Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Roma Aeterna (1)

← Ro­ma Vit­to­rio­sa. ’t Over­win­nend Ro­men

‘Ro­ma Æter­na. Eeu­wigh Ro­men, van den Key­ser Iu­lius Æmi­lia­nus’ door Ce­sa­re Ri­pa

Ro­ma Æter­na. Eeu­wigh Ro­men →

Afkomstig uit Cesare Ripa et al. (1644) Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants, Amstelredam: Dirck Pietersz Pers, p. 229-236. Publiek domein.

[ 229 ]

Roma Æterna. Eeuwigh Romen, van den Keyſer Iulius Æmilianus.

EEn ſtaende beeldeniſſe met een Helmet op ’t hoofd, houdende in de ſlincker hand een ſpies met een driekant yſer op de ſpits, in de rechter een globe, waer op een vogel ſtaet met een langen nebbe, en aen de voeten is een ronde kloot. Een Medaglie van den Keyſer Julius Æmilianus metten tijtel Romæ Æternæ. [ 230 ]
Julius Æmilianus begoſt, van kinds benen af, te oorlogen; hy was Capiteyn van den Keyſer Decius in Meſien, verdreef den Scyten, nae de overwinninge wierde hy opperſte Veldheer genoemt; hy ſchreef aen den Raed dat hy Keyſer verkoren was; hy beloofde Tracien en Meſopotamien te bevrijden, om Armenien weder in te nemen. Ondertuſſchen verkoren de Soldaten, die in de Alpes waeren, Valerianum. ’t Heyrleger van Æmilianus dit gehoort hebbende, om malkanderen door den Burgerlijcken oorlogh niet te vernielen, ſloegen hem by Spoleta dood, nae dat hy drie of vier maenden hadde geregeert. Van de Pilus of Spies handelt Lipſius over Polybium wijtloopigh. Vegetius ſeyt datſe vijf voet en een half langh is, met een driekantigh yſer van negen oncen. De vogel op den globe is de Phœnix, of de Adelaer, alle beyde uytbeeltſels van de eeuwigheyt, door de vernieuwinge die zy doen, door de onverdeelijckheyt. Men verſiert dat de Phœnix eenigh in de Werreld is, ſoo groot als de Adelaer, die rontom den hals van goud is, de reſt is purper, en de ſteert die groen is, is onderſcheyden van Roosverwe, het geſicht en ’t hoofd is met een kuyf geciert, en leeft 660 Iaer in Arabien. Wanneer hy nu out wort, maekt hy ſich ſelve een neſt van Caſſie en Wieroock, en ’t ſelve met reuckwerck gevult hebbende, ſterft daer op. Daer nae waſt uyt ſijn gebeente en mergh eerſt een kleyn wormtjen, dat wordt daer nae een vogeltjen, en maeckt ſijn eerſte werck daer af om de doode vogel, den uytvaert te vieren, en brenght het geheele neſt by Panchaja een Stad der Sonne. Plinius in ſijn x boeck cap. ii, hout het voor beuſelen dat die eenigh in de Werreld ſoude weſen. C. Tacitus ſeyt dat het onſeeckere dingen zijn die men voor een fabel hout, maer dat deſe vogel dickwijls in Egypten is geſien geweeſt. Pererius bewijſt over Geneſin lib. ii met Philoſophiſche redenen, datſe uyt haer ſelven, van nieuws niet kan waſſen. Antiphanes de Grieck verhaelt, dat men ſeyt dat in der Sonnen ſtad Phœnixen geteelt worden, te Athenen Nachtuylen, in Cypres uytnemende Duyven, en in Samos het gulde Vogelgeſlacht en de ſchoone aenſienlijcke Pauwen. Het zy dan ſoo ’t wil, ſoo zijn daer uyt ſeer ſchoone voorwerpſels en ſinteyckens genomen, van de vernieuwinge, weder opſtandinge, en eeuwigheyt. En tot onſen tijde heeft Clemens viii den Phœnix tot ſijn ſinbeeld genomen, die wy dickwijls in ſijnen Pauſlijcken Stoel hebben geſien. De Adelaer wort oock voor een beeld van de eeuwigheyt gehouden, om dat hy ſich oock verjonght. Want nae ’t gevoelen van S. Hieronymus, ſoo beſwaeren hem in ’t ouder ſijne veeren, en ſoeckende nae de fonteynen, treckt hy alle warmte by een, en waſcht ſich daer in drie reyſen, hier door ſoo verkrijght hy wederom ſijn geſichte