Het driekleurige Viooltje
| Het driekleurige Viooltje (1875) door Heinrich Witte |
| Uitgegeven in Leiden door E. J. Brill. |
INHOUD.
~~~~~~
Opdracht. |
v. |
Een woord vooraf. |
vii—xi. |
| 1— 18. |
| 19—36. |
| 37— 47. |
| 48— 72. |
| 73— 97. |
| 98—120. |
VII. Een hoofdstuk als toegift (dat deze en gene wel ongelezen kan laten). |
121—156. |
[ Kaft ]
HET DRIEKLEURIGE VIOOLTJE.
[ Titel ]ℌ𝖊𝖙 𝖉𝖗𝖎𝖊𝕶𝖑𝖊𝖚𝖗𝖎𝖌𝖊 𝖁𝖎𝖔𝖔𝖑𝖙𝖏𝖊.
~~~~~~
NOVELLE,
door
H. WITTE.
LEIDEN, E.J. BRILL.
1875.
Aan
den Heer Staatsraad
j.w.l. van oordt,
Commandeur en Ridder van verschillende Orden,
wordt dit boekje, uit erkentelijkheid voor menig blijk
van ongeveinsde, hartelijke vriendschap,
opgedragen
door
DEN SCHRIJVER.
EEN WOORD VOORAF.
Met dit boekje verzoek ik een bescheiden plaatsje in de rij der belletristen. Een klein plaatsje maar, want veel ruimte heb ik niet noodig.
Sommigen zullen misschien met eenige verwondering vragen, wat mij toch ertoe bracht een novelle te schrijven?
Dezen antwoord ik met de woorden van Multatuli: »Hoe, waarom, waaruit (dit verhaal) ontstaan is, zou ik niet kunnen zeggen. De hoofdoorzaak zal wel liggen in aandrang tot scheppen, voortbrengen, vormen..... Waarom zingt de nachtegaal, waarom krast de raaf?" [1]
Ik waag het bovendien te vooronderstellen, dat zij, die mij als schrijver wat meer dan oppervlakkig kennen, zich hierover niet zoo erg zullen verwonderen.
Tot dusverre zette ik, mij hoofdzakelijk bezig houdende met het populariseeren der kruidkunde, slechts nu en dan even den voet op het gebied der belletrie. Warm beminnaar der fraaie letteren van jongsaf, was ik dan vaak geneigd mij [ VIII ]wat verder op dat terrein te wagen, maar ik hield mij daarvan terug, om niet, door te veel uitweidingen, het begrip van datgene, waarover ik meer bijzonder handelde, moeilijk te maken.
Later—zoo dacht ik,—en ik stelde steeds uit.
Toen ik onlangs eenige behoefte gevoelde aan rust, in den zin van afwisseling of recreatie, schreef ik deze novelle.
Is dit zoo'n wonder?—Ik kan niet inzien waarom.
Ik geloof toch dat men zoo iets mag verwachten, van ieder die er inspiratie toe gevoelt, en dan zeker niet in de laatste plaats van hem, die, met een warm hart voor alles wat schoon is en goed, bovendien, door zijn dagelijkschen omgang met de liefelijkste schepselen der natuur, daarin ruimschoots voedsel vindt ook voor zijn fantasie; en dit temeer, wanneer hij met een levendige verbeeldingskracht bezield is, en zich bovendien van der jeugd af met de beoefening—behalve van vreemde—inzonderheid van onze beste dichters en prozaschrijvers heeft bezig gehouden; al is 't ook waar, dat hij dit slechts kon doen in uren.... neen vaak slechts in oogenblikken—aan andere, meer inspannende studie of dagelijksche werkzaamheden ontwoekerd.
't Is dan ook wellicht meer, omdat ik mij op litterarisch gebied tot hiertoe slechts in een bepaalde richting bewoog, dat sommigen vreemd zullen opzien, nu ik het durf wagen ook dezen weg in te slaan.
Welnu, zij veroorlooven mij hun te herinneren wat Goethe indertijd gezegd heeft.
