Plantenschat

Plantenschat : Inleiding tot de kennis der flora van Nederland (1898) door F.J. van Uildriks en Vitus Bruinsma Omslag, titelpagina, inhoud

1 →

Plantenschat is uitgegeven in 1898 door Uitgeverij Noordhoff Groningen. Dit werk is in het publieke domein.

In tegenstelling tot het originele boek hebben we er hier voor gekozen om bij elke plant eerst de tekst weer te geven en daarna de afbeelding. In het originele boek is het afwisselend: eerst de tekst of eerst de foto.

---

 

PLANTENSCHAT.

 

---

PLANTENSCHAT.

---

INLEIDING

TOT DE KENNIS DER

FLORA VAN NEDERLAND,

DOOR

F. J. VAN UILDRIKS

EN

Dr. VITUS BRUINSMA.

Met 160 Gekleurde Platen.

 

---

P. NOORDHOFF. — 1898. — GRONINGEN.

---

VOORREDE.

---

Met dezen „Plantenschat” beoogen wij een handig boekje te geven, dat met de reeds bestaande hulpmiddelen kan medehelpen, om de kennis van onze in het wild groeiende planten te verbreiden.

Zij die, hoewel eenig onderwijs in de beginselen der algemeene plantkunde genoten hebbend, toch nog slechts met moeite door middel van Suringar's Zakflora, of Heukels' Schoolflora determineeren, zullen door dit boekje in menig opzicht gebaat worden, omdat de afbeeldingen hen eerst op weg kunnen helpen en de tekst hun daarna zekerheid kan geven over de gevonden plant. En de meer gevorderden, die reeds met de gewoone wijze van determineeren vertrouwd zijn, zullen toch ook, naar wij hopen, gretig dit boekje bij hun botaniseertochten ter hand nemen, en vooral omdat het hun aandacht vestigt op eigenschappen van de gevonden plant, waarop in de uiterst korte beschrijvingen der genoemde boekjes niet gelet wordt en die slechts tot hun recht kunnen komen in een omvangrijk werk als de Flora van Nederland van Prof. C. A. J. A. Oudemans, waarvan echter de laatste druk in 1872 verscheen en dat thans geheel is uitverkocht.

Ons doel is geweest in den tekst zooveel mogelijk den indruk weer te geven, dien de plant op een ontvankelijk, met liefde voor de natuur bezield gemoed maakt, eerst in het algemeen, in verband met de omgeving, waarin het bloemenkind is opgegroeid, en daarna, bij nauwkeurige beschouwing, meer in bijzonderheden. Hierbij hebben wij het ons tot taak gesteld de beschrijving zoo volledig te geven, dat daardoor ook zonder de afbeelding de plant te herkennen is en de verschillen met verwante soorten duidelijk uitkomen. Vooral echter is veel aandacht gewijd aan het leven der plant, waarover men in de bovengenoemde beknopte Flora's niets vindt, terwijl Oudemans' Flora, hoe hoogst verdienstelijk ook, in dit opzicht natuurlijk verouderd is. Gaarne erkennen wij, dat hiervoor, behalve Prof. Hugo de Vries' Leerboek der Plantenphysiologie en andere werken, vooral Kerner von Marilaun's groot werk Pflanzenleben, waarvan juist dit jaar de tweede druk was gereed gekomen, ons van veel nut is geweest.

Zooals men op bijna elke bladzijde kan bemerken, werden deze schetsen geschreven niet met herbarium—exemplaren maar met de rijke bloeiende plant zelf voor ons, en indien hier en daar een beschrijving niet zoo levendig en de schets van de vaak zoo merkwaardige levensverrichtingen niet zoo uitvoerig is, als wij wel zouden gewenscht hebben, dan wijte men dit voor een deel aan de beknoptheid, waartoe wij ons hadden verplicht, en die ook een grootere gedrongenheid in den stijl heeft noodzakelijk gemaakt dan ons overigens lief was.