en wort wederom jongh, gelijck in den ciii Pſalm ſtaet. Hier over ſeyt Auguſtinus dat de Adelaer gebracht zijnde tot ſijn uyterſte ouderdom, verkrijgt ſulcken krommen nebbe, dat hy den mond niet kan openen noch ſpijſe gebruycken, waer over hy ſijnen nebbe aen eenen ſteen ſlaet en breeckt die in ſtucken en werpt het overtollige wegh, en verkrijght alſoo ſijn kracht weder, en wort geheel jongh. ’t Selve verhaelt Caſſiodorus mede over de Pſalmen. De tijtel van Eeuwigh Romen is van Lipſius beſpot in ſijn i boeck van Stantvaſtigheyt cap. xvi, daer hy ſeyt, deſe Heerſcherinne over alle dingen en Volckeren, en wel t’ onrecht eeuwige Stadt genaemt; waer is die? vertreden, verwoest, verbrand, wegh geſpoelt, ach zy is aen eene dood niet geſtorven, en zy wort heden wel vermetelijck geſocht, maer zy wort op haeren grond niet gevonden. Maer deſe Man, gelijck hy met uytnemende vlijt de dingen van het oude Romen heeft verbreydt en hoogh verheven, alſoo heeft hy geſocht te vernederen en te verdonckeren, doch vergeefs, de grootheyt en den glans van het nieuwe Romen. Hy ſeyt oock in i Centurie in den xxii brief: Men magh nae Romen gaen, men magh’er heene gaen, maer niet blijven woonen. Want daer is een verwarringe van locht en van zeeden, en geen ſuyvere ſuyverheyt. En ’t geene van Varro waerachtigh is geſeyt, een woeſten hoop. Daerom als ghy de oude vervallene plaetſen, gebouwen en gedenckteyckens genoeghſaem ſult hebben doorſnuffelt, en de velden waer Troja, dat is Romen heeft geſtaen, heylighlijck geviert, ſoo packt u daer vry van daen. Het dunckt my geraeden de penne een weinigh te roeren tot verdedinge van Romen, mijn geboortſtad, zijnde het hoofd en de glans van de geheele Werreld, gelijck de Sonne is van de Planeeten. Hoe derf hy ſeggen, verwarringe; ſouder verwarringe in Romen weſen? niet met al. Want de Pauſlijcke ſtoel is ſoo wel geschickt dat Paus Pius ii dieſelve gelijckt by een Hemelſche [ 231 ]Hierarchie ofte Engel-oorde. Verwarringe waſſer in Babilon, en verwarringe waſſer in Lipſius, die niet gewoon was, ſoodaenigen heerlijckheyt te ſien. Seer wel ſeyt dieſelve Paus Pius, dat veele wel vemaerde en treflijcke Doctoren by huys zijn, maer als zy aen ’t Roomſche Hof komen, en dat onder meerder licht, ſoo verlieſenſe haer glans en naeme, en blijven als verſtomt. Soo moſt Lipſius in ſes Maenden die hy te Romen was wel verbijſtert zijn geweeſt. Waer toe treckt hy Varro aen, turba turbulenta, dat hy niet geſeyt heeft op Romen, noch op eenige ſtad of perſoon, maer alleen om de overeenkominge van de woorden als Roma, Romanus, en turba, turbulenta, &c. turba wort oock een menighte genaemt, en bracht Cineas de Geſante van Pirrus aen de Romeynen, ſijnen Koningh beſcheyt, datter in Romen menighte van Koningen vereenight waeren. Tegenwoordigh is het een tonneel van de Wereltlijcke en Geeſtelijcke Vorſten. De Koninghlijcke Hoven van de Cardinaelen, zijn ſulx, datſe by een Koningh wel mogen vergeleken worden. Buyten twijfel ſoo zijnder in de Roomſche Conſiſtorie of Kercklijcke vergaderinge, ſoo veele Koninghen, alſſer gepurperde Raetsheeren zijn. Hy beſchuldight Romen datter onſuyvere locht en zeeden zijn. Voor 30 Iaeren liet Marſilius Cagnatus een Philoſooph en treflijck Natuyrkundiger, een boeck uytgaen van de geſonde locht in Romen. Wat de Zeeden belanght, ſal genoegh zijn te ſeggen, dat tot onſen tijde in Romen geleeft hebben Geeſtelijcke perſoonen, ſoo innigh, vroom en Godsdienſtigh, datſe van den Paus gewaerdight zijn met den tijtel van ſalige en heylige, een