scrivet te waren

alse die soen sijn van .x. jaren

ende van .v. jaren die hien

dat sij dan notens plien;

.ii. jar notensi achter een

ende elkes jars in daghe tween,

ende oec nemmeer int jaer.

Scamenesse hebbensi daer

ende noten heimelike te waren;

noc ne keren niet tharen scaren

eer si ghedweghen na hare maniere

sijn in lopende rivieren.

Sine striden niet om hare soen

want si gheen overspel ne doen.

Mensche, nu merc hovesce maniere

na desen stommen dullen dieren.


Alsi noten, d'een rijd den andren;

ende die moeder die moet wandren

.ii. jaer omme metter dracht,

eer hare der of wert ghesacht.

Ende dan gaet soe in brouken

hare vrucht te werpene souken;

want viel soe up die erde, sonder waen,

nemmermeer ne mocht soe up staen.

Ende some doensi altehanden

hare calver up eilanden,

ende dat es om die sake

dat si ontsien dien drake.

Ende emmer alsoe calven sal

so es die hie bi hare dan al.


Solinus die meester ghewaghet

dad dolifant mar eens ne draghet;

mar ets war vonden dat ic scrive

hi draghet .iii.warf ofte .v.


Siet hi de muus, hi es versaghet,

hi vliet, of hi ware verjaghet;

ende dit es te wonderne sere.

Wonderlic bestu, God Here

in alle dinen werke ghemene,

weder si sijn groot of clene.

Den olifant onsiet dat pard

ende hi es van der muus vervard.


Si leven .ccc. jaer;

coude dat es em te swar.

Tam olifant nighet den coninc;

ende dat es wonderlike dinc.


Alse d'elpen dier rusten sal

sittet up sinen ende al,

die vortste voete staende recht

ende an enen boem lenende echt;

ende alsi breket si vallen neder

ende dan esser gheen upstaen weder.

Ende somwile nemen jaghers goem

die ontwe saghen den boem;

dan brieschet sere ende mesbard.

Dan comen dandre darwart

ende mesbaren ende onthueghen

alsi hem niet ghelpen mueghen.

Somwile helpen hem die clene,

met snavele ende met live ghemeene,

so dat up comt ende vliet;

ende alsem dat niet ne ghesciet

so bliveti van den man ghevaen.


Sine .iiii. voete staen

alse poste sonder cnien,

bedi maghetem niet gescien,

valti, dati niet up comen mach.

Die wint es em .i. swar slach.

Ende alle elpen diere die sijn

drinken alle gerne wijn.

Si wassen tote .xl. jaren.

Rivieren minnen si te waren.


Equus es in Latijn dat pard,

ende es ene beeste wart,

dat men in menich lantscep kint;

mar die beste diemen vint

die sijn in Capadotia

ende int lant van Scitia.

Die 't hovet dieps in water steken

sijn de beste, horic spreken.

Die wilde parde wilde tamen,

men snidem of die manen;

om dat hem die luxurie ontvart,

dat hem thar verhovart.

Dit selve vintmen an die wijf

die em verheffen an dat lijf

om hare har groot ende lanc.


Int lant van Sciten ende oec ghemanc

in Capadotia, sonder waen,

segmen dat die merien ontfaen

vanden winde, mar over war

so ne levensi mar .iii. jar.

Alst part es out iii. jar of .ii.

dan notet, maer nemmerme

ne diet dat si tinlike winnen.

Tote .xx. jaren, wilmen kinnen,

es hare noten wel inden tijd.

Dat pard notet ende rijd

altote sinen .xxx. jaren,

ende die merie tote xl. te waren.


.xxxv. jaer es parts lijf

ende .xl. jar so levet hare wijf.

Mar men segt dat in Cecile

.i. pard levede .lxx. jaer wile.

Noch segmen dat die parde dar

leven noch also menech jar,

up dat tpard van danen si.

Dat selve segmen van Persi.

Die Spainsche parde ende van Gallen

leven onlanghe met allen.


In parde meest boven alle diere

machmen merken hare maniere,

hoegedane wijs dat si sijn ghesinet;

ande oren eist dat mense kinnet

hoet hem van moede mach staen:

sijnsi vermoiet, si latense gaen;

sijnsi gram, si legense ant hovet;

sijnsi vervart, des gelovet,

so recsise vortward weder;

ende sijnsi siec, si legghense neder.