Wij hebben ons namelijk streng aan het vooraf vastgesteld plan gehouden, om over elke plant, slechts één bladzijde tekst te geven, opdat onmiddelijk daar naast de afbeelding kon geplaatst worden, zoodat men, bij het lezen steeds die afbeelding voor oogen heeft en ook niet meer dan die ééne. Hierdoor toch associëeren zich in den geest van den gebruiker van het boekje, naam, beschrijving en afbeelding tot één geheel, wat het behoud van het plantenbeeld in het geheugen veel beter verzekert, dan het op één bladzijde afgebeeld vinden van verscheidene planten, waarvan op andere bladzijden de beschrijving wordt gegeven. De te Stuttgart verschenen werkjes van Dr. M. Fünfstück Botanischer Taschenatlas en Taschen-Atlas der Alpenpflanzen en Dr. 0. Schmeil's Pflanzen der Heimat gaven ons dit denkbeeld aan de hand, dat ook, hoewel niet zoo consequent, in F. E. Hulme's Familiar Wild Flowers is toegepast.

Ten opzichte van de afbeeldingen, waarvoor die uit de genoemde werkjes meest als model hebben gediend, terwijl ook enkele naar de platen van Oudemans' Flora zijn genomen, mogen wij ons overigens geen andere verdienste toekennen dan het geven van enkele aanwijzigingen aan de firma, die aan de uitvoering zoo groote zorg heeft besteed en naar wij meenen daarin goed is geslaagd.

De keuze der te behandelen planten was bij den gelukkigen rijkdom onzer Nederlandsche flora zeer moeielijk. Om ons eenigszins te beperken hebben wij ons bepaald tot de Phanerogamen en wel, met slechts zeer enkele uitzonderingen, tot de kruiden, dus de Cryptogamen geheel en de boomen en heesters bijna geheel latende rusten. Overigens hebben wij, zoowel op veen- en zandgrond als in kleistreken rondziende, vele zeer algemeene, maar ook wel enkele meer zeldzame planten behandeld niet alleen juist de groote, mooie, in 't oog vallende, ook wel kleine, teere, nietige, nu eens van een aantal geslachten ieder slechts een enkele soort, dan weer twee of drie soorten van een geslacht, alles zóó als het ons voor dengene, die zijn blik wil geopend zien voor den schat van in 't wild groeiende bloemen, het meest gewenscht voorkwam. Daarbij hebben wij evenwel zorg gedragen, van alle eenigszins belangrijke plantenfamilies, die in de Nederlandsche spontane flora vertegenwoordigd zijn, tenminste enkele soorten op te nemen, en waar het noodig was de familiekenmerken duidelijk te doen uitkomen.

Wij hopen dat het ons moge gelukken, door dit werkje veler studie van het in ons oog meest aantrekkelijke deel der natuurwetenschap te veraangenamen. Geen kunstgenot haalt bij het enthousiasme, door deze studie te wekken. Het kan een overweldigend blij gevoel zijn, wat ons eerst slechts uit beschrijving of afbeelding bekend was, in de natuur nog schooner en heerlijker terug te vinden, of omgekeerd beschreven te vinden, wat wij zelf in bloem, blad of knop reeds hadden ontdekt. Vooral omdat daarbij steeds de weelde komt, van er aan te mogen denken, dat die heerlijke kunstwerken van moeder natuur telken jare worden vernieuwd en zij, zoolang ons leven duurt, steeds nieuwe schatkamers van haar kunst voor ons wil open stellen.

Het boekje is con amore geschreven, het is het werk van ons zomerleven. Moge het velen bij het gebruik een weinig van het genot schenken dat de samenstelling in zoo ruime mate heeft geschonken aan

schrijfster en schrijver.

 

Lochem, Febr. 1898.

---

 

Aan den voet der bladzijden, waarop de afbeeldingen voorkomen, zijn enkele volksnamen van de afgebeelde plant genoemd, en wordt tevens de bladzijde vermeld van de beschrijving der plant in het mede bij den uitgever dezes verschenen werk: H. Heukels, Schoolflora van Nederland, zevende, verbeterde en vermeerderde druk.