eere van onſe eeuwe, door de ſuyverheyt van de goede zeeden en goede voortgangh. Drie en dertigh van Geneve quaemen anno 1600 tot Romen om het heylige Iubilé te ſien, en bleven in haer gemoed ontroert en wierden bekeert. Men ſalder heene gaen, ſeyt hy, maer niet woonen. Hy wil niet dat deſe Hemelſche ſtad ſal bewoont worden, alwaer de koſtlijckſte ſchat is van de geeſtlijcke goederen, een geneughlijck Luſthof, het Aerdſche Paradijs. Oneyndelijcke ſchrijvers maken hem hier beſchaemt. Caſſiodorus de Raetsheer ſeyt, dat het een ſonde is buyten Romen te weſen, die gelegentheyt heeft, aldaer te konnen woonen. In het xxxix cap. des i boex deſe ſtad ſeer hebbende gepreſen, beveſtight hy, dat hy hem wel magh houden eenige genaede te geſchieden, die daer toegelaeten is binnen Romen te woonen. Romen is niemant onaengenaem, ’t kan oock niet geſeyt worden, dat zy vreemd is, zy is de vruchtbaere Moeder der Welſprekentheyt, zy is de hooghſte tempel aller deughden. Laet ons gevoelen ’t geene klaer en openbaer is, dat hy niet ſonder gunſte is, die ſoodanigen woonplaets is verleent. In ’t ſelfde boeck verhaelt Theodoricus de Koningh, ’t ſtaet ons toe, ſeyt hy, Romen te verdedigen, daer wy weeten dat haers gelijcke in de Werlt niet is. Seyt voorts, Romen is de Moeder van alle eerwaerdigheyt, en zy verheught haer dat de kracht der deughden de voorplaets by haer heeft. Theodoricus was een Heydens Koning uyt de Gotthen geboren, die al oorlogende veele deelen des Werlts geſien hadde, niet te min ſoo verklaert hy, dat in de Wereld Romens gelijck niet was. Men magh dit met veel meerder waerheyt ſeggen, dat het ſoo vernieuwt en verciert is, dat het in ſchoonheyt de barbariſche tijden van Theodoricus wijt overtreft, ſulx dat het nu in der waerheyt een Moeder van alle eerwaerdigheyt mach genoemt werden, alſoo nu tegenwoordigh geen barbariſche vreemde Heerſchappye aldaer ’t gebiet heeft, alwaer de opperſte Rijcken en Koninghrijcken ſich voor haer buygen, nu de Opperſte Prieſter in vreedſaeme ruſte den heyligen ſtoel beſit, en aldaer uytdeylinge doet, ſonder eenige hinderniſſe, van de waerdigheden, naer ſijn eygen macht en goedduncken. En dan wil Lipſius noch niet dat men daer ſal woonen. Mogelijck heeft men niet veel nae hem geluyſtert, als hy in ’t Iaer 1578 door eenen brief deſen raed gaf, dat Romen aen de ſyde van de heuvels of bergen ſoodanigh is toegenomen aen huyſen, in grootheyt en menighte van gebouwen, jae ſulcken ſtreeck dat ſijn Vaders ſtad ſoo groot mocht weſen als de nieuwe, en dagelijx toenemende aenwas van Romen. Lipſius ſeyt wijder, wanneer ghy dan de oude plaetſen en gedenckteeckenen ſult hebben geſien en geeert, als mede de overblijfſelen en de velden waer Troyen geſtaen heeft, ſoo packt u daer vry van daen. De oudheyt der gebouwen, der ſtatuen en beelden, en der uytgehouwene ſteenen opſchriften, zijn wel waert datmen daer met vlijt op lette: want daer uyt konnen de Bouwmeeſters, Beeldhouwers, konſtnaers en geleerde groot voordeel trecken. Maer men [ 232 ]magh de Oudheyt geen heylige eere doen. S. Chryſoſtomus ſeyt in ſijne Predicatien: Ick kan Romens heerlijckheyt, oudheyt, ſchoonheyt, menichte van Volck, Macht, Rijckdom, en ’t geweld datſe door den Oorlogh hebben gedaen, wel prijſen. Maer alle deſe dingen overgeſlagen, ſoo noem ick Romen ſaligh, om dat de H. Paulus, terwijlen hy leefde, den Romeynen gunſtigh was, dat hy die beminde, en mondelinge met haer ſprack, en ten laeſten aldaer ſijn leven eyndighde. Als oock de H. Petrus, die Petra op de