[ IX ]Nadat hij, in 1790, zijn denkbeelden omtrent de gedaantewisseling der planten had bekend gemaakt, en deze geheel nieuwe theorie alles behalve gunstig door de natuurkundigen van dien tijd was ontvangen geworden, wat niet belet dat tegenwoordig niemand meer aan de waarheid ervan twijfelt, gaf hij, in 1817, niet onduidelijk te kennen, overtuigd te zijn dat zijn theorie voornamelijk dáárom geignoreerd werd, wijl men zich niet kon voorstellen dat een dichter tevens een ernstig natuurkundige kon zijn.
Het »schoenmaker blijf bij uw leest" wenschte men ook door hem op intellectueel gebied toegepast te zien, zoodanig, als dit voor het praktische leven juiste spreekwoord, alleen door bekrompen geesten kan worden opgevat.
»Daher"—zei hij—»will man dass ein Talent das sich in einem gewissen Feld hervorthat, dessen Art und Weise allgemein anerkannt und beliebt ist, aus seinem Kreise sich nicht entfeme, oder wohl gar in einen weit abgelegenen hinüberspringe. Wagt es einer, so weiss man ihm keinen Dank, ja man gewährt ihm, wenn er es auch recht macht, keinen besonderen Beifall."
In zooverre ik deze woorden hier op mij mag toepassen, zij het mij toegestaan voor hen, die wellicht zoodanige meening nóg toegedaan zijn, ook de volgende uitspraak van den genialen Duitscher, wien men op dit gebied toch zeker wel geen gezag zal ontzeggen, aan te voeren:
»Nun fühlt aber der lebhafte Mensch sich um sein Selbst[ X ]willen, und nicht fürs Publikum da, er mag sich nicht an irgend einem Einerlei abmüden and abschleifen, er sucht sich von anderen Seiten Erhohlung. Auch ist jedes energische Talent ein allgemeines, dass überall hinschaut umd seine Thätigkeit da and dort nach Belieben ausübt." [2]
Dit was ook mijne opvatting, reeds jaren vóór dat ik deze woorden van Goethe had gelezen, en zij komt mij voor een juiste te zijn.
Dat dit een werken en streven in een bepaalde richting, inzonderheid wanneer die een wetenschappelijke is, niet mag beletten, is duidelijk, en behoeft dan ook voor hem, die aan Goethe's gezegde geen verdere strekking geeft, dan de dichter er blijkbaar in legde, geen betoog. Hij, die aan zijn geest een gepaste afwisseling toestaat, rust door het ééne voor het andere uit, en voorkomt op deze wijze een zekere matheid, die anders allicht het gevolg van overspanning wordt.
Niet iedereen is voor zulke afwisseling geschikt. Sommigen hebben rust in de meest wezenlijke beteekenis van het woord noodig: een soort van rust, die mij en anderen ziek, of ten minste gemelijk zou maken.
Zoodanige afwisseling moet men ook niet te zeer zoeken. De geest moet vanzelf, om 't eens zoo te noemen, van den breeden, zonnigen weg afgaan, en een schaduwrijk pad inslaan, [ XI ]dat een eind verder weer op den grooten weg uitkomt. Dán frischt men op en krijgt men nieuwe veerkracht, ook al houdt men zich al voortgaande en bloemen rapende, met de gedachten aan ernstiger zaken bezig.
Nog eens: ik schreef deze novelle voor uitspanning, of, wil men, ter ontspanning, zonder dat ik er aanvankelijk een bepaald doel mede had. Denkelijk had ik ze vroeger of later onder een pseudoniem aan de Redactie van een of ander tijdschrift afgestaan, en had men ze vluchtig gelezen, zonder te vermoeden wie er de schrijver van was.
Thans verschijnt ze afzonderlijk op uitnoodiging der Uitgevers, die haar, kort nadat ze voltooid was, onaangeboden van mijn schrijftafel medenamen, en mij het manuscript alleen tijdelijk weer wilden afstaan, om er de laatste beschavende hand aan te leggen. Ik vermoed dat een vriendschap, die ik zeer waardeer, hier wel mede een weinigje in 't spel zal zijn geweest.—Rekent nu het publiek zich in de waarde ervan min of meer teleurgesteld, dan komt de schuld daarvan, voor een gedeelte althans, voor hunne rekening.