Ysodorus seget dat dat pard

.iiij. pointe moet hebben, saelt sijn wart:

sceppenesse, doghet ende sconede,

ende varewe van den hare mede.


Dits sine sceppenesse, nu marct:

dat sijn lijf sij hard ende starc,

wel ghesonke sine side;

hoech ghericht, rechte int riden;

ront ende gheclovet over dien stiet,

ende te vet an die voete niet;

hol ende vast ende droghe die hoeven;

over al sijn lijf sal hi behoeven

dat ront sal scinen sijn vel.


Sine doghet hort also wel:

dat stout si ende snel, ende niet ne sneve,

ende het metten leden beve,

dits .i. tiekin van crachte;

ende alst stille staet ende sachte

dattet sij te porne goet;

ende alsem verhit sijn moet

dat et goet te houdene sij,

ende saen gesit sijn moet derbi.


Die sconeit prisemen int ghemene:

dat het 't hovet hevet clene,

droghe dat fel an die bene,

d'oren curt scarp ende clene,

grote ogen, nase gate wijt,

den hals upward talre tijt,

dicke manen ende start,

die voete ten rontsten ward.


Sine varewe vanden hare:

swart segmen dat best ware,

roet, appelgrau ende wit;

andre varwe dan dit

en es niet vander bester warde.


Men vint drierhande parde:

.i. dat es t'orloghen goet,

.i. ander dat men riden moet

elkes daghes na gevouch,

.i. darde dat nutte es der plouch.


Men vant parde in ouden tiden

die hem niet lieten riden,

dan hem die t'erst hare here wart.

Also dede Julius Cesaris pard

ende des coninx pard van Citen.

Men vint in Alexanders viten

dat was Busifal sijn pard;

doet starf haddit so ward

dat hijt erelike graven dede,

ende makede in sine ere .i. stede.

Oec ware sulke parde hir voren,

alsi haren here verloren

dat si nemmermeer ne aten;

ende oec wenenden utermaten

hevemen geweten dat pard,

dar sijn here verslaghen wart.

Ysodorus segt ende meent

dat sonder die mensce niet ne weent.


Oec sin parde dar liede an sien

wat in wighe sal ghescien:

sijnsi droeve ofte vroe,

dat derna die dinc comt soe;

dit vintmen an someghe parde.

Merien hebben sulke warde

deene up dandre, sterveter ene

in hare scare ghemeene,

dat dandre up houden hare vole;

so ghelieve es hare scole.


Equicervus es .i. dier

van Orienten, Solinus sprect hier,

dat gemanet es als dat part;

onder den kin enen bart.

Die hie hevet horne, die soe neghene.

Spletvoetech sijnsi ghemeene

ende sijn na den hert ghemaect,

ende hebben vleesch dat sere wel smaect.


Eale dats ene beeste

ghelijc den parde, segt de jeeste.

Als d'olifant eist ghestart,

ende hets pecswart ghehart,

ghekinbacht als .i. everswijn;

ende hevet horne, die langher sijn

dan .ii. voete, dart mede doet

menech vreselic ghemoet.


Dit spreket Solinus, ende Jacob segt

alst wille, dattet achter legt

den enen horen, ende orebard

den andren te stride ward;

ende als die plonc es, ofte moede,

rechtet den andren up met spoede,

ende laet dit ligghen na sire maniere.

Dit dier es gherne bi riviere.


Entures es .i. dier bekent

in dat lant van Orient,

dat den stiere ghelijc es,

als ons seghet Aristotiles;

mar den manen als dat part,

curter ende sachter, nederward

hanghende bi den scouderen dar.

Bruun roet hevet dat har,

sijn ander haer na wulle maniere.

Ende sijn luud es ghelijc den stiere.

Sine horne crom, alomme gheanghen

enten stride wel ganghe.

Sijn vorhoft ru, sin har ghesceden

boven sinen oghen beede.

Ghevoet ende ghestard der toe,

recht ghetant als die coe;

maer curter es hi, ende sijn vel

mach vele slaghe ghedoghen wel.


So dore soete vleesch et draecht

dat ment der omme slaet ende jaecht.

Ende alsement jacht over sinen wille

blivet somwile staende stille,

ende rust em, ende vecht

ende werpt ute sinen drec echt

.i. roede verre ofte mee.

Ende als hem van calve werdet wee

so comen die diere elkerlijc,

ende maken van drecken .i. dic

omtrent dat dier, om die saken

dat men hem niet mach ghenaken.