welcke onſe Salighmaecker ſijn H. Kercke wilde bouwen, die in Romen geſticht is, door het dierbaere bloed der verheerlijckte Apoſtelen: waer door deſe ſtad meer vermaert is als door eenige andere dingen. En zy heeft gelijck een groot en ſterck lichaem oock twee doorluchtige oogen, te weten de lichaemen van deſe twee Heyligen. Iae de Hemel is ſoo niet verlicht, wanneer de Sonne haere ſtraelen uytſchiet, als Romen, die deſe twee groote fackels, door de geheele Werreld, uytſtort. Hierom ſoo roem ick deſe ſtad, niet om d’overvloet van goud, noch om haere ſpitſen of ſuylen, maer om deſe colomnen van de H. Kercke. Als Colomnen zijn deſe geacht, als wanneer de Paus Sixtus v de beeldniſſe S. Petri liet ſtellen op de ſtatue van Trajanus, die van kooper vergult was, en de beeldniſſe Pauli op de colomne van den Keyſer Antoninus, daer van men de oudheyd niet moet eeren noch de Heydenſche overblijfſelen, maer de lichaemen der H. Apoſtelen, van ſoo veele Martelaeren, Maeghden, Geloofsbekenners, als daer zijn; als mede de H. Kercken, die vervult zijn van H. Reliquien of haere overblijfſels. Onder de welcke is de Hoofdkercke van S. Pieters nieuw gebouw, die de oude naeme des Tempels te Epheſien, die onder de ſeven wonderen des Werrelts gerekent was, geheel verdonckert. Hoe komt hy dan te ſeggen, van de vervallene plaetſen en velden waer Trojen heeft geſtaen. Alleen de gooten en riolen van Romen gaen in grootheyt en heerlijckheyt andere ſteeden te boven. Men hoore Theodoricum den Koningh, hier van by Caſſiodorum in ’t iii boeck, daer hy ſeyt, door de aenſienlijcke gooten of riolen van Romen, krijgen de aenſienders ſulcken verwonderinge, datſe anderer ſteeden wonderen wel konnen overtreffen. Hier door kan men o Romen uyt u verſtaen, uwe ſonderlinge grootheyt: wat ſtad derf tegens uwe ſpitſen en hooghten te velde komen, aengeſien uwe laeghten geene weergae en konnen vinden? Dieſelve gooten en riolen zijnder noch tegenwoordigh, dieder waeren ten tijde Theodorici: en boven d’aerde zijnder waeterleydingen, fonteynen, ſtraeten, hoven, palleyſen en templen, die een Menſch verbaeſtheydt en verwonderinge aenbrengen. In ’t gemeen ſoo verwondert ſich het Volck meer over ’t geene zy van ’t oud Romen hooren, als van ’t geene zy in ’t nieuwe ſien. Maer het nieuw Romen is in alle deſe bovengeſeyde dingen niet minder als het oud Romen, in eenige dingen is het gelijck, in andere gaet het oock ’t oude te boven. Maer het nieuw Romen wijckt het oude, in de hooge columnen en bovenmaeten groote marmorſteenen, die uyt Numidien, Æthiopien, Ægypten, uyt Phrygien en andere deelen des Werrelts te Romen waeren over gebracht, niet ſoo ſeer tot gemeene wercken, als tot beſondere, om een meerder pracht voor haer Huys en geſlacht te vertoonen, gelijck Plinius die beſchrijft: Maer niet in ſoodaenigen grooten getal, als A. Fulvius ſtelt, in ’t huys van de Gordiani, daer 200 colomnen ſouden geweeſt zijn. Alhoewel I. Capitolinus het huys van Gordianus voor ſeer ſchoon prijſt, maer de 200 colomnen die ſtelt hy in het afſchutſel van haere hoeve op den wegh van Præneſtine. Niet te min ſonder ſo veele colomnen van vreemt Marmor, ſietmen tegenwoordigh in Romen, ſeer koſtlijcke Palleyſen, die ſchoonder van bouwkonſt zijn als d’Oude. Indien Cicero de Redenaer en Burgemeeſter tot Atticum ſeyt, dat het plat van ſijn Huys geſchat wierde vicus ſeſtertium, dat is nae de reeckeningh van A. Manutius op ſeſtigh duyſent kroonen, ſoo koſt alleen de cornice lijſte of cieraet van ’t Paleys van Farneſius wel ſeſtigh