 

---

 

Inhoud

1. Sneeuwklokje — Galanthus nivalis
2. Gele narcis — Narcissus pseudonarcissus
3. Welriekend viooltje — Viola odorata
4. Boschanemoon — Anemone nemorosa
5. Speenkruid — Ficaria ranunculoides
6. Gewone sleutelbloem — Primula officinalis
7. Wilde hyacinth — Edymion nutans
8. Kievitsbloem — Fritillaria meleagris
9. Maagdepalm — Vinca minor
10. Schermdragende vogelmelk — Ornithogalum umbellatum
11. Dotterbloem — Caltha palustris
12. Longenkruid — Pulmonaria officinalis
13. Gewone klaverzuring — Oxalis acetosella
14. Lelietje der dalen — Convallaria majalis
15. Pinksterbloem — Cardamine pratensis
16. Hondsdraf — Glechoma hederacea
17. Groote ratelaar — Rhinanthus major
18. Akelei — Aquilegia vulgaris
19. Vetkruid — Pinguicula vulgaris
20. Veelbloemig salomonszegel — Polygonatum multiflorum
21. Blauwbes — Vaccinium myrtillus
22. Brem — Sarothamnus scoparius
23. Gamander eereprijs — Veronica chamaedrys
24. Smeerwortel — Symphytum officinalis
25. Gewone klaproos — Papaver rhoeas
26. Lischbloem — Iris pseudacorus
27. Breedbladige orchis — Orchis latifolia
28. Lijsterbes — Sorbus aucuparia
29. Waterviolier — Hottonia palustris
30. Lieve-vrouwebedstroo — Asperula odorata
31. Kattendoorn — Genista anglica
32. Beemd-doddegras — Phleum pratense Gewoon reukgras — Anthoxanthum odoratum
33. Witte ganzebloem — Chrysanthemum leucanthemum
34. Gewone kruisbloem — Polygala vulgaris
35. Rondbladig wintergroen — Pirola rotundifolia
36. Voederwikke — Vicia sativa
37. Twee soorten Wilde reseda — Reseda lutea en R. luteola
38. Boschkartelblad — Pedicularis sylvatica
39. Koekoeksbloem — Lychnis flos cuculi
40. Roode boschbes — Vaccinium vitis idaea
41. Salie — Salvia pratensis
42. Vogelpootje — Ornithopus perpusillus
43. Wilde roos — Rosa canina
44. Zilverschoon — Potentilla anserina
45. Paarse doovenetel — Lamium purpureum
46. Echte kamille — Matricaria chamomilla
47. Penningkruid — Lysimachia nummularia
48. Mattebies — Scirpus lacustris
49. Korenbloem — Centaurea cyanus
50. Hoornbloem — Cerastium triviale
51. Vergeet-mij-niet — Myosotis palustris
52. Kalmus — Acorus calamus
53. Gewone bloembies — Juncus effusus
54. Pijptorkruid — Oenanthe fistulosa
55. Knoopig helmkruid — Scrophularia nodosa
56. Herderstaschje — Capsella bursa pastoris
57. Bolderik — Agrostemma githago
58. Veldmosterd of Krodde — Sinapis arvensis
59. Dopheide — Erica tetralix
60. Roode Spergularia — Spergularia rubra
61. Madeliefje — Bellis perennis
62. Scherpe boterbloem — Ranunculus acer
63. Rolklaver — Lotus corniculatus
64. Zwanebloem — Butomus umbellatus
65. Zorggras — Holcus lanatus
66. Nagelkruid — Geum urbanum
67. Gewone wederik — Lysimachia vulgaris
68. Kleine en Groote weegbree — Plantago lanceolata en Plantago major
69. Roode klaver — Trifolium pratense perenne
70. Groote malva — Malva sylvestris
71. Kleine arnoseris — Arnoseris pusilla
72. Blauwe godsgenade — Scutellaria galericulata
73. Roode oogentroost — Euphrasia odontites
74. Tormentil — Potentilla tormentilla
75. Sint-Teunisbloem — Oenothera biennis
76. Akkerkool — Lampsana communis
77. Cichorei — Cichorium intybus
78. Witte doovenetel — Lamium album
79. Vingerhoedskruid — Digitalis purpurea
80. Boschandoorn — Stachys sylvatica