Entira es .i. dierkin

diere vele in Almaingen sijn.

Hi ende soe doen als die wise

ende vergadren hare spise

onder d'erde om die somer tijt,

om t'etene als die somer lijd.

Mar die hie es van vrecker wise,

ende die soe ghierech om hare spise.

So dat hi cume hem selven ghevet

dar hi nouwelike bi levet.


Alsi vernempt dat sine soe

gulselike gaet der spisen toe

soe verstopti hare dat gat;

ende alse die soe merket dat

dat besloten es die spise

so doet soe na des scalkes wise:

so maecse .i. ander heimelic gat

ter spisen wart, ende gaet in dat

ende etet der spise al hare ghevouch;

ende laet den vrecken wachten ghenoech.


Alse somer comt gevallet wel

dat die soe hevet i. scone vel

ende so ront ende so vet;

die hie die hem ter vreckeit set

hevet .i. verhonghert lijf.

De man die wille wachte sijn wijf!


Erinatius dats .i. dier,

ende men waent de warheit hier,

dat Cyrogrillus dermede heet

dat genoemt hier voren steet;

een egel hetet in Dutsce tale,

in Vlaenderen .i. heerts, wetic wale.

Na .i. swijnkin eist gedaen,

ende es al van dornen bevaen

sonder anden buuc allene.

Beseffet anden vrese grot of clene,

windet hem te gader als .i. bal

ende dect em in sine wapine al;

hets te siene ende te tastene quaet,

doch doemer toe desen raet:

alsment in waremen watre doet

eist te siene ende te tastene goet.


Ambrosius ons te verstane doet

dat es bi naturen vroet:

het maket te sinen hole .ii. ute ghanghe,

ende vorsiet te voren langhe

welkes sints de wint sal gaen.

Gaeti nort, hi stoppet saen

dat gat dat int norden staet;

ende weltijt dat die wint suut gaet

stoppet suden, ende ontdoet norden.

Dit sijn sente Ambrosius worde.


Sijn vleesch droghe ende binnen tlijf

dat es der maghe confortatijf;

het doet wel orine maken.

Nuttelic eist tharen saken

die gheset sijn lasers te sine,

die inden point gheeten sijn "elefantine";

die gans es, ende moet vet sijn.

Ghevleghen eist ghedaen alse .i. swijn.

Dit dier ende anders nemmee

hevet beneden gate twee.

Dar der vogle niere ligghen, dats waer,

ligghen hare hoeden, dat ligghen dar.


Ysodorus segt, dat clemt ter vart

in herfste up den wijngard,

ende velt de druve neder

ende leese up weder.

Ende wonter up, ende draghetse soe

sinen jonghen, des sijnsi vroe.

Heerts vleesch te pulvere gebrant,

met pecke gheminghet te hant,

doet in lijxemen wassen haer;

dit segt Plinius vor waer.


Aristotiles seit al bloet:

alse deen jeghen dander noet

dat si staende em gevoughen.

Nature mach elken genoughen,

die elken creature gevet

dar het sine gnouchte bi hevet.


Erminius es .i. hermelijn,

.i. ute scone dierkin,

ende es van wesels gheslachte.

Oec segghen meer dan si .viii.

dat alleens es dat ende dit.

Te wintertide eist snee wit

sonder anden start, ant ende.

Als des somers hitte em comt ghehende

so eist upten ric bruun root.

Muse bitet gherne doot,

want bi haren vleesche levet.

Alse men sijn vel snee wit hevet

so eist wart ende diere;

anders ne doghet in ghere maniere.


Van der .e. hebdi ghehord.

Nu verstaet van der .f. vord.


Falena es i dier

vreselic ende onghier,

verre in harden woesten lande;

ende es ghemaect tes menscen scande,

om te mattene sine hoverde.


Want met so groter onwerde

bestaet et den fieren man,

ende verwintene mede dan

ende scortene in vele sticken.

Ende oec eist gevallen dicken

dattet ghemoete van der vlucht

enen man met groter vrucht,

ende alstene omoedich verstoet

sone det hem no quaet no goet.


Furunculus es dat furet,

ende sijn haer oeghelen wel na gheset;

meere dan de wesel .i. deel,

ghemaket naer fissou geheel.

Stouter ende wreet nochtan

dan sine macht vulleesten can.


Si sijn also gheset ter scole,

dat sij gaen inder conine hole

ende bitense alle doet,

of si moeten sterven dor noet.