duyſent kroonen. Men ſiet oock op de plaets van ’t Paleys van den Cardinael Borgeſe, daer veele colomnen ſtaen van uytheems Marmor. In Waeterleydingen, Fonteynen en Luſthoven, magh dit tegenwoordige ſich met het oude wel vergelijcken. Van breede en luſtige ſtraeten, gaet het nieuwe het oude te boven. In ’t oud Romen waeren de ſtraeten engh en krom, gelijckmen uyt de Iaerbeſchrijvingen van Tacitus kan afnemen. Doch nae ſijne en Vitruvii meeninge, ſoude het geſonder zijn en minder van de ſchadelijcke winden konnen [ 233 ]doorwaeyt en des Somers van de heete ſtraelen der Sonne geſteecken worden. Nero dede de ſtraeten, nae den brand, veel ſchooner en wijder maecken, maer niet ſoo geheel recht en breed. Men ſiet geene ſtraete in oud Romen, die ſoo langh als zy is, niet hebbe eenige kromte van veele treeden. Maer van Iulius ii, Paulus iii, Pius iv, Gregorius xiii, Sixtus v en van Paulus v zijn de ſtraeten veel breeder gemaeckt, en men ſiet lijnrecht van het een eynd tot het ander, ſoo verre het oogh magh toedragen. Met Tempelen wint nieuw Romen het oude af, ſulx is af te nemen uyt het Pantheum van Agrippa, dat van Plinius onder de wonderbaerſte Tempelen is getelt, en dat noch in ſijn geheel geſien wort, onder den naem van Rotunda, dat is de ronde Kerck, wiens ronde gewelfte, nochtans ’t gewelfte van S. Pieter, in hooghte te boven gaet, opgehouden zijnde door vier boogen, ſtaende Rotunda leegh en van minder omloop of begrijp. De vierkante Tempel van de Vreede door Veſpaſianus den Keyſer gemaeckt, alhoewel men die in ’t geheel niet ſiet, niet te min ſoo ſiet men daer van ſijnen grond, en een deel noch over eynde, daer voor oock de Farneſiaenſche Tempel, van de Vaeders de Ieſuiten niet behoeft te wijcken. Totte heerlijckheyt van ’t Baſilica van S. Jean Lateran en van S. Paulus die van Conſtantinus de Groote gebouwt is, daer magh geen Heydenſche Tempel wat by haelen, en nimmermeer by de Kercke van Maria Majore, die van den Romeyn Ioan Patritius gemaeckt, en van Sixtus iii hermaeckt is. Waer in oock een Capelle is van Sixtus v en Paulus v Pauſſen, die in heerlijckheyt en ſchoonheyt veele andere Heydenſche Templen, den loef af ſtrijckt. Maer dit is niet de minſte, maer het aldermeeſte lof, dat Nieuw Romen het oude te boven gaet in den waeren Godsdienſt, en in menighte en grootheyt van heylige plaetſen. Lipſius kan dan niet ſeggen, ubi Troja fuit? waer heeft Trojen gestaen? ’t is waer het is dickwijls verwoeſt, verbrant en onder gevloeyt, maer ’t is oock menighmael herreſen, herboren, en van de eygen Vyanden weder opgebouwt, als van Totila en andere Koningen der Gothen en uytheemſche Vorſten, diewelcke daer op verlieft zijnde, zijn gekomen meer om ’t ſelve te beſchermen, als te verderven. Die geene die met vier en ſwaerd daer tegens hebben ingeſpannen, hebben oock ſtraffe moeten geven van haere vermetenheyt. De Keyſer Claudius de ii ſloegh door het ſweerd 300 duyſent Gothen, en bracht 2000 van haere ſchepen om hals. Aurelianus bracht Canobus den Koningh der Gothen t’onder, en versloegh 5000 van de ſijne. Radagaſus wierde van Stilicon gevangen genomen met 200 duyſent Soldaten die in dienſt waeren van Alaricus den Koningh der Gothen, en wierden ſoo veele Gothen tot ſlaven gemaeckt, datſe gelijck als ſchaepen verkoft wierden. Alaricus nam Romen in ’t Iaer 410 in, maer ſoo wel voor als nae, tot ſijn eygen ſchade. Door wiens voordaed Attila, de roede Godes, en een ſchrick der Volckeren, met ſijn heyrkracht gekomen zijnde, alwaer de Mincius en de Po in