81. Gekroesde zuring — Rumex crispus
82. Spiraea — Spiraea ulmaria
83. Bernagie — Borago officinalis
84. Wilde kamperfoelie — Lonicera periclymenum
85. Vogelwikke — Vicia cracca
86. Pijlkruid — Sagittaria sagittifolia
87. Breedbladige epipactis — Epipactis latifolia
88. Hengel — Melampyrum pratense
89. Zandklokje — Jasione montana
90. Bitterzoet — Solanum dulcamare
91. Dauwbraam — Rubus caesius
92. Rechtopstaand en Echt walstroo — Galium erectum en Galium verum
93. Gedoornd Stalkruid — Ononis spinosa
94. Paardebloem — Taraxacum officinale
95. Groote waterweegbree — Alisma plantago
96. Wilgenroosje of Ruige basterdwederik — Epilobium hirsutum
97. Muizenoor — Hieracium pilosella
98. Lischdodde — Typha angustifolia
99. Spurrie — Spergula arvensis
100. Koninginnekruid — Eupatorium cannabinum
101. Dolle kervel — Conium maculatum
102. Wilde salie — Teucrium scorodonia
103. Egelskop of Duiker — Sparganium ramosum
104. Reigersbek — Erodium cicutarium
105. Peen — Daucus carota
106. Duizendblad — Achillea millefolium
107. Bilzenkruid — Hyoscyamus niger
108. Knikkende distel — Carduus nutans
109. Sterremuur — Stellaria media
110. Driekleurig viooltje — Viola tricolor
111. Akkerkamille — Anthemis arvensis
112. Stinkende gouwe — Chelidonium majus
113. Slangebloem of Smalbladige basterdwederik — Epilobium angustifolium
114. Gewoon kruiskruid — Senecio vulgaris
115. Dag-koekoeksbloem — Lychnis diurna
116. Langwortelig biggenkruid — Hypochoeris radicata
117. Ooievaarsbek — Geranium robertianum
118. Struikheide — Calluna vulgaris
119. Hop — Humulus lupulus
120. Jakob's kruiskruid — Senecio Jacobaea
121. Blauwe knoop — Succisa pratensis
122. Kattestaart of Partijke — Lythrum salicaria
123. Kale jonker — Cirsium palustre
124. Gewone hennepnetel — Galeopsis tetrahit
125. Gewone malva — Malva vulgaris
126. Klokjes-gentiaan — Gentiana pneumonanthe
127. Wambuisknoopen — Centaurea jacea
128. Sint-Janskruid — Hypericum perforatum
129. Akkermunt — Mentha arvensis
130. Oogetroost — Euphrasia officinalis
131. Gele honingklaver — Melilotus officinalis
132. Akkerwinde — Convolvulus arvensis
133. Rondbladig klokje — Campanula rotundifolia
134. Pinksternakel — Pastinaca sativa
135. Duizendguldenkruid — Erythraea centaurium
136. Brunel — Prunella vulgaris
137. Wilde thym — Thymus serpyllum
138. Kleine klit — Lappa minor
139. Kleefkruid — Galium aparine
140. Ruige melkdistel — Sonchus asper
141. Gewone valeriaan — Valeriana officinalis
142. Engelwortel — Angelica sylvestris
143. Guldenroede — Solidago virga aurea
144. Vlasbek — Linaria vulgaris
145. Zwarte nachtschade — Solanum nigrum
146. Boerenwormkruid — Tanacetum vulgare
147. Parnaskruid — Parnassia palustris
148. Duivelsmelk — Euphorbia peplus
149. Watermunt — Mentha aquatica
150. Bleekgele hennepnetel — Galeopsis ochroleuca
151. Haagwinde — Convolvulus sepium
152. Groote brandnetel — Urtica dioica
153. Moeras-roerkruid — Gnaphalium uliginosum
154. Klimop — Hedera helix
155. Perzikkruid — Polygonum persicaria
156. Kroontjeskruid — Euphorbia helioscopia
157. Tandzaad — Bidens tripartita
158. Riet — Phragmites communis
159. Leeuwetand — Leontodon autumnalis
160. Herfst-tijloos — Colchicum autumnale
161. Alphabetisch Register