Allene ne hadtsi niet dese beeste;

mar alle die leven, mintst ende meeste,

bestaen si, moghensise verwinnen.

Niet dat si dat vleesch so minnen

want si nutten elniet dan bloet;

ter quatheden so staet hem hare moet.


Vele jonghe hevet furet:

sevene ofte .viii. es gheset.

Ligghende segmen dat si riden;

ende als die soe wille notens tiden,

hevet soe niet dan hare genoet:

soe tedrint, ende blivet doet.

.xl. daghe draghesi omtrent.

Ende .xl. daghe sin si blent,

ende dar over .xl. daghe

beghinnen si biten ende jaghen.


Furionus, segt Aristotiles,

dat .i. luxurieus dier es;

ende guls van etene nochtan,

ende dicke moetet vanghen an

sware avonture om sijn eten.

Niet langhe levet. Wilmen weten

warbi dat dit es mede:

dats bi sire onsuverhede.


Want als hem die wille wee doet

ghebartet alset ware verwoet;

sijn wille es mere dan die macht.

Ende om dat der naturen cracht

allen creaturen onseghet

luxurie, die es ongheweghet

boven der naturen ganc,

so ne mach hare lijf niet wesen lanc,

die so node rustet stille,

ist dat dat vleesch anders wille.

Furion, het notet mede

recht na des menschen sede;

want soe leegt onder ende hi boven.

Ende in desen machmen loven

dit dier, dat sere es ongheleerd,

dat sine nature niet ne verkeert

dies quade menschen plien ende plaghen,

dies ic (lace!) niet ne dar gewaghen.


Fenes es i dier dar aldus

of scrivet ons Plinius:

van quateit groot, van live clene.

Dese diere wonen in d'erde ghemene;

si decken haren drec in d'erde,

of enech dier ghinghe sire verde,

dat sijn drec niet openbarde

dat feles dar ware.

Alst dan die diere siet,

want et ne mach oec lopen niet,

gatet swarlike ende stille;

ende alster .i. siet te sinen wille,

mordadelic varter up thanden,

bede met clauwen ende met tanden

so gaet scoren ende biten.


Dit dier gheslacht den hypocriten,

die maken heimeliken dec

over hare sonden, dats hare drec,

met biechten die sij spreken

ende al om hare lose treken,

om dat mense sal heten goet;

mar comt hem eneghe int ghemoet,

die scoren si ende nemen thare,

hoe soet emmer vort ghevare.


Finges, dat siet men lopen

int lantscep van Etyopen;

ende .i. deel bruun van hare.

Plinius segt openbare

dat die soe ande burst voren

.ii. spenen draghet, als wijd horen;

ende pleghens lettel diere dan dit.

Int lant dart in wont ende sit

so eist sochte ende niet wreet;

mar doetem iemene enich leet

dat ne cant niet lichte verdraghen.

Die sinen pais wille bejaghen

met desen diere in hare stede

si dat si hem houden vrede.


Hier compt die lettre inde .g.

Van der .f. wetics nemmee.


Glis es .i. dier no bore groet,

some wit, some swart ende roet.

In Vlaendren hetent slaepmuse bi namen,

want den winter althe samen

slapen, sonder spise ende dranc;

ende als die sonne haren ganc

verheft, ende somer ghenaect,

bi naturen dat dier verwaect.

Minder dan die ratte est.


Van desen diere est dat men leest

in Plinius bouke, dat sijn smare,

gesoden, jeghen sere nuttelic ware

hem die hem onsaghe der scaden

dat hijt water soude laden

bestrakire mede sine lede.

Up d'erde ende up bome mede

lopet even wel, als wijd horen.

Appele hevet vercoren

ende doeter in, alset vint stade,

dicke vernoi ende scade.


Galis, segt Aristotiles,

dat .i. sere stout dier es,

want het hout ter menegher tijt

jegen die serpente strijt;

ende alsetse hevet verbeten

so gaetse tehant eten

ende stappants etet rute,

also jaghet tfeniin ute.


Dartoe es .i. redene groot

twi dat bijt de serpente doot.

Want gali bi musen levet,

ende omme dattet verstaen hevet

dat si de muse verteren,

dar omme willet hem deren

om dat si minderen hare bejach.

Hier bi eist datmen segghen mach:

onder stompers was oit nijt,

want elc man om sijn winnen tijt.