malkanderen lopen, ſtont heel twijfelachtigh of hy voort ſoude trecken of niet, want hem was wel indachtigh de neerlage die Alaricus geleden hadde, nae de plonderinge van Romen. Ondertuſſchen maeckt ſich de groote heylige Paus Leo i, door het aenhouden van den Keyſer Valentinianus op, die ſoo veele met ſijne heylige Reeden te wege brachte, dat Attila beſloot wederom nae huys te keeren, verſchrickt zijnde door het geſichte van twee perſoonen, die hem met een blood ſwaerd hadden gedreyght, ſoo hy den Paus niet gehoorſaemde: en men hout dat deſe S. Pieter en Paulus geweeſt zijn, beyde beſchermers van Romen. Nae dien het Romeynſche Volck door deſe twee heylige lichaemen ſich ſeeckerder bevint, als met eenige toorens, muyren, ende bolwercken, gelijck S. Chryſoſt. en S. Gregorius verhaelt &c. Na die tijd heeft men oock geſien hoe weynigh winſt andere Princen gedaen hebben die op Romen zijn gebeten geweeſt, als Henric. iv, Ludowic de Beyer en Frederic de ii. Waer over Rudolphus i Keyſer, gevraeght zijnde, waerom hy oock niet nae Romen gingh? antwoorde met het fabeltjen van den krancken Leeuw, die van alle dieren, uytgenomen den Vos, beſocht zijnde, in ’t hol niet wilde treeden, want hy ſagh dat alle de voetſtappen daer wel nae toe gingen, maer geene wederkeerden, ſulx ſeyde Rudolphus is meeſt alle voorgaende Keyſers gebeurt, die niet waeren uyt Italien weder gekeert, ten zy met haere groote ſchaede. Seer wel heeft dit beproeft de Hertogh van Bourbon, wanneer hy [ 234 ]op den 14 Mey 1527 op eenen ladder in de Voorſtad van Romen wilde klimmen, met een kogel wierde doorſchoten, ten eynde de moetwille en ſmaet, niet ſoude ongeſtraft blijven, die zy de heylige ſtad hadden aengedaen, en in ’t beſonder de plaetſe, waer den H. Paus Leo iv de muyren om S. Pieter bouwde: waer van Anaſtaſius de Boeckbewaerder verhaelt, dat in ’t Iaer 851 de eerwaerdige Biſſchop met ſijn eygen mond, op dieſelfde muyre, drie gebeden met veele ſuchten en traenen heeft uytgeſproken, biddende en verſoeckende dat deſe ſtad mocht in eeuwigheyt worden bewaert, door Christi hulpe en aller Heyligen en Engelen byſtand, en datſe mocht bevrijt, en ten eynde toe, onverſchrickt blijven, van de geheele inval der vyanden. Op deſe muyre die by d’andere Pauſſen in een bolwerck verandert is, quam Bourbon om ’t leven, blijvende ſijn lichaem by den ſijnen verborgen, ſulx datmen ’t ſelve noyt meer ſagh. Zijne Soldaeten zijn oock niet ongeſtraft gebleven, diewelcke of zy wel Romen plunderden, niet te min, diewijl zy geen hoofd hadden, blevenſe al doot en geſmoort in Italien, ſulx datſe te huys ’t ſelve niet hebben konnen nae vertellen. Een ſtraffe die ’t barbariſche Volck waerdigh was, en die niet koſten verdraegen de eeuwige bewaeringe van Romen: Waer in ſedert de plunderingh van Bourbon ſoo veele ſchoone nieuwe gebouwen zijn opgerecht, datmen daer van een andere ſtad ſoude konnen toeſtellen, die noch by andere ſteeden niet was te vergelijcken. Gheen wratjen kan Romens ſchoonheyt ſchaeden, maer ’t geene Lipſius ontleent heeft Hodie quæritur nec invenitur in ſuo ſolo, dat ſelve kan men oock van alle ſteeden ter Werlt ſeggen: want daer is niet eene ſtad die met dieſelve gevels, gebouwen, manieren en moederlijcke taele, die zy hadde voor 2375 Iaren, in eenen ſtand is gebleven, jae oock geene stad die 1500 Iaeren geſtaen heeft. ’t Is genoegh datmen Romen tegenwoordigh vind veel ſchoonder als oyt te vooren op ſijnen grond. Het alderoudſte gebouw, ’t welck noch in ’t geheel geſien wort, is het Pantheum, ’t welck