Geneta es .i. beeste

mere dan die vos; die meeste

valu roet alse bont,

swarte scivekine ront.

.i. beeste goedertire gnouch,

men ne dade haer ongevouch.

So nes fier, no clemt hoghe,

mar gemate ende gedoghe;

ende bi rivieren es hare ganc,

ende souken spise na hare belanc.


Guesseles es .i. dier

no wreet, no fel, no onghier.

Bi watre eist alle stont.

Mere eist dan die muushont

ende minder eist dan 't eencoren.

Roet valu, als wijt horen,

maer die wamme es wit.

Onder d'erde wonet dit,

sijn drec rieket als muscheliaet

ende menech, die hem niet verstaet,

hevet over muscheliaet gheacht

mar et ne hevet niet die cracht.


Ende dits wonder des et pleget,

dattet int openbare leghet

sinen drec, als offet woude

dat men al dar vinden soude

allen lieden te baten.

Nochtan vliet utermaten

war soet mach, wijf ende man,

dar ment niet ghesien can.


In desen doene leert ons hier

dit ongheleerde wilde dier,

dat elc wel doe in elker wijs

ende nemmermeer ne soeke prijs

ter werelt, hoe soet gaet der of;

der werelt prijs en es maer stof.


Hier nemet of vander .g.

Vander .i. hort vort mee.


Ibex es .i. dierkin clene,

up roetsen wandelende ende stene,

als ons sente Gregorijs seget,

dat dar sine joghet pleghet

dar no serpent no man

no ander dier ghenaken can.

Plinius seit dat es so snel,

ende ghehornet sere wel;

vernemensi yet vresen met allen,

si laten hem van der roetsen vallen

ende behouden hem jegen den val

up hare horne onghequets al.

Sulke bouke wanen des

dat dit van herte comen es.


Ibrida es i. dier

ghemanc, ende sere onghier,

van enen evere die es wilt

ende van der sueghe die men thuus hilt.

Al eist dat si selsame sijn

nochtan sin beter die huus swijn,

oft die wilt swijn in den woude;

want sine vetten niet also houde,

no hare vleesch es niet gesont;

dits naturlike cont.


Istrix, als seit Solijn,

es .i. dier dat heet porkespijn.

Dit dier wandelt bi der zee,

ende in hole van berghe mee,

alst nieweren eentwint

bi der zee te luscene vint.

Te somere comtet selden vort,

mar alset den winter hort

van couden maken groot ghedinghe,

dan es hare wandelinghe.

Upt lant ende int water mede

houtet sine legherstede.


Met burstelen swart ende wit

so eist behanghen dit,

die scarp sijn, grof ende stide,

dart hem mede wert ten stride.

Ghenaket hem man of hont

het scuddet hem, ende in curter stont

so scietet dure .ii. of eene

die in vlieghen, in toten beene.

Ende hier mede eist altoes bewart

sowar et henen gaet ofte vart.

Van desen burstelen es ghesciet

dat menre hechte van messen of siet.


Iena es .i. beeste,

in doede grave es hare feeste

dar dode gedolven sijn.

Plinius scrivet, ende Solijn,

dat hem twe dinghe behoren toe:

want ets bede hie ende soe.

Bede hals ende halsbeen

sijn hem even stijf over een,

so dat niet omme sien can

en kerem altemale dan.

Dar herden sijn in die wostinen

gatet nachtes stillekine,

ende verstaet nouwe ende hort

hoe van hare name es dat wort,

ende lert haren name nomen.

Dan eist dicken bi nachte comen

roepen ter herden keten

nomende hoe si heten;

ende alsetse ute brochte

doedetse, of et mochte.

Dicken dat dier ghebaren leert

als een die wee hevet ende hem keerd

dat hi hevet in sine maghe;

ende als hi vant in sine claghe

weder dat man was ofte hont

dien verbeet al dar ter stont.


Jachonde, comensi dar et gaet,

ende het sine scade beslaet,

so hebsi hare bassen verloren.

Alle diere dolen uut hare sporen

eist dathetse mach ommegaen.

Als et wille verkeertet saen

sine varwe in alre maniere.


Dits wonder van desen diere:

dese beeste draghet .i. steen,

sijns gelike es negheen,

voren int hovet ofte int oghe.

Hier na alsic van stenen toghe

salic u gewaghen des.

Van des wulves grote so es,

ende es ghemaent, na parde ghelike.

Vele vintmere in Afrike.