geeyndight is in ’t derde Burgemeesterſchap van Agrippa, waer van de voorgevel uytgehouwen is 25 Iaeren voor Chriſti geboorte. Oock weet ick niet dat ter Werld een ſoo ouden en wijden gebouw is, ſtaende als een naevel midden in de bewoonde ſtad Romen. Daer worden oock op andere plaetſen, andere kleyne Heydenſche Tempels gevonden, die in Chriſten Kercken verandert zijn, en daer ſiet men noch hooge ſpitſen, die van de oude Roomſche Keyſeren geſien zijn. Veele ſteeden zijnder die op haren grond niet ſtaen, daerſe in ’t begin op gebouwt zijn: Maer verre daer af, want Romen wordt op den ſelven grond gevonden daer het van Romulus is beſteecken, en daer nae van de Naevolgers de Koningen, Dictatoren en Keyſeren tot op Aurelianum en Carol. Magnum toe, en oock van Paus Leo iv, ſulx dat nieuw Romen 14 mijlen in haeren omloop heeft, ſonder de Burgh of Voorſtad, die oock twee mijlen begrijpt, zijnde te ſaemen 16 mijlen, grooter als het oude, ’t welck ten tijde van Vespaſianus de Keyſer 13 mijlen en 200 treeden, omvatte, gelijck Plinius ſchrijft in ’t 3 boecx 5 cap. en ſoo duyſent paſſen een mijle maecken, ſoo was het 13 mijlen en 200 paſſen in ’t ronde. Van eene ſtad die noch ſtaet met ſoo grooten omloop, kan men niet ſeggen datſe doot zy, maer datſe weder levendigh is geworden en eeuwigh gemaeckt door de bewaeringe van de H. Apoſtelen en door de innige gebeden van de Pauſſen, Chriſti Stadhouders. Nae dat Trojen, Carthago, Athenen en andere ſteeden zijn verwoeſt, zijnſe niet weder opgeſtaen, maer Romen veelmaels van de Barbaren en ongeloovige verwoeſt zijnde, is veel wackerder en luſtiger, door het believen Gods, herboren en herreſen, als oyt te vooren, zijnde een ſtad die van God verkoren is tot een grondſteen en hoofd van de H. Kercke, gelijck men ſiet datſe bewaert en onderhouden wort als een eeuwige ſtad. Welcken tijtel van eeuwigh haeren oorſprongh neemt uyte boecken der Sibyllinen, en is daer nae in de Medaglien geſtelt. Tibullus en Auſ. Gallus noemen haer eeuwigh, gelijckſe oock van andere is genoemt. Niet dat Romen ſal eeuwigh duyren: En ick weet wel dat het met de geheele Werld ſal vergaen in den algemeenen brand, maer voor ſoo veele dat het duyren ſal totten dagh des oordeels toe. En als de ſtad Romen daer niet meer ſal zijn, dat ſal een teycken weſen van het eynde des Werlts, gelijck Lactantius in ’t vii boeck cap. xxv verhaelt. Dat Romen [ 235 ]totten dagh des oordeels ſal ſtaen, geeft Ioan. Chryſoſtomus te kennen, daer hy over den brief totten Romeynen in de xxxii Homilia aldus ſeyt, Hier van daen ſal Petrus, daer ſal Paulus wegh genomen werden: leght eens by u over en ontſet u, over ’t ſchouſpel dat Romen ſal aenſien, dat Paulus en Petrus in der haest uyt haer graf ſullen opſtaen, en den Heere te gemoet, opwaerts worden gedragen. Wat een Rooſe ſal Romen Chriſto toeſenden, met wat dobbele kroonen ſal die ſtad geciert worden, en met wat gulde ketenen iſſe omcingelt? wat fonteynen heeft zy? Wel maghmen ſeggen wat Rooſe ſal Romen Chriſto in den laeſten dagh toeſenden, dewijl van de H. drumpelen der Apoſtelen af, men te gelijck met haer ſal ſien opſtaen, dienſelven Iean Chryſoſtomus, wiens heylige lichaem ruſt in de Sacreſtie van de hoofdkercke van S. Pieter: diewelcke hoe Godſaligh hy was in in ſijn leven, getuyght Pererius in ’t xiv boeck over Daniel, en dat nae de meeningen van de voornaemſte ſchrijvers, het eene overgeleverde Apoſtoliſche leere is, dat het Roomſche Rijck ſal ſtaende blijven, en met de Werreld eerſt ſal te gronde gaen, geduyrende totte komſt van den Antichriſt. De Keyſerlijcke Majeſteyt van het Roomſche Rijck houd ſich noch in Duytsland, en Romen houd door de geeſtlijcke wapenen en de Sleutels, die Chriſtus op aerden ſijne Stadhouders gegeven heeft, over de geheele Werlt, het hooghſte gebiet en de opperſte regeeringe. Immers zijnder by onſen tijde verſcheyden Ambaſſaden of Geſanten geſien, uyt de verre gelegenſte Koninghrijcken van Egypten, Æthiopien en Muſcovien, om ſich voor den Paus Gregorius de xiii eerbiedigh voor ſijne voeten te buygen, en van drie Koningen te gelijck, die nae een drie-jaerige reyſe gekomen zijn uyt het Koninghrijck van Iapon, ’t welck de oude Romeynſche Mogentheyt onbekent was. De groote Sophy Koningh van Perſien ſandt anno 1601 voor Geſante aen den Paus Clemens viii Cucheni Olli Beag, zijnde een Heyden, die noch met ſijnen tulband op ’t hoofd afgeſchildert is, in de ſael van Clemens in Vaticano, en beneffens hem Antonio Serhers Engelsman, als tweede Geſante en Tolck, die Chriſten zijnde, binnen Romen eerſt voorgingh. Van d’uyterſte deelen van Africa vaerdighde de Koningh van Congo, eenen Edelman, als Geſante, af, die in Romen kranck zijnde, ſtierf, en wierde begraeven met een aenſienlijcke uytvaert, in de groote Kercke van Maria de Groote. Xaabba Koningh van Perſien, ſondt van gelijcken aen Paulus v Ali Goli Bek Mordar, oud zijnde 73 Iaeren, die nae de gewoone maniere van tegenrijdinge wierde ingehaelt op den 27 Auguſti 1609. Iudate Maſumene Koningh in OoſtIndien, op de hooghte van Iapon, ſchickte ſijnen Geſante Franciſcum Vaxecura Ridder Chriſti, aen Paulus v, om uyt ſijnen naeme hem de voeten te kuſſen, die nae een reyſe van twee Iaeren, met den Vader Lodovic Sotela Obſervantiner Minrebroeder in ’t Iaer 1615 binnen Romen quam. En hier door vinden ſich de Koningen en Princen des Werrelts bewogen, om gehoorſaemheyt te bewijſen aen haeren Roomſchen Opper-Prieſter. Niet vergeefs is dan van den Poeet ſijn Rijck Eeuwigh genaemt, en met recht komt dan Romen den tijtel van eeuwigh toe, die men in ſteen ſiet gehouwen boven drie poorten te Romen, gelijck mede op verſcheyden plaetſen en opſchriften te ſien is, die wy hier nae laeten.
De Raed en ’t Volck van Romen noemen haere ſtad Eeuwigh, hoewel de Gothen te dier tijd, dieſelve ſochten te onderdrucken. De voornoemde Poeet Claudius Rutilius ſchelt in ſijne dichten, Stilico voor een brandſtichter van de boecken der Sybillen, en een verraeder van ’t Rijck, om dat hy, ſoo hy ſlechts hadde gewilt, de Gothen konde verdelgen, eer zy binnen Romen, om dat te verwoeſten, waeren gekomen: deſe was ſeven Iaeren Regeerder binnen Romen, nae de ſwaere neerlage die van Alaricus Koningh der Gothen, was geſchiet, evenwel noemt hy oock de Roomſche Heerſchappye als mede de ſtad Romen eeuwigh, onaengeſien dieſelve benaeuwt en afgenomen was, door de barbariſche vyanden, en hy beeld die af met een Adelaer ofte Phœnix. Een opschrift dat tot noch toe waerachtigh, en op de drie poorten is geſien geweeſt van Alaricus en Totila, die dieſelve op verſcheyden plaetſen vernielden. En wy hopen datſe waerachtigh ſal blijven, ſoo lange de Godlijcke goedertierentheyt de Werreld ſal behouden, overmits in ’t heyligh Romen, de Roomſche Stoel geheylight is, met het Martelaerſchap van de Heylige Apoſtolen, hebbende aldaer de Kercke Chriſti geplant, diewelcke, ſonder twijfel, ſal eeuwigh zijn, gelijck de Paus [ 236 ]Pius ii verhaelt in ſijne Verantwoordinge: Chriſtus heeft ſijne Kercke ingeſtelt datſe ſal duyren tot het eynde der